Kështu pra, Suneti i Profetit (a.s) është metodologjia e detajuar e jetës së individit dhe shoqërisë muslimane. Suneti i Profetit (a.s) – ashtu siç edhe e kemi cekur më lart – pasqyron interpretimin e Kuranit dhe Islamin e mishëruar në praktikë.
Profeti (a.s) ka qenë shpjegues i Kuranit dhe mishërim i Islamit tek fjalët dhe veprat, jetëshkrimi i tij, kur ka qenë vetëm apo në publik, në rezidencë apo në udhëtim, kur ka qenë zgjuar apo në gjumë, në jetën private apo publike, në raportet me Allahun apo me njerëzit, me të afërmit apo largëtit, me miqtë apo armiqtë, në paqe apo në luftë, në rehati apo fatkeqësi.
Muslimanët e kanë për detyrë që të njihen me këtë metodologji profetike kaq të detajuar që karakterizohet me gjithpërfshirje, integrim, barazpeshë, aktuale dhe lehtësuese, e cila pasqyrohet tek nocionet e hyjnitetit të rrënjosur, humanizmit të lartë dhe moralit të pastër. Ata duhet ta marrin atë shembull dhe model të jetës së tyre, ashtu sikurse thotë Allahu i Lartësuar:“Ju e kishit shembullin më të lartë në të Dërguarin e Allahut, për atë që shpreson në shpërblimin e Allahut në botën tjetër, ai që atë shpresë e shoqëron duke përmendur shumë Allahun.”[1] Në një ajet tjetër, Allahu i Lartësuar thotë:“Ç’ka t’ju japë Pejgamberi, atë merreni, e ç’ka t’ju ndalojë, përmbajuni.”[2] E në një ajet tjetër thotë: “Thuaj: Nëse e doni Allahun, atëherë ejani pas meje që Allahu t’ju dojë dhe t’ju falë mëkatet.”[3]
Kjo i obligon muslimanët që të dinë se si të përmirësojnë kuptimin e Sunetit Fisnik, si të bashkëveprojnë me të në aspektin e perceptimit dhe të sjelljes, ashtu sikurse bashkëvepruan me të brezat më të mirë të këtij Umeti, sahabët dhe kushdo që i pason në këtë mirësi. Ata patën mësuar nga shkolla e Profetit Muhamed (a.s) në formën më të mirë, e vunë në zbatim atë që mësuan në formën më të mirë dhe pastaj ia mësuan Islamin popujve të tjerë në formën më të mirë.
Kriza kryesore e muslimanëvë në ditët e sotme është kriza në mendim. Madje, në kënvështrimin tim, ajo është më e thellë se kriza e ndërgjegjes, sepse është mendimi ai i cili përcakton nocionin dhe projekton rrugën. Dhe më pas njeriu duhet të përpiqet të realizojë atë të cilën ka planifikuar në përputhje me nocionin e përcaktuar.
Kriza e mendimit pasqyrohet më së shumti tek perceptimi i Sunetit dhe bashkëveprimi me të. Specifikisht – kjo krizë – pasqyrohet tek disa grupacione të Rizgjimit Islam, tek të cilat janë ngulitur sytë dhe janë varur shpresat e muslimanëve nga Lindja në Perëndim. Në shumicën e rasteve – këto grupacione – e kanë keqpercetuar Sunetin e pastër profetik dhe e kanë parë në një këndvështrim të ngushtë duke e përkufizuar atë në disa formalizma dhe fasada, pa depërtuar thellë në perceptimin e metodologjisë së urtë profetike, për të cilën folëm në kapitullin e lartpërmendur.
Paralajmërimi nga tre fatkeqësi:
Nga Profeti (a.s) është transmetuar një hadith që aludon se profetësia dhe trashëgmia e revelatës do të preket nga ekstremistët, deformuesit dhe injorantët. Ibn Xheriri, Temami në “Feuaid”, Ibn Adij dhe të tjerë transmetojnë se Profeti (a.s) ka thënë:“Këtë dije (Kuranin dhe Sunetin) do ta mbartin në çdo brez, pasardhës, njerëz të drejtë të cilët do të hedhin poshtë shtrembërimin e ekstremistëve, pretendimin e kotë të deformuesve[4]dhe interpretimin e injorantëve.”[5]
Këto tre gjëra janë elementë negativë, ku secila prej tyre përbën një rrezik të madh ndaj trashëgimisë dhe metodologjisë profetike.
A – Shtrembërimi i ekstremistëve:
Shtrembërimi vjen si rezultat i ekstremizmit, teprimit dhe shmangies nga mesatarja me të cilën kjo fe dallohet, shmangies nga toleranca me të cilën përshkruhet ky popull i pastër dhe shmanngies nga lehtësimi me të cilën etiketohen detyrimet fetare.
Ekstremizmi i ka shkatërruar ata të cilët kanë qenë para nesh prej ithtarëve të Librit, i ka shkatërruar ata të cilët e kanë tepruar në çështjet e besimit, adhurimit dhe moralit. Ekstremizmi ka përjashtuar atë që feja e ka bërë të lehtë, ka bërë legjitime atë të cilën Allahu nuk e ka bërë legjitime, ua bëri të ndaluar njerëzve atë që Allahu e ka bërë të lejuar dhe i ngarkoi njerëzit me detyrime dhe obligime të vështira të cilat Allahu i Lartësuar nuk ua ka bërë obligim.
Kurani e ka regjistruar ekstremizmin e ithtarëve të Librit duke thënë:“O ju ithtarë të Librit! Mos e teproni duke i tejkaluar kufinjtë e së vërtetës në besimin tuaj dhe mos ndiqni dëshirat e një populli, që gaboi më parë, nxorri prej udhës së drejtë shumë njerëz dhe vetë u shmang nga udha e drejtë.”[6]
Ibn Abasi (r.a) transmeton se Profeti (a.s) ka thënë:“Kujdes! Mos e teproni në fe, sepse ata që ishin para jush u shkatërruan për shkak të teprimit në fe.”[7]
Ibn Mes’udi transmeton se Profeti (a.s) ka thënë tre herë:“Janë të shkatërruar atë të cilët e kanë tepruar”[8]
Ajo ç’ka mund të thuhet në këtë kontekst është fakti se hadithi e ka konsideruar ekstremizmin shtrembërim të fesë, sepse ai natyrën e fesë islame që është tolerante, e lehtë dhe e ekuilibruar e transformon në një fe që i mbingarkon njerëzit me detyrime dhe i lodh ata tej mase.
B – Pretendimi i kotë i deformuesve:
Përfaqësuesit e të kotës përpiqen dhe orvaten që në metodologjinë profetike të fusin gjëra të cilat nuk i përkasin asaj, apo t’i mveshin asaj risi e bidate, të cilat natyrshmëria e saj i refuzon, besimi e ligjet e saj i mohojnë, ndërsa parimet thelbësore dhe çështjet sekondare të saj i përjashtojnë.
Ata kur nuk patën mundësi që të shtonin ndonjë gjë tek Kurani, i cili është i ruajtur për shkak se muslimanët e mësojnë atë përmendësh, apo ngase ai është i shkruajtur në mus’haf të cilin muslimanët vazhdimish e recitojnë atë. Për këtë arsye, ata menduan se rruga për të pretenduar diçka të kotë në Sunetin e Profeti (a.s) është e shtruar dhe më pas të thonin me gojën plot: kjo do t’u mundësonte të thonin se Profeti (a.s) ka folur pa argument.
Mirëpo kjo ka qenë një orvatje e kotë, sepse dijetarët ekspertë dhe Hafizat e Sunetit kanë qenë të vëmendshën ndaj çdo lëvizje të tyre dhe i kanë bërë pritë çdo shtegu të tyre. Ata nuk kanë pranuar asnjë hadith të përcjellur pa zinxhir transmetimi. Po ashtu ata nuk kanë pranuar asnjë zinxhir transmetimi pa e përshkruar një më një çdo transmetues të tij, të dinë rreth tij nga jeta deri në vdekje. Kujt kuvendi të dijes i përket ai? Kush janë mësuesit e tij? Kush janë bashkëudhëtarët e tij në rrugëtimin e dijes? Kush janë nxënësit e tij? Sa besnik dhe sa i devotshëm është ai në përcjelljen e hadithit? Sa e saktë është nxënia e tij përmendësh, saktësia, sa prej transmetimeve të tij përputhen me transmetimet e transmetuesve të tjerë të besueshëm e të shquar, apo transmetimi i tij është komplet ndryshe nga ai i të tjerëve.
Prandaj me të drejtë është thënë se “Zinxhiri i transmetimit është prej fesë. E sikur mos të ekzistonte zinxhiri i transmetimit, atëherë kushdo mund të fliste çfarë të donte.” Gjithashtu kanë thënë se “Ai që kërkon dijen pa zinxhirin e transmetimit është si ai që mbledh shkarpa natën, i cili kujton se ka prekur shkarpa, por në të vërtetë ka prekur një gjarpër.”
Në lidhje me pranimin e një hadithi, dijetarët kanë vendosur si kusht që zinxhiri i transmetimit të jetë i pandërprerë nga fillimi deri në fund me transmetues të besueshëm, të ndershëm dhe të saktë, të përpiktë dhe me kujtesë korrekte, vargu të mos ketë ndonjë dobësi të dukshme apo të fshehtë, po ashtu teksti të jetë i pastër nga transmetimet e parregullta[9] dhe nga ndonjë shkak dobësie të fshehtë.
Ky verifikim kaq i hollësishëm i kushteve dhe kritereve që duhet të plotësojë zinxhiri i transmetimit është prej specifikave të Umetit musliman. Vendosja e themeleve të metodologjisë shkencore në përcjelljen e historisë nga ana e dijetarëve të Umetit ka bërë që ajo të jetë superiore ndaj të gjithë metodologjive të tjera të vendosura nga civilizimi bashkëkohor.
Mirëpo ajo që është për të ardhur keq është fakti se në mesin e muslimanëve janë përhapur hadithe të shpikura që nuk kanë fare bazë, zinxhir transmetimi, apo që dijetarët e fushës i kanë përcaktuar si të sajuara dhe të gënjeshtërta. E megjithëse ato janë konsideruar si të tilla, ne i dëgjojmë të citohen e të thuhen nga mesi i njerëzve.[10] Si për shembull hadithet e shpikura që kanë lidhje me gratë, siç janë thëniet e tyre: “Varrosja e vajzave është fisnikëri”“Konsultojuni me to, por kundërshojini ato!”“Ato nuk duhet të jetojnë me ju në dhomë dhe mos u mësoni atyre shkrim e këndim” e shumë hadithe të tjera të sajuara.
Madje disa prej këtyre haditheve të shpikura bien në kundërshtim të hapur me monoteizmin e pastër, si për shembull hadithi:“Nëse dikush ka besim tek guri, ai ka për t’i sjellë dobi atij.” Madje disa prej këtyre hadithe janë përralla me mbret, si për shembull; “Trëndafili është krijuar nga djersa e Profetit”
Përhapja e këtyre haditheve të shpikura në mesin e njerëzve, veçanërisht të shkruara në librat e këshillave, porosive, misticizmit, madje edhe në disa libra të hadithit dhe libra të tjerë, i shtyu një sërë dijetarësh të Umetit që të shkruanin libra rreth këtyre haditheve me qëllim që t’i paralajmëronin njerëzit. Prej këtyre dijetarëve të cilët kanë shkruajtur rreth haditheve të shpikura mund të përmendim: Saganin, Ibn Xheuzin, Sujutin, Karijun, Ibn Irakun, Sheukanin, Lekneuijun dhe Albanin në ditët e sotme. Përfitmi nga librat e tyre është obligim për ne.
C – Interpretimi i injorantëve:
Interpretimi i gabuar e prish imazhin e Islamit të vërtetë, e shtrembëron fjalën duke e nxjerrë nga kontektsi i duhur dhe i cënon kufinjtë e Islamit. Si rrjedhojë e interpretimit të gabuar, dipozita dhe parime themelore të fesë, të cilat janë thelbi i saj lihen mënjanë. Po ashtu, deformuesit janë orvatur për të bërë pjesë të saj ato gjëra që nuk i përkasin asaj, duke rreshtuar në fund ato tekste që duhet të jenë në fillim dhe duke rreshtuar në fillim ato tekste që duhet të jenë në fund.
Ky interpretim dhe perceptim i keq vjen nga injorantët që nuk e njohin fenë, të cilët nuk e njohin frymën e saj dhe që nuk i kanë parë me sy asnjëherë të vërtetat e saj. Ata nuk janë të qëndrueshëm në dije dhe nuk janë objektiv ndaj të vërtetës, sepse po të ishin të tillë nuk do të lajthisnin dhe as do t’i kuptonin gjërat gabim. Ata i kthejnë shpinën teksteve të qarta dhe në vend të tyre marrin për bazë ajetet e paqarta, duke kërkuar kështu të krijojnë pështjellim dhe duke kërkuar t’i komentojnë ato sipas dëshirës së vet, të cilat nëse i ndjek të shtyjnë të humbasësh nga rruga e Allahut.
Ky pra është interpretimi i injorantëve, edhe nëse ata veshin rrobën e dijetarëve apo shfaqen me titujt e njerëzve të urtë. Mirëpo nga kjo gjë duhet patur shumë kujdes, duhet të tërhiqet vëmendja dhe duhet të vendosen rregulla e norma, të cilat janë shumë të domosdoshme.
Shumica e sekteve të humbura dhe grupacioneve të shkëputura nga rruga e Umetit, nga besimi dhe legjislacioni i tij, si dhe shumë grupet të tjera që kanë devijuar nga rruga e drejtë, në të vërtetë janë shkatërruar si rezultat i keqinterpretimit.
Në këtë kontekst, imam Ibn Kajjimi, në librin e tij “Shpirti”, ka thënë fjalë të shkëlqyera në lidhje me domosdoshmërinë e interpretmit të saktë të Sunetit të Profetit (a.s). Sa më poshtë, ne po përcjellim fjalën e tij:
[Është detyrë që nga fjalët e Profetit (a.s) të kuptohet ajo që ai ka pasë për qëllim pa tepri dhe pa mangësi. Fjala e tij nuk duhet të intepretohet – me tepri – në atë kuptim që ajo nuk e mbart, po ashtu nuk duhet të interpretohet e mangët nga qëllimi dhe synimi – udhëzues e sqarues – që ajo mbart. Për shkak të kësaj neglizhence dhe braktisjeje kanë ndodhur gjithë ato lajthitje e devijeme nga e vërteta që nuk i di askush përveçse Allahut. Madje kuptimi i gabuar i fjalës së Allahut dhe të Dërguarit të Tij është zanafilla e çdo bidati dhe devijimi që ka lindur në Islam. Madje ai është zanafilla e çdo gabimi në çështjet parësore dhe sekondare, veçanërisht kur gabimet janë dashakeqëse. Dhe kështu pra, kuptimi i gabuar në disa çështje nga ana e imituesit – me gjithë qëllimin e mirë të tij – përputhet me qëllimin dashakeqës të atij që e ka thënë atë. Ah, çfarë sprove po kalon feja dhe besimtarët?! Allahu na ndihmoftë. A nuk i ka shtyrë në greminë kuptimi i gabuar i fjalës së Allahut dhe të Dërguarit të Tij sekte si Kaderijet[11], Murxhiet[12], Hauarixhët[13], Mu’tezilet, Xhehmijet[14], Reuafidat[15] dhe sekte të tjera të devijuara? Dhe për fat të keq, shumë njerëz ndoqën këto kuptime të gabuara. Kurse ajo që sahabët dhe kushdo që pason rrugën e tyre e kanë kuptuar nga fjalët e Allahu dhe të Dërguarit të Tij është lënë pas dore, askush nuk ia vë kush veshin dhe askush prej tyre nuk denjon as të ngrejë kokën për të dëgjuar. E kur ti lexon librin që ka shkruajtur ndonjëri prej tyre – nga fillimi deri në fund – ke për ta dalluar qartë se ky njeri nuk e ka kuptuar qëllimin e Allahut dhe të Dërguarit të Tij në asnjë çështje. Këtë e di, ai që di se ç’ka ata thonë dhe më pas thëniet e tyre të gabuara i ballafaqon me fjalët profetike. E kush mendon ndryshe, si ai i cili fjalët e Profetit (a.s) i interpreton sipas asaj që ai beson dhe i kupton, ka ndjekës dhe të cilit këshilla nuk vlen, largohu nga ai, lëre atë me zgjedhjen e tij dhe ik nga ai, përderisa ai ikën prej teje si dhe falenderoje Atë që të shëptoi nga ajo që ai u sprovua me të.][16]
Interpretimi i gabuar i teksteve, qoftë të Kuranit apo të Sunetit, është një fatkeqësi e hershme, me të cilën janë sprovuar muslimanët ashtu sikurse janë sprovuar edhe popujt para tyre. Interpretimi i keq ka sjellë devijimin nga feja e vërtetë e Allahut, shtrembërimin e fjalëve të Tij të ndritshme dhe largimin nga synimi i Tij që është nxjerrja e njerëzve nga errësirat në dritë.
Muslimanët janë sprovuar me interpretimet e gabuara të sekteve të ndryshme, ku secili sekt është orvatur që t’i japë tekstit drejtimin që i përshtatet vetë atij duke mos marrë parasysh kriteret bazë dhe rregullat legjislativë të sheriatit, gjuhës dhe logjikës. Disa prej këtyre sekteve kaluan çdo limit, siç është shembulli i sektit “Batinij” të cilët hodhën poshtë të gjithë rregullat e gjuhës duke ndjekur një rrugë pa kritere logjike apo të transmetuara nga ndonjë tekst.
Po ashtu ne hasim në intepretime të gabuara të ndryshme të slolasitkave të filozofëve dhe apolegjetikëve, sidomos nga “Mu’teziletë.”
Ashtu sikurse hasim disa juristë të cilët ia obliguan vetes interpretimin e teksteve – veçanërisht ato të Sunetit – në interes të medh’hebit të cilit i përkasin. Ata, medh’hebin e konsideruan bazë, kurse tekstet filiale të tij. Nuk ka dyshim se kjo gjë është një fenomen mjaft i rrezikshëm. Në fakt, medh’hebi duhet të marrë për referencë tekstin dhe ai që është i predispozuar të gabojë duhet të marrë për referencë atë që është e pagabueshme. Allahu i Lartësuar thotë: “Nëse nuk pajtoheni për ndonjë çështje, atëherë parashtrojeni atë te Allahu (Libri i Tij) dhe te i Dërguari, po qe se i besoni Allahut dhe Ditës së Fundit.”[17]
Megjithatë interpretimi i teksteve është i domosdoshëm, por ai ka lëminë e tij, kushtet dhe kriteret e veta. Për këtë temë kam folur gjërë e gjatë në disa prej librave të mi.[18]
Nëse disa interpretime të gabuara vijnë si rezultat i injorancës, mungesës së inteligjencës apo rendjes pas hamendsimeve, ose e thënë ndryshe vijnë si rezultat i amullisë mendore apo dijes së mangët, të tjera interprentime të gabuara vijnë si rezultat i rendjes pas egos.
Një prej këtyre interpretimeve egoiste është ajo ç’ka transmetuar imam Ahmedi në musnedin e tij[19] se kur Muaijes i është thënë hadithi i Profetit (a.s) në lidhje me Amarin se:“Ty ka për të të vrarë grupi rebel”[20], ai (Muaije) i ka thënë Amr ibn Asit: se Amarin e kanë vrarë ata të cilët erdhën bashkë me të duke aluduar për Aliun (r.a).
Nuk ka dyshim se ky interpretim është i refezuar nga çdo aspekt, sepse si rrjedhojë e kësaj i bie që Profeti (a.s) është vrasësi i dëshmorëve muslimanë që kanë rënë në betejë, si xhaxhai i tij Hamzai, Mus’ab ibn Umejri dhe të tjerët.[21]
Padyshim që ky interpretim e ka burimin nga egoizmi.
Gjithashtu ne hasim në interpretime nga më të ndryshme të grupacioneve fetare dhe apologjetëve si rezultat i përkrahjes së shkollës dhe rrymës që i përkasin edhe nëse këtë e kanë bërë me detyrim apo arbitrarisht.
Ndërsa në kohën tonë, ne hasim në njerëz të cilët hadithet e sakta, madje edhe Kuranin Fisnik, i interpretojnë në mënyrë të çuditshme për shkak të egoizmit që i ka pushtuar zemrat, sytë dhe veshët e tyre. Allahu i Lartësuar thotë:“E kush është më i humbur se ai që udhëhiqet nga dëshirat e veta, pa udhëzim prej Allahut?”[22]
Autor: Jusuf Kardavi
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Ahzab: 21.
[2] – Sure Hashr: 7.
[3] – Sure Ali Imran: 31.
[4] – Bëhet fjalë për ata persona që bazohen tek njohuritë e tyre rreht Kuranit dhe Sunetit, por për të argumentuar kotësinë e tyre. Sh.pk.
[5] – Këtë hadith e ka përmendur imam Ibn Kajjimi në librin “Miftahu Darus Seadeh” (1/163 – 164), shtëpia botuese: “Darul Kutubil Ilmije”, Bejrut. Këtë hatith ai e ka konsieruar të fortë (të saktë) për shkak të një sërë transmetimesh të sakta. Po ashtu këtë hadith e ka konsieruar Sahih, apo Hasen edhe dijetari ekspert Ibnul Ueziri duke përcjellë edhe saktësimin e këtij hadithi nga ana e imam Ahmedit, Hafiz Ibn Abdulberrit dhe prioritetit që ka zgjedhur Ukajli për këtë zinxhir transmetimi. E gjitha kjo nënkupton se ky hadith ia vlen që të merret për bazë. Për më tepër shiko librin: “Er reudul basim fidh dhubbi an sunneti ebi kasimi”, (1/21 – 23), shtëpia botuese: “Darul Ma’rifeh”, Bejrut. Gjithashtu shiko librin “Er reudul besam fi takhrixhi feuaidi temami” shejh Albanit.
[6] – Sure Maide: 77.
[7] – Ahmedi (1851), Nesai (3057) dhe Ibn Maxheh (3029), Hakimi, Ibn Huzejme dhe Ibn Hibani prej Ibn Abasit, ashtu sikurse trasnmetohet në “Sahihul Xhamius Sagir” Hadithi është Sahih.
[8] – Muslimi (2670) në librin e “Dijes”
[9] – Me transmetim “Shadh” nënkuptohet, kur një transmetues transmeton një hadith që bie ndesh me atë që kanë transmetuar të tjerët që qëndrojnë në gradë më të lartë se ai edhe nëse zinxhiri i transmetimit është i saktë.
[10] – Autori do të japë një sërë shembujsh të haditheve të shpikura që janë prezente në botën arabe. Këto shembuj – të përmendura nga autori – ne nuk i hasim në trevat tona. Por në trevat tona ne hasim hadithe apo ngjarje të shpikura nga njerëzit, si për shembull: “Macen e ka bekuar Zoti, sepse një ditë Profeti (a.s) ka qenë duke u falur dhe në mes të këmbëve të tij po kalonte një gjarpër. Një mace që ishte pranë, e shikon gjarprin dhe menjëherë i vërsulet gjarprit dhe e shpëton Profetin. Pas kësaj Profeti e fërkon macen në kurriz dhe i thotë: Mos rafsh kurrë me kurriz!” Apo ngjarja që Profeti (a.s) i ka parë njëherë shokët duke pirë alkol dhe është larguar duke mos ju thënë gjë. Kur është kthyer, i ka parë në luftë me njëri-tjetrin për shkak se kishin qenë të dehur, dhe si rrjedhojë e kësaj ua ka ndaluar pijet dehëse. Apo siç thuhet se nga konsumimi i derrit është e ndaluar vetëm një pjesë e tij, mirëpo ngaqë nuk dihet me saktësi është ndaluar i tëri. Apo siç thuhet se në Qabe, një gur qëndron në ajër. Apo siç thuhet se muslimanit i lejohet që të martohet me 7 – të gra. Sh.pk.
[11] – Kaderijet si sekt janë shfaqur në përfundim të brezit të sahabave. Këtë janë të parët që kanë folur rreth kaderit, caktimit të Allahut duke e mohuar atë. Sh.p.k.
[12] – Ky sekt nuk jep asnjë lloj gjykimi për asnjë musliman, por e lënë gjykimin për në Ditën e Kijametit. Sh.p.k.
[13] – Ky sekt mendon se muslimani i cili kryen një mëkat të madh do të hyjë në Xhehenem dhe nuk del kurrë prej aty. Sh.p.k.
[14] – Ky sekt e mohon dëshirën e lirë të njeriut. Sh.p.k.
[15] – Sekt i humbur prej Shi’itëve të cilët shpifin ndaj sahabëve. Sh.p.k.
[16] – Marrë nga libri “Er ruh” i ibn Kajjimit, në temën me emër “Përgjigja kundra ateistëve dhe hipokritëve.”
[17] – Sure Nisa: 59.
[18] – Në librin “Merxhiiejetul Ulja fil Islami” fq: 296-330, kapitulli i “Keqinterpretimit”
[19] – Ahmedi (6499). Hadithi është Sahih.
[20] – Që nënkupton Muauijen dhe ushtrinë e tij.
[21] – Për më tepër shih librin “Merxhiijetul Ulja fil Islami”, fq: 298 – 299.
[22] – Sure Kasas: 50.
