Njerëzit e devijuar dhe bidatçinjtë – qysh herët – kanë pasur dyshime dhe pretendime për të kundërshtuar Sunetin. Mirëpo dijetarët dhe studjuesit i kanë hedhur poshtë dhe i kanë zhvlerësuar pretendimet e tyre të pabaza.
Imam Shatibiu ka thënë: [Një grup nga bidatçinjtë i kanë refezuar hadithet për shkak se ato janë hipotetike e hamendësime, sepse Kurani e ka kritikuar ashpër hamendësimin. Për shembull, ata thonë: Allahu i Lartësuar thotë:“Ata ndjekin vetëm hamendjet dhe atë që ua ka qejfi.”[1] Gjithashtu, Allahu i Lartësuar thotë:“Ata nuk kanë asnjë njohuri për këtë, por ndjekin vetëm hamendjen, ndonëse hamendja nuk mund ta zëvendësojë aspak të vërtetën.”[2] Sikurse kanë marrë për bazë edhe ajete të tjera që kanë përmbajtje të ngjashme. Këta njerëz arritën deri aty sa të bënin hallall ato gjëra që Allahu i Lartësuar i ka bërë haram, me pretendimin sikur një gjë të tillë e ka thënë profeti (a.s), pasiqë ato nuk janë përmendur në Kuran. Me këtë ata kishin për qëllim të vërtetohej atë që ata e konsideronin të mirë, duke bërë hallall – sipas këndvështimit të tyre – atë që Allahu e ka bërë haram.
Por hamendësimi i përmendur në ajetet kuranore dhe hadithet profetike nuk është ky që ata kanë pretenduar ata. Në lidhje me këtë gjë, ne kemi tre përgjigje prej të cilave ata nuk kanë mund t’i shmangen:
E para: Hamendësimi në bazat e fesë nuk është i mjaftueshëm e nuk është i pranuar tek dijetarët sepse ashtu siç është i mundur hamendsimi tek një çështje e bazave të fesë, po ashtu është e mundur edhe e kundërta e tij, që është vërtetësia e tij.[3] Kurse në lidhje me çështjet sekondare të fesë, hamendësimi është i pranueshëm sepse ka argument për këtë gjë. Prandaj hamendësimi është i papranuar në çështjet bazë të fesë kurse në çështjet sekondare është i pranuar. Kjo është e vërteta të cilën dijetarët e kanë përmendur në këtë çështje.
E Dyta: Hamendësimi në këtë kontekst nënkupton dhënien prioritet të një mendimi ndaj tjetrit, kur mendimet janë të kundërta, pa pasur një argument të qartë. E këtu nuk ka dyshim se ky lloj hamendësimi është i papranueshëm dhe arbitrar. Prandaj në ajetin kuranor përmendet “atë që ua ka qejfi” sepse ata rendin pas hamendsimeve për shkak të qejfeve dhe tekave. Prandaj edhe ajeti kuranor i ka kritikuara ata. Kurse marrja në konsideratë e atij hamendsimi që shoqërohet me argument ai – në tërësi – nuk është i kritikueshëm, sepse nuk ndërtohet mbi bazë të tekave dhe qejfeve. Prandaj ky lloj hamendësimi i dytë është i pranueshëm dhe është funksional dhe merret për bazë, si në rastin e marrjes në bazë në çështjet sekondare.
E Treta: Hamendësimi është dy llojesh. Lloji i parë: Hamendësim që mbështetet tek një argument definitiv. Kësi lloj hamendësimesh merren për bazë në sheriat kurdoherë sepse ato mbështeten në rregulla e norma që janë të njohura domosdoshmërisht nga feja. Ky lloj i hamendësimeve është i njohur. Dhe lloji i dytë është ai hamendësim që nuk mbështetet te një argument definitiv. Ky lloj hamendësimi ose nuk ka ku të mbështetet – ashtu siç e cekëm më lart – dhe është i kritikuar, ose mbështetet në një argument tjetër i hamendësueshëm si ai. Nëse hamendësimi i dytë – ku është mbështetur hamendësimi i parë – mbështet në një argument definitv atëherë i ngjan rastit të parë, e nëse nuk mbështetet askund atëherë ai është i kritikueshëm. Sido që të jetë: Hadithi që transmetohet vetëm nga një transmetues[4]dhe që është i saktë me patjetër ai duhet të mbështetet në argument definitiv me qëllim që të pranohet. Duke u nisur nga ky arsyetim, ne e marrim për bazë hadithin e transmetuar nga një person që është i saktë. Ndërsa në lidhje me hamendësimet e mosbesimtarëve, ato nuk kanë ku të mbështeten, prandaj me patjetër ato janë të papranueshme dhe nuk merren në konsideratë. Këtë gjë e kam shtjelluar me hollësi në librin “Muuafekat” Falenderimi i takon Allahut.
Disa njerëz që e kanë humbur rrugën e drejtë duke i refuzuar hadithet e sakta dhe thëniet e dijetarëve në lidhje me hadithet. Ata kanë aaritur deri aty sa të flasësh për hadithet – të cilat i refuzojnë – bie në kundërshtim me logjikën e shëndoshë dhe se kush thotë një gjë të tillë, ata e konsiderojnë të çmendur.
Ebu Bekër Arabiju tregon për disa persona me të cilët është takuar në Lindje se ata e mohojnë faktin se besimtarët do ta shikojnë Allahut në Ditën e Kijametit. Kur ndonjërit prej tyre i thuhet: A ka mohuar ai person i cili pohon se besimtarët do ta shikojnë Allahun në Ditën e Kijametit, apo jo? Ai është përgjigjur: Jo, sepse ai ka thënë diçka të pashpjegueshme logjikisht. Kush thotë një gjë të paperceptueshme nuk konsiderohet mosbesimtar. Ebu Bekër Arabiju vazhdon: Deri në këtë gradë na konsiderojnë neve ata. Atë që Allahu e ka udhëzuar në rrugë të drejtë duhet të marrë mësim se deri ku e shpie njeriun ndjekja pas tekave dhe dëshirave shfrenuese. Allahu na ruajttë nga kjo.][5]
Kurse imam Ibn Kutejbeh në librin e tij “Te’uilu Mukhteleful Hadith” ka cituar se armiqtë e Suneti kanë shfaqur shumë dyshime, qofshin ato dyshime në gjëra të përgjithshme apo në detaje rreth Sunetit, mirëpo dijetarët i kanë zhvleftësuar dyshimet dhe dilemat një e nga një duke e shuajtur zjarrin e tyre.
Autor: Jusuf Kardavi
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Nexhm: 23.
[2] – Sure Nexhm: 28.
[3] – Për shembull, njeriu mund të dyshojë e të hamendsojë në ekzistencën e Allahut. Sakaq e kundërta e kësaj është se Allahu ekziston. Atëherë në këtë rast nuk i jepet përparësi hamendsimit se Allahu nuk ekziston. Por i jepet përparësi ekzistencës së Allahut, sepse besimi tek Allahu konsiderohet prej bazave të fesë. Sh.pk.
[4] – Që konsiderohet argument hipotetik apo i hamendsuar. Sh.pk.
[5] – “El I’tisam” i Shatibijut, fq: 1/235-237.
