20 parime për të drejtat dhe detyrimet në ekonominë islame

Web Admin

Puna ndahet në dy lloje: e para është puna fetare, e cila zbatohet sipas rregullave të sheriatit, dhe e dyta është puna industriale. E gjithë puna e mirë është një bekim, duke përfshirë si atë fetare ashtu edhe atë industriale. Kushdo që e kryen punën e tij në mënyrë të drejtë, do të shpërblehet me një shpërblim të mirë si në këtë botë, përmes shpërblimit material, ashtu edhe në botën tjetër, në Ditën e Gjykimit.

Më poshtë janë do të paraqesim 20 parime dhe rregulla për të drejtat dhe detyrimet e punës në ekonominë islame:

1 – Përkushtimi dhe përpikëria në punë

Punëtori duhet ta kryejë punën e tij me përkushtim dhe përpikëri. Profeti Muhamed (a.s) ka thënë: “Vërtet, Allahu e do që kur ndonjëri prej jush bën një punë, ta kryejë atë në mënyrë të përsosur.”[1]

2 – Forca dhe ndershmëria në punë

Përkryerja e cilësisë së punës arrihet kur ajo kryhet me forcë dhe ndershmëri. Allahu i Lartësuar thotë:
“Më i miri që mund të marrësh në punë është ai që është i fortë dhe i ndershëm.”[2]

3 – Paga e drejtë

Çdo punëtor ka të drejtë të marrë pagën e drejtë për punën e tij. Allahu i Lartësuar thotë:
“Mos ua pakësoni njerëzve të drejtat e tyre!”[3] – që do të thotë: Mos i privoni njerëzit nga të drejtat e tyre në asnjë aspekt.

Profeti Muhamed (a.s) ka thënë: “Kush ia mohon një myslimani të drejtën e tij duke u betuar rrejshëm, Allahu e ka bërë të detyrueshme për të Zjarrin dhe ia ka ndaluar Xhenetin.” Një burrë e pyeti: “Edhe nëse është diçka e vogël, o i Dërguari i Allahut?” Ai tha: “Edhe nëse është një shkop misvaku”[4]

4 – E drejta për pushim

Punëtori duhet të ketë të drejtën e pushimit dhe sigurisë në vendin e punës. Allahu i Lartësuar thotë:
“Dhe nuk dua që të të lodh ty.”[5] – që do të thotë: Nuk dua të të punësoj për të të ngarkuar me punë të rënda, por për një punë të lehtë dhe të përballueshme.

5 – Garancia në këtë botë dhe në botën tjetër

Islami garanton mbështetje të vazhdueshme për myslimanin si në këtë botë, ashtu edhe në botën tjetër.
I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Çdo besimtar ka më shumë të drejtë tek unë se sa ai vetë në këtë botë dhe në botën tjetër. Nëse dëshironi, lexoni: ‘Profeti është më i afërt me besimtarët se vetvetja e tyre’”[6]

Ai (a.s) gjithashtu ka thënë: “Nëse një besimtar vdes dhe lë pasuri, ajo u takon trashëgimtarëve të tij. Por, nëse lë borxhe ose është në nevojë, atëherë le të vijë tek unë, sepse unë jam kujdestari i tij.”[7]

6 – Trajtimi me mirësjellje

Thotë sahabiju i nderuar Enes ibn Malik për të Dërguarin e Allahut (a.s): “Për Allahun, unë i kam shërbyer atij shtatë ose nëntë vjet, dhe nuk kam ditur që ai të më thoshte për diçka që bëra: ‘Pse e bëre këtë dhe atë?’ dhe as për diçka që nuk e bëra: ‘Pse nuk e bëre këtë dhe atë?'”[8]

7 – Të mos trajtohet keq

Trajtimi ndërmjet punëtorit dhe punëdhënësit duhet të jetë në mënyrën më të mirë: nuk lejohet që punëdhënësi ta shfrytëzojë punëtorin ose ta keqtrajtojë atë për shkak të nevojës për punën ose paratë që fiton prej tij. I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Ata janë vëllezërit tuaj, shërbëtorët tuaj, Allahu i ka vënë ata nën duar tuaja. Kush ka vëlla nën duar, le ta ushqejë atë me atë që ai vetë ha, dhe ta veshë me atë që vetë ai vesh Dhe mos u ngarkoni atyre diçka që është e tepërt për ta. Nëse i ngarkoni, ndihmojini ata. Dhe kush nuk përshtatet, shitini ata dhe mos i mundoni krijesat e Allahut!”[9]

Shteti islam duhet të kujdeset me shumë përkujdesje për përfitimin dhe ndihmën e punëtorëve, zhvillimin e aftësive të tyre, mësimin dhe trajnimet e tyre. Kjo është një përgjegjësi që rëndon më shumë mbi ta, në mënyrë që puna të përmirësohet dhe prodhimi të rritet. I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Sulltani është mbrojtësi i atij që nuk ka mbrojtës”[10]

Po ashtu, punëdhënësit duhet të kujdesen për punësimin e punëtorëve sipas aftësive dhe shkathtësive të tyre dhe po ashtu qeveria duhet të sigurojë punë për ta dhe t’u japë shpërblim për invaliditetin ose dëmtimin që mund të kenë, si dhe për ata që mbajnë ata, qoftë në sektorin publik apo privat. Shteti është përgjegjës për çdo mangësi ose dëm që mund t’i ndodhë punëtorëve.

8 – Të mos jesh arrogant ndaj punëtorit

Allahu i Madhëruar thotë: “Vërtet, Allahu nuk e do çdo njeri që tregohet mëndjemadh dhe mburravec”[11] kurse i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Të gjithë njerëzit janë pasardhës të Ademit dhe Ademi është krijuar nga dheu”[12] dhe në një hadith tjetër, I Dërguari i Allahut (a.s) thotë: “O njerëz, Zoti juaj është një, prandaj nuk ka asnjë privilegj për arabët mbi jo-arabët dhe as për jo-arabët mbi arabët, dhe as për të kuqtë mbi të zinjtë dhe as për të zinjtë mbi të kuqtë, përveç me frikë ndaj Allahut, vërtet më të nderuarit tek Allahu janë ata që kanë më shumë devotshmëri.”[13]

Arroganca është një nga sëmundjet më të rrezikshme të zemrës që e shpie personin në zjarr. Allahu thotë: “Dhe do të thuhet: Hyni në dyert e Xhehenemit, aty do të jeni përgjithmonë, sa e tmerrshme është vendndodhja e njerëzve arrogantë” Kurse i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Nuk do të hyjë në Xhenet ai që ka një grimcë arrogance në zemrën e tij. Dikush pyeti: “Një njeri dëshiron që rrobat e tij të jenë të dhe këpucët e tij të jenë të bukura?” Ai tha: “Allahu është i Bukur dhe e do bukurinë, arroganca është mohimi i së vërtetës dhe nënçmimi i njerëzve”[14]

Pra, arroganca është mohimi i së vërtetës dhe nënçmimi i njerëzve, që do të thotë të përbuzësh njerëzit. Prandaj, besimtari duhet të jetë larg kësaj dhe të kujdeset për të shmangur arrogancën, ndjenjën e vetëkënaqësisë dhe çdo gjë që Allahu ka ndaluar. Detyra e besimtarit është të luftojë veten e tij për t’u përulur dhe për të mos u ndjerë mëndjemadh dhe mburravec; sepse robi është në rrezik dhe mund të mashtrohet nga vetja e tij, nga jeta e kësaj bote, dhe nga pozita që ka. Prandaj, duhet të bëjë shumë kujdes.

9 – Mos vonimi në dhënien e hakut të punëtorit

I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Jepjani pagën punëtorit, para se të thahet djersa e tij”[15] . Gjithashtu ai (a.s) ka thënë: “Vonimi (i pagës) nga i pasuri është padrejtësi. Dhe nëse njëri prej jush i është detyruar të paguajë, le ta bëjë atë në mënyrë të lehtë.”[16]

Nga ky hadith kuptojmë se padrejtësia në aspektin financiar nuk kufizohet vetëm në marrjen e pasurisë së dikujt pa të drejtë, por përfshin çdo agresion ndaj pasurisë së tjetrit ose ndaj të drejtës së tij në çdo formë që mund të ndodhë. Kështu, kushdo që uzurpon pasurinë e tjetrit, e vjedh, mohon të drejtën që ka tjetri, ose kërkon nga tjetri atë që nuk i takon, ose që vonon përmbushjen e të drejtës së tij në mënyrë të vazhdueshme, ose i jep më pak se sa i takon – që të gjitha këto konsiderohe padrejtësi. Dhe padrejtësia është errësirë Ditën e Kijametit për ata që e bëjnë atë.

Po ashtu, në shumë hadithe profetike është përmendur rëndësia e plotësimit të të drejtave me mirësjellje, dhe që ai që ka të drejtën duhet ta ndjekë atë me mirësjellje dhe lehtësi, pa u shqetësuar dhe pa e vënë veten në vështirësi dhe pa e ngarkuar atë me vështirësi të panevojshme. Pra, nëse ai e drejton tek dikush që mund të përmbushë detyrimin dhe nuk vonon ose pengon, atëherë le ta kërkojë këtë me lehtësi dhe mirësjellje, sepse kjo është mënyra e plotësimit të detyrës me mirësjellje dhe lehtësi. Allahu i Madhëruar përmendi i ka përmendur këto dy aspekte në Kuran: “Kurse atij që I falet diçka nga vëllai i vet, atëherë ajo le ta përcjellë atë me mirësjellje dhe lehtësi në dhënien e të drejtës.”[17]

Po ashtu, i Dërguari i Allahut (a.s) është lutur për të tillë njerëz, duke thënë: “Allahu e mëshiroftë njeriun që është i butë kur blen, kur shet dhe kur kërkon atë që i takon” Butësia në kryerjen e transaksioneve, në gjykim dhe në kërkimin e të drejtave, sjell çdo të mirë për personin: të mirë për jetën e tij të këtushme dhe të amshuar, sepse ai është pjesë e kësaj lutje të bekuar që duhet të pranohet dhe të bëhet realitet. Shembuj të tolerancës dhe faljes ka shumë. E ai person që ka toleruar në shitblerje – me siguri – e ka vënë re që Allahu i ka dhënë bereqet në tregtinë e tij. E kundërta është për ata që krijojnë vështirësi dhe trysni, dhe që i vështirësojnë gjërat. Shpërblimi është sipas punës; shpërblimi i lehtësimit është lehtësimi, kurse shpërblimi i vështirësisë është vështirësia.

Duke qenë se vonimi i dhënies së pagës nga i pasuri është padrejtësi, ne duhet ta detyrojnë atë të paguajë të drejtën, nëse punëtori ankohet. Nëse ai (i pasuri) nuk paguan, ai do të ndëshkohet derisa të paguajë ose të lejojë që tjetri ta falë. Dhe nëse ai ka shkaktuar një dëm tjetrit për shkak të vonesës, ai duhet të paguajë për ato që ka marrë padrejtësisht. Po kështu, kushdo që shkakton dëm për dikë duke i krijuar vështirësi, është përgjegjës për atë dëm.

Nga ky hadith profetik mund të nxirren këto mësime:

1 – Nuk lejohet vonimi i pagesës për punëtorët, sepse kjo shkakton dëme tek punëtori dhe familja e tij, duke u penguar ata në sigurimin e nevojave të jetesës si ushqimi, pijet dhe veshjetmbathjet. Gjithashtu, kjo mund të çojë në pasivitetin e punëtorit dhe në moskryerjen e detyrave me përpikëri, sepse ai nuk e merr pagën pas përfundimit të punës.

2 – Kush punon drejt, shpërblehet me shpërblimin të mirë, konkret në këtë jetë dhe shpërblimi shpirtëror në Ditën e Kijametit.

3 – Duhet të tregoni butësi ndaj punëtorit tuaj, duke mos e lënduar dhe duke mos i kërkuar të bëjë diçka që nuk mund ta përballojë, sepse punëtori ka një kapacitet të kufizuar që nuk mund ta kalojë. Allahu thotë: “Allahu nuk i ngarkon askënd më shumë se sa mund të përballojë.”[18]

4 – Islami ka siguruar të drejtat e punëtorëve dhe ka garantuar një jetë të denjë për ta dhe familjet e tyre, prandaj punëdhënësi nuk ka të drejtë ta dëmtojë punëtorin, por duhet t’i japë atij të drejtat e tij si paga, pushimi, mundësia për të kryer adhurime dhe për të përmbushur detyrat ndaj bashkëshortit dhe prindërve.

5 – Çdo njeri duhet të dijë se është përgjegjës për çdo vepër të tij, të madhe apo të vogël, në Ditën e Kijametit.

6 – Paga është haku i punëtorit që i takon me të drejtë dhe punëdhënësi nuk ka të drejtë t’i kërkojë atij llogari për të.

7 – Punëdhënësi duhet të jetë i drejtë me punëtorët e tij dhe t’i trajtojë ata në mënyrë të barabartë, sepse punëtorët janë të besuar dhe janë përgjegjësi e punëdhënësit.

8 – Puna është një mirësi nga Allahu për njeriun, është një akt adhurimi që njeriu e kryen çdo ditë për të siguruar bukën e tij dhe për të siguruar jetesën, duke përballuar vështirësitë e jetës.

9 – Puna, cilado qoftë ajo, është më e mirë sepse lypja dhe turpërimi para njerëzve nuk janë gjëra të pëlqyeshme. Profeti (a.s) ka thënë: “Pasha Atë që është shpirti im është në dorën e Tij, për ndonjërin nga ju është më mirë të marrë një litar dhe të mbledhë dru në shpinën e tij, sesa të shkojë tek dikush dhe të kërkojë nga ai, e ai t’i japë ose ta refuzojë.”[19]

10 – Fitimi nga puna e duarve

Një nga fitimet më të mira është ai që e fiton vetë njeriu me punën e tij dhe mundin e tij. I Dërguari i Allahut (a.s) është pyetur: “O i Dërguar i Allahut, cili fitim është më i mirë?” Ai tha: “Puna e njeriut me duart e tij, dhe çdo shitje e ndershme”[20]. Ky hadith tregon se ajo që njeriu fiton me duart e tij është ndër fitimet më të mira, siç është gjithashtu shitja e ndershme, pa mashtrim, tradhti dhe gënjeshtra. Ndër fitimet më të mira që bëhen me duar janë: punët si tregtia, bujqësia, shkrimi dhe të tjera që njeriu i bën me duar dhe fiton prej tyre. Po ashtu, një ndërtues punon për njerëzit, duke ndërtuar, një bujk mbjell, ose kultivon, dhe kjo është një fitim i mirë, nëse ai është i ndershëm dhe plotëson amanetin, sepse është një punë e mirë dhe një fitim i mirë.

Po ashtu, i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Askush nuk ka ngrënë kurrë më mirë se ai që ha nga puna e duarve të tij, dhe me të vërtetë Profeti i Allahut Daudi (a.s) hante nga puna e duarve të tij”[21]. Ai prodhonte mburoja dhe hante nga puna e duarve të tij, pa dyshim, ajo që fiton me duar është ndër fitimet më të mira. Po ashtu, shitjet e ndershme dhe të pastra nga mashtrimi dhe tradhtia janë po ashtu fitime të ndershme.

Kjo ishte gjithashtu mënyra e fitimit të muhaxhirëve – Allahu qoftë i kënaqur me ta -; fitimi i tyre ishte tregtia. Kur ata arritën në Medinë, ata filluan të merren me tregti, dhe Allahu i begatoi ata me të. Kur sahabiju i nderuar, Abdurrahman ibn Aufi (r.a) , erdhi në Medinë si muhaxhir, Profeti (a.s) e bëri vëlla me sahabin tjetër të nderuar, Sa’d ibn Rebi al-Ensari (r.a) . Sa’di i tha: “O Abdurrahman, unë do të ndaj pasurinë time me ty, do të të jap gjysmën e saj.” Kjo ishte nga këshillat e tyre të mira dhe dashuria për vëllezërit e tyre muhaxhirë. Abdurrahman ibn Auf iu përgjigj: “Allahut ia bekoftë familjen dhe pasurinë tuaj, nuk kam nevojë për këtë, as për këtë, Allahu e bekoftë familjen dhe pasurinë tuaj. Më trego ku është tregu?” Ai i tregoi se ku ishte tregu, Abdurrahmani shkoi në treg bleu disa sende dhe Allahu e begatoi, duke e bërë atë një nga njerëzit më të pasur.

11 – Ngarkimi me përgjegjësi përtej mundësisë

Një punë ka tre shtylla kryesore: punëtorin, punën dhe punëdhënësin. Prandaj, nuk është e drejtë që punëdhënësi ta ngarkojë punëtorin me diçka që ai nuk mund ta përballojë, apo ta detyrojë të kryejë një detyrë që nuk është në gjendje ta realizojë, vetëm sepse ai është punëdhënës apo përgjegjës për ato punë.

Përkundrazi, ai duhet të marrë parasysh rrethanat e punëtorëve dhe t’i trajnojë ata për detyrat që nuk i zotërojnë ende, veçanërisht nëse nuk kanë përvojë në punën e re që u është caktuar, nëse nuk ka pasur një marrëveshje paraprake për këtë, ose nëse punëdhënësi ka qëlluar ta fshehë këtë detyrë nga punëtori më parë.

Për këtë arsye, kushtet mes punëtorëve dhe punëdhënësve duhet të jenë të qarta dhe të ketë transparencë, në mënyrë që të shmanget dëmtimi i punëtorit ose i punëdhënësit.

12 – Angazhimi në punë

Punëdhënësi apo pronari i pasurisë ka disa të drejta që punëtori duhet t’i përmbushë. Një nga të drejtat e tij është që punëtori të angazhohet për punën që i është caktuar. Allahu i Lartësuar i ka urdhëruar punëtorët dhe punëdhënësit që të respektojnë kontratën që kanë bërë me njëri-tjetrin, siç thuhet në Kuran: “O ju që besuat, mbajeni premtimin”[22] Një tjetër e drejtë që ka punëdhënësi ndaj punëtorit është që ai të jetë besnik dhe i fuqishëm në kryerjen e detyrës së tij. Fuqia dhe besnikëria janë tipare të punëtorit mysliman.

13 – Detyrimet e punëdhënësit ndaj punëtorit

Detyrimi i parë është qartësia dhe transparenca në kontratë, duke përfshirë natyrën e punës, shumën e pagës së merituar dhe afatin e pagesës.

14 – Përcaktimi i punës dhe pagës

Kur dy palë bien dakord për një punë të caktuar, është e domosdoshme të përcaktohet qartë natyra e punës dhe pagesa përpara fillimit të saj. Kjo është cilësi e profetëve dhe rruga e njerëzve të drejtë. Shembull për këtë është fjala e njeriut të ndershëm ndaj Profetit Musa (a.s): “Ai tha: Unë dua të martoj njërën nga këto dy bijat e mia me ty, me kusht që të më shërbesh tetë vjet”[23] Kështu, ne vërejmë shumë qartë se Shuajbi përcaktoi pagën përpara se t’i shpjegonte atij natyrën e punës. Një qartësi e tillë sjell paqe dhe mirëkuptim, ndihmon në përmirësimin e punës dhe largon ngacmimet e shejtanit.

15 – Vetë-mjaftueshmëria

Një nga synimet e sheriatit është që njeriu të përmbushë nevojat e tij – pra, të jetë i vetë-mjaftueshëm – dhe të mos jetë barrë për të tjerët. Allahu i ka dhënë njeriut mundësi të ndryshme që, nëse i shfrytëzon, ai mund të sigurojë nevojat e veta dhe të atyre që ka në ngarkim, madje mund të ndihmojë edhe të tjerët që kanë nevojë.

Për këtë arsye, Islami ka ndaluar që ai që ka mundësi të punojë dhe të fitojë të kërkojë lëmoshë nga njerëzit. Profeti Muhamed (a.s) ka thënë: “Lëmosha nuk është e lejuar për të pasurin dhe as për atë që është i aftë dhe i shëndetshëm.”[24]

Plotësimi i nevojave dhe pavarësia nga të tjerët ruajnë dinjitetin e njeriut dhe e mbrojnë nga përulja ndaj dikujt tjetër. Profeti Muhamed (a.s) ka thënë: “Më erdhi Xhibrili dhe më tha: O Muhamed! Jeto sa të duash, por do të vdesësh. Duaj kë të duash, por do të ndahesh prej tij. Bëj çfarë të duash, se do të shpërblehesh për të. Pastaj më tha: O Muhamed! Nderi i besimtarit është namazi që ai fal natën dhe krenaria e tij është pavarësia nga njerëzit.”[25]

Vetë-mjaftueshmëria që kërkohet është si në nivel individual, ashtu edhe në nivel kombëtar. Sheriati ka përcaktuar dy objektiva të rëndësishëm në prodhimin dhe menaxhimin e pasurisë:

1 – Sigurimin e jetesës së plotë dhe të qëndrueshme për individin.

2 – Arritjen e vetë-mjaftueshmërisë për kombin, në mënyrë që të mos ketë nevojë për ndihmën e të tjerëve, sidomos në kohë krizash dhe konfliktesh.

16 – Garantimi i të drejtave të punëtorëve dhe shmangia e padrejtësisë ndaj tyre

Është e rëndësishme që të drejtat e punëtorëve të garantohen, veçanërisht ato që lidhen me përfitimet e veçanta në rast sëmundjeje, pleqërie apo papunësie, si dhe të drejtat e tyre që kanë të bëjnë me ndihmën sociale dhe pensionin. Këto të drejta kanë qenë të përcaktuara që nga periudha e hershme islame dhe vazhdojnë të jenë të vlefshme deri në ditët e sotme.

Duhet të shmanget çdo marrëveshje apo kontratë që i shkakton padrejtësi punëtorit ose që e shndërron atë në një lloj skllavi, duke e detyruar të punojë gjithë jetën ose për një kohë shumë të gjatë, pa pasur asnjë rrugëdalje, duke e bërë kështu viktimë të shfrytëzimit.

Në sistemin e vakëfeve islame kanë ekzistuar mekanizma të shumtë që mbulonin këto nevoja dhe të tjera. Për çdo fushë janë krijuar institucione të specializuara shtetërore, të cilat janë financuar nga pasuritë e vakëfit, si dhe nga institucionet private të themeluara nga individë.

17 – Një shoqëri e drejtë, ku nuk ka të shtypur, të mashtruar apo të uritur

I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Nuk ka besuar tek unë ai që fle i ngopur, ndërsa fqinji i tij pranë tij është i uritur dhe ai e di për këtë”[26] Po ashtu, ai (a.s) ka thënë: “Nuk është besimtar ai që ngopet ndërsa fqinji i tij pranë tij është i uritur.”[27]Profeti (a.s) shpesh lutej: “O Allah, më dhuro shëndet në trupin tim! O Allah, më dhuro shëndet në dëgjimin tim! O Allah, më dhuro shëndet në shikimin tim! Nuk ka të adhuruar me të drejtë përveç Teje! O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde nga mosbesimi dhe varfëria! O Allah, kërkoj mbrojtjen Tënde nga dënimi i varrit! Nuk ka të adhuruar me të drejtë përveç Teje!”[28]

Profeti (a.s) kërkonte mbrojtje nga mosbesimi dhe varfëria, duke i lidhur këto dy fenomene, sepse përhapja e varfërisë sjell pasoja të rënda. Kur një person nuk ka mundësi të blejë apo të shlyejë borxhet, ai mund të drejtohet drejt rrugëve të paligjshme dhe krimit. Kjo çon në rritjen e egoizmit, problemeve sociale dhe shqetësimeve psikologjike.

Islami e urdhëron njeriun të kërkojë furnizimin e tij përmes përpjekjes dhe punës, duke ndjekur çdo rrugë të lejuar nga Allahu. Kur një mysliman punon, ai mbulon nevojat e tij dhe të familjes së tij, si dhe kontribuon në mirëqenien e shoqërisë përmes pasurisë së tij. Në lidhje me këtë, Allahu i Lartësuar thotë: “Kur të përfundojë namazi, atëherë shpërndahuni në tokë dhe kërkoni nga mirësia e Allahut dhe përmendeni shumë Allahun, në mënyrë që të shpëtoni.”[29]

Po ashtu, përgjegjësit dhe udhëheqësit janë të urdhëruar të sigurojnë mundësi pune për popullin e tyre. Çdo anëtar i shoqërisë islame ka për detyrë të kontribuojë në tejkalimin e varfërisë, urisë dhe sëmundjeve, duke siguruar punësim dhe lehtësuar jetesën për njëri-tjetrin.

18 – Përfaqësimi nëpërmjet sindikatave

Një punëtor mund të ketë nevojë për mbështetje nga sindikatat ose ndihmën e dikujt që ka njohuri më të mëdha mbi çështjet e punës dhe ligjet përkatëse, në mënyrë që të mbrojë të drejtat e tij dhe të përmirësojë kushtet e punës. Gjithashtu, përfaqësimi ndihmon në negociatat me punëdhënësit, pasi një punëtor mund të mos ketë njohuri të mjaftueshme mbi të gjitha detajet ligjore të kontratës që nënshkruan. Për këtë arsye, ai mund të ketë nevojë për dikë me përvojë dhe dije që të sigurojë mbrojtjen e të drejtave të tij.

Megjithatë, mbrojtja e të drejtave të punëtorëve nuk duhet të çojë në padrejtësi ndaj punëdhënësve. Ruajtja e ekuilibrit mes të drejtave të të dyja palëve është e kërkuar nga ligji islam dhe sjell dobi për të gjithë shoqërinë islame.

19 – Trajtimi njerëzor

Punëtori ka të drejtën për një trajtim njerëzor, në përputhje me parimet e mëshirës që Islami na ka mësuar. Pejgamberi (a.s) ka thënë: “Të mëshirshmit do t’i mëshirojë i Gjithëmëshirshmi; mëshirojini ata që janë në tokë, që t’ju mëshirojë Ai që është në qiell.”[30] Gjithashtu, ai (a.s) ka thënë: “Kush nuk mëshiron, nuk do të mëshirohet.”[31]

Punëtorët janë njerëz si ne, të pajisur me dinjitet dhe njerëz që duhet të vlerësohen dhe të respektohen. Kushtet e jetesës i kanë detyruar ata të punojnë në ndërtim, pastrim dhe ngarkim mallrash nën diellin përvëlues, prandaj ata duhet të trajtohen me dhembshuri dhe mirësi, pasi janë krijesa të Zotit me të drejta dhe vlera të dhëna prej Tij.

Islami nuk i ka shpërfillur punëtorët, por ka porositur që të mos ngarkohen përtej kapaciteteve dhe mundësive të tyre, siç thotë Allahu i Lartësuar: “Allahu nuk e ngarkon asnjë njeri përtej mundësisë së tij; ai do të ketë atë që ka fituar (të mirë) dhe kundër tij do të jetë ajo që ka merituar (të keqe).”[32] Gjithashtu, Pejgamberi (a.s) ka thënë: “Shërbëtori ka të drejtën për ushqimin dhe veshjen e tij, sipas zakonit, dhe të mos ngarkohet me punë përtej fuqisë së tij.”[33]Ky hadith, megjithëse flet për skllevërit, përfshin edhe punëtorët, sepse Islami ka ardhur për të çliruar njerëzit nga padrejtësia dhe skllavëria që mbizotëronte në periudhën e injorancës.

Prandaj, punëdhënësi duhet të jetë i vetëdijshëm për mëshirën e Allahut ndaj robërve të Tij. Megjithatë, parimi i mëshirës që promovon Islami nuk bie ndesh me parimin e përgjegjësisë dhe llogaridhënies, nëse punëtori nuk e kryen siç duhet detyrën e tij.

20 – E drejta e pronësisë

Përveç pronës publike të umetit dhe pronës shtetërore, Allahu i Lartësuar e ka përcaktuar të drejtën e pronësisë private për individin. Pasuria është një nga elementët e prodhimit, së bashku me tokën, punën, organizimin dhe konsultimin. Ajo është zbukurim i jetës, dhe përmes njohjes së kësaj të drejte, Islami e pranon natyrën njerëzore, e cila priret drejt dëshirës për të zotëruar dhe për të patur pasuri.

Islami i ka dhënë njeriut të drejtën të posedojë gjërat që janë fryt i mundit dhe përpjekjes së tij, duke e lejuar atë të gëzojë pasurinë e tij dhe duke ndaluar të tjerët që të cenojnë pronën e tij. Për këtë arsye, Islami ka ndaluar vjedhjen, mashtrimin, përvetësimin e padrejtë, kamatën, plaçkitjen, grabitjen, keqpërdorimin e pasurisë së të tjerëve, falsifikimin dhe uzurpimin e pasurisë së jetimëve.

Megjithatë, Islami nuk e ka lënë këtë të drejtë pa kufizime, për të shmangur shndërrimin e saj në një ndjenjë të pakufizuar individualizmi dhe egoizmi, i cili do të çonte në grumbullimin e pasurisë në duart e një pakice të vogël dhe në krijimin e një ndarjeje të thellë sociale midis të pasurve dhe të varfërve, duke nxitur urrejtjen dhe konfliktet.

Prandaj, filozofia e ekonomisë islame është një rrugë e mesme dhe e balancuar: ajo nuk është si komunizmi, i cili mohon rolin e individit dhe të drejtën e tij për pronësi private, dhe as si kapitalizmi ekstrem, i cili lejon akumulimin e pakufizuar të pasurisë në duart e një pakice të privilegjuar, duke e privuar pjesën tjetër të shoqërisë nga pjesa e saj e drejtë.

Në Islam, individi është një njësi e pavarur, por njëkohësisht edhe pjesë e komunitetit, me të drejtat dhe përgjegjësitë e tij. Një dëshmi e inkurajimit të Islamit për pronësinë private është nxitja e punës, përpjekjes dhe kërkimit të rizkut, pasi kjo ndihmon në vetë-realizimin dhe shmangien e nevojës për të kërkuar ndihmë nga të tjerët. Allahu i Lartësuar thotë: “Ai është që e bëri tokën të përshtatshme për ju, andaj ecni nëpër skajet e saj dhe ushqehuni nga begatitë e Tij, dhe tek Ai është ringjallja.”[34] Gjithashtu, i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Askush nuk ka ngrënë ndonjë ushqim më të mirë se ai që ka fituar me punën e duarve të tij, dhe profeti Daud ushqehej me punën e tij.”[35]

Pra, individi ka të drejtë të zgjerojë pronën e tij private, por gjithmonë brenda kufijve të përcaktuar nga ligjet islame. Po ashtu, ai është i detyruar të japë sadaka dhe zekatin e detyrueshëm, në mënyrë që pasuria të mos mbetet vetëm në duart e të pasurve, siç thotë Allahu i Lartësuar: “Që ajo (pasuria) të mos qarkullojë vetëm mes të pasurve tuaj.”[36]

Autor: Abdulla Muhamed Kadir Xhebrail

Përktheu: Elton Harxhi

[1] – Tabaraniu në Eusat.

[2] – Sure Kasas: 26.

[3] – Sure Hud: 85.

[4] – Muslimi.

[5] – Sure Kasas: 27.

[6] – Sure Ahzab: 6.

[7] – Buhariu.

[8] – Ebu Daudi. Hadithi është Sahih.

[9] – Buhariu.

[10] – Ebu Daudi. Hadithi është Sahih.