Është diçka e domosdoshme për ne që të dimë se cili është dallimi midis fatkeqësisë dhe mëkatit.
Mëkati është nga njeriu, ai është përgjegjës për të dhe ai do të japë llogari për mëkatet e bëra, sepse posedon lirinë e veprimit dhe gjithçka që e vepron e bën me dëshirën e tij pa qenë i detyruar nga dikush që ta bëjë atë me pahir. Megjithatë njeriu nuk mund ta bëjë asnjë vepër të tij jashë Vullnetit dhe Dijes së Allahut, sepse gjithçka në këtë gjithësi është nën kontrollin e Allahut të Madhëruar dhe asgjë nuk ndodh pa Vullnetin dhe lejen e Tij. Në këtë rast, Allahu dëshiron dhe lejon të ndodhë mëkati nga njeriu, por Ai nuk pajtohet me të. Këtë gjë e kam sqaruar edhe më parë.
Disa dijetarë kanë thënë: “Ne besojmë në kaderin dhe caktimin e Allahut dhe e përdorim atë si argument vetëm në fatkeqësi, dhe jo në mëkate dhe të meta. Kështu që argumentimi i mëkateve me kader është diç e papranueshme.
Allahu i Madhëruar ka krijuar tek njeriu energjinë për të lëvizur, për të folur dhe për të punuar. Ai e urdhëroi njeriun që këtë energji ta përdorë për punë të hajrit, për të vendosur drejtësi, për të besuar dhe për ta përdorur në punë të virtytshme. Në aspektin tjetër, Ai e ka urdhëruar atë që këtë energji mos ta përdorë në punë të këqija, në të shtrembërt, në mosbesim dhe gjëra të ndyta. Po ashtu, Allahu i Madhëruar kërkoi nga njeriu ta përmirësojë vetveten dhe mos ta shkatërrrojë atë. Nëse njeriu i përgjigjet thirrjes për të vepruar mirë, Allahu i Madhëruar i siguron atij shpëtim dhe paqe, e nëse njeriu vazhdon të bëjë mëkate e të largohet nga rruga e drejtë, Ai do ta dënojë, sepse Ai nuk e shkel premtimi e Tij. Allahu i Madhëruar thotë në Kuran: “Pra, ka shpëtuar ai që e pastroi veten. Dhe ka dështuar ai që e poshtëroi vetveten.”[1] Ka folur drejt ai njeri i cili ka thënë: “Allahut i takon krijimi i veprave, kurse njeriut i takon dëshira për t’i kryer ato.”
Njeriu ka në duart e tij mundësinë, të cilën mund ta shfrytëzojë për të vepruar mirë ose për të vepruar keq. E mira është e urdhëruar që të veprohet, kurse e keqja është e ndaluar dhe e urryer. Syri i njeriut mund të shfrytëzohet në gjëra të lejuara dhe në gjëra të ndaluara. Të shikosh gjërat e lejuara është veprim i pëlqyer, kurse të shikosh gjërat e ndaluara është veprim i urryer. Hekuri mund të përdoret për xhihad, mbrojtje, kundërpërgjigje ndaj padrejtësisë dhe agresionit, për lartësimin e fjalës së Allahut dhe për mbrojtjen e besimtarit nga sprovat në fenë e tij ose nga cenimi i të drejtave të tij. Kjo është e kërkuar dhe e detyrueshme. Por hekuri gjithashtu mund të përdoret për krim, padrejtësi, ndërtimin e strukturave të tiranisë dhe korrupsionit, gjë që është e ndaluar dhe e papranueshme. Allahu i Madhëruar thotë: “Ne e kemi zbritur edhe hekurin në të cilin ka forcë të madhe dhe dobi për njerëz, e edhe për t’u ditur tek Allahu se kush e ndihmon Atë (rrugën e Tij) dhe të dërguarit e Tij, duke i besuar të fshehtës. S’ka dyshim se Allahu është i Fuqishëm, Mbizotëues.”[2]
Libri i vetëm hyjnor që i ka kushtuar vëmendje hekurit është Kurani Famëlartë, pasi Allahu i Lartësuar i ka dedikuar atij një sure të tërë – Suren El-Hadid. Ajo që të habit me të vërtetë është gjendja e Umetit të Kuranit, Umetit të sures së Hekurit, të cilët janë më të dobëtit në përdorimin dhe shfrytëzimin e tij, një metal që konsiderohet ndër më të rëndësishmit në zhvillimin e qytetërimit dhe në fushën e luftës dhe xhihadit!
Dashuria për dynjanë dhe urrejtja ndaj vdekjes i kanë bërë ata, pavarësisht numrit të madh, të jenë si shkuma e detit. Kjo ka bërë që zemrat e tyre të mbushen me dobësi, duke i bërë armiqtë e tyre të guxojnë kundër tyre.
Një nga gënjeshtrat dhe marrëzitë e mohuesve ishte pretendimi i tyre se Allahu i kishte detyruar ata dhe etërit e tyre të ishin politeistë, si një mënyrë për t’iu shmangur përgjegjësisë dhe për të vazhduar me të pavërtetën dhe mosbesimin. Mirëpo Allahu i Madhëruar ua ktheu përgjigjen dhe u tha: “Ata që i shoqëruan shok Zotit, do të thonin: Sikur të donte Allahu nuk do t’i bënim shok as ne, as prindërit tanë, e as nuk do të ndalonim asnjë send. Kështu patën gënjyer edhe ata që ishin para tyre derisa përjetuan dënimin Tonë të ashpër (për shkak të mëkatit që bënë). Thuaj: A mos keni ndonjë fakt e të na e paraqisni? Ju mbështeteni vetëm në hamendje; në të vërtetë vetëm gënjeni.”[3] Pra ata janë gënjeshtarë në pohimet e tyre sepse mosbesimin e zgjodhën vetë, me dëshirë. Dhe njeriu është i lirë që të zgjedhë se si do të veprojë, por në të njëtën kohë është përgjegjës për veprimin e tij. Për këtë vazhdon edhe ajeti tjetër kuranor në të njëjtën sure, ku thuhet: “Thuaj: Allahu ka argumentin më të plotë, dhe sikur të donte, Ai do t’ju vinte në rrugë të drejtë të gjithëve.”[4] Kjo do të thotë që sikur Allahu i Madhëruar do të dëshironte t’ua detyronte dhe impononte njerëzve diçka, do t’i detyronte të besojnë dhe të udhëzohen. Mirëpo, Allahu i Madhëruar nuk ndërhyn në zgjedhjet që bën njeriu në këtë botë, sepse Ai ia dhuroi lirinë e të menduarit dhe të vepruarit, me qëllim që përmes kësaj lirie të jetë i lumtur e i gëzuar në këtë botë dhe në tjetrën.
Pra, askush nuk ka arsye të thotë se është i detyruar të kryejë një vepër të ndaluar apo të mos udhëzohet. Këto janë akuza ndaj Krijuesit të gjithësisë, i Cili thotë në Kuran: “Kur punojnë ata (idhujtarët) diçka të shëmtuar, thonë: Ne i gjetëm kështu prindërit tanë, dhe këtë (vizitën rreth Qabes lakuriq) na e urdhëroi Allahu. Thuaj: Allahu nuk e urdhëron të shëmtuarën, a thoni për Allahun ç’ka nuk e dini? Thuaj: Allahu më urdhëroi mua drejtësinë dhe në tërësi kthejuni Atij në çdo namaz (lutje) dhe adhurojeni Atë duke qenë të sinqertë në lutje vetëm për të. Ashtu sikur që ju filloi (krijimin) së pari, ashtu do të ktheheni te Ai.”[5]
Kurse ajeti në vazhdim shpalos shkakun e devijimit të tyre, e ai është se ata morën për miq të tyre shejtanët dhe u larguan nga adhurimi i Zotit të gjithësisë. Allahu i Madhëruar thotë: “Njërin grup (nga ju) Ai e vuri në rrugë të drejtë e njëri grup meritoi të jetë në humbje, se ata (të humburit) i morën shejtanët për miq, e prapë se prapë mendonin se ishin në rrugë të drejtë.”[6]
Pra, njerëzit janë dy grupesh; njëri grup është i udhëzuar në rrugë të drejtë dhe kjo derë është e hapur për të gjithë njerëzit, ndërsa grupi tjetër është i humbur për shkak të dëshirës së vet që ka zgjedhur. Kjo humbje vërehet në pendimin që bëjnë dhe shqetësimin që kanë: “pse ata (të humburit) i morën shejtanët për miq” – që tregon qartë se shkaku i humbjes së tyre është lidhja e tyre me shejtanët me vullnetin e tyre, e jo se ishin të urdhëruar nga Allahu i Madhëruar, sepse Ai nuk urdhëron që njeriu të veprojë gjëra të dëmshme, por Ai urdhëron që njeriu të pasojë të vërtetën, të drejtën dhe moralet e mira.
Sahabët – të cilën kanë jetuar në kohën e zbritjes së mesazhit hyjnor– e pyesnin Profetin Muhamed (a.s) për çdo gjë që kishin nevojë dhe kështu e kuptuan Islamin në përgjithësi, dhe kadanë dhe kaderin në veçanti. Gjatë kohës së Omerit (r.a)- i cili e zbatonte me rigorozitet drejtësinë – ishte kapur një hajdut, të cilit duhej t’i pritej dora si dënim për aktin e kryer. Omeri (r.a) urdhëroi të ekzekutohej vendimi mbi hajdutin, i cili tha se ishte penduar dhe se nuk kishte vjedhur asnjëherë më parë. Mirëpo, kur arriti Aliu (r.a) në vendin e ngjarjes, kërkoi nga hajduti të tregohej i sinqertë dhe të thonte të vërtetën. Ai u përgjigj: Jo, pasha Allahun, unë kam vjedhur njëzet herë dhe unë tani meritoj dënimin që ka caktuar Allahu i Madhëruar për mua, sepse Ai është i Drejtë në vendimet dhe gjykimet e Tija, kurse njeriu është i padrejtë në vendimet e tija. Allahu i Madhëruar thotë: “Edhe në qoftë se do të përpiqeni t’i numëroni mirësitë e Allahut, nuk do të mund të arrini t’i përkufizoni (në numër). Vërtet njeriu është i padrejtë dhe shumë përbuzës.”[7]
Në një rast tjetër, Aliu (r.a) pyeti një hajdut: Çfarë të shtyu të vjedhësh? Duke dashur t’ia lehtësonte dënimin. Mirëpo ai u përgjigj: Ishte caktimi i Allahut. Aliu (r.a) u zemërua e tha: Prejani dorën për vjedhjen dhe rriheni me tetëdhjetë shkopinj për akuzën që i bëri Allahut të Madhëruar, sepse Ai nuk e detyron njeriun të veprojë kundër vullnetit të tij dhe as që ndërhyn në këtë veprim. Nga kjo ngjarje mund të shihet qartë se njeriu është i lirë në veprimet e tija dhe ai përgjigjet për punët dhe fjalët e tija.
Ndoshta është me vend dhe diçka e bukur që në këtë kontekst të cekim fjalët e imam Aliut (r.a) i cili ka thënë: Kushdo që akuzon një musliman se ka kryer imoralitet pa pasur dëshmitarë për akuzën, kam për të zbatuar ndaj tij dënimin e shpifjes dhe do ta rrah me tetëdhjetë shkopinj. E nëse këtë akuzë ua bën profetëve të Zotit, atëherë akuzuesin do ta rrah me njëqind shkopinj, që do të thotë se për atë që shpif ndaj Profetëve (a.s) ndëshkimi është më i rëndë, sepse nuk mund të paramendohet që njerëzit më të ndershëm në sipërfaqen e Tokës të bëjnë shkelje të tilla. Është e rëndësishme për ne që të kuptojmë se Profetët ishin të mbrojtur nga Allahu i Madhëruar sa ishin gjallë. Dhe ai që i akuzon ata ka gënjyer dhe ka thënë një fjalë të shtrembër, Allahu i Madhëruar ka thënë: “Ai (Iblisi) tha: Pasha madhërinë Tënde, kam për t’i shmangur prej rrugës së drejtë që të gjithë, përveç atyre që janë të sinqertë nga robërit e Tu.”[8]Kurse të Dërguarit e Zotit janë njerëzit më të drejtë dhe më të sinqertë në këtë botë, ashtu sikur thotë Allahu i Madhëruar: “Ashtu (e bëmë atë të vendosur) që të largojmë nga ai të keqen dhe të ndytën. Vërtet, ai (Jusufi) ishte nga robërit tanë të zgjedhur.”[9]
Shejtani e pranon se nuk ka pushtet që t’i kundërvihet besimtarëve të sinqertë, të devotshmëve e veçanërisht Profetëve (a.s). Allahu i Madhëruar thotë: “Se ti ndaj robërve të Mi të sinqertë nuk ke kurrfarë force, përveç atyre të humburve që vijnë pas teje.”[10] “Vërtet, ai shejtani nuk ka kurrfarë fuqie ndaj atyre që besuan dhe iu mbështetën Zotit të tyre.”[11]
Hebrenjtë janë populli që e shtrembëruan Tevratin dhe i blenë ajetet e Allahut me një çmim të ulët. Ata shpifën ndaj profetëve të Allahut (a.s) gjithfarë gjërash që ata nuk i kishin bërë. Madje ata shpifën gënjeshta për Allahun e Madhëruar. Në fe ata futën shumë tregime të trilluara, ndaj është e domosdoshme që ne të tregohemi të kujdesshëm ndaj tyre dhe sa herë që na bie që t’i lexojmë duhet t’i refuzojmë dhe nuk duhet t’i pranojmë. Sepse duke vepruar kështu ne mbrojmë të Vërtetën dhe moralin e individëve dhe të popujve.
Nëse i kthehemi burimeve të vërteta fetare, do të shohim se Profetët e Zotit (a.s) kanë qenë njerëzit më të ngritur dhe edukatorët e vërtetë të shoqërisë. Në Kuran thuhet: “Ata të cilët i kumtojnë shpalljet e Allahut, i frikësohen vetëm Allahut e askujt tjetër përveç Tij, e Allahu mjafton si llogaritës.”[12]
E sa i përket fatkeqësisë ajo vjen nga Allahu i Plotfuqishëm. Ajo nuk e godet njeriun përveçse duke patur në të urtësi dhe mirësi për njeriun, të cilën e dëshiron Allahu i Madhëruar që të ndodhë. Allahu i Madhëruar thotë: “Nuk ndodh asnjë fatkeqësi në tokë e as në trupin tuaj, e që mos të jetë e shënuar në shënime (Lehvi Mahfudh) para se të ndodhë ajo. E kjo për Allahun është e lehtë. Ashtu që të mos dëshpëroheni tepër për atë që ju ka kaluar, e as të mos gëzoheni tepër me atë që Ai ju ka dhënë, pse Allahu nuk e do asnjë arrogant që u lavdërohet të tjerëve.”[13] Fjala “Kejla” (që të mos) do të thotë se nuk ndodh një fatkeqësi përveçse të ketë ndonjë shkak, dhe se Allahu i Madhëruar pas saj ka një qëllim të ditur, ka një afat të caktuar, urtësi të thellë, i cili u zbulohet vizionarëve dhe u fshihet të pavëmendshmëve.
Në një ajet tjetër, Allahu i Madhëruar thotë: “Kudo që të jeni vdekja do t’ju kapë, qofshi edhe në pallate të fortifikuara. E nëse i qëllon ata (munafikët) ndonjë e mirë thonë: Kjo është prej Allahut. E nëse i godet ndonjë e keqe, thonë: Kjo është prej teje (o Muhamed). Thuaj: Të gjitha janë prej Allahut. Ç’është me këtë popull që nuk kupton gati asgjë?!”[14]
Tek njerëzit – në të kaluarën dhe në të tashmen – është bërë zakon që saherë që përfitojnë apo arrijnë diçka të mirë, të thonë se kjo është prej Allahut të Madhëruar. E nëse ata i godet ndonjë e keqe si pasojë e shmangies së tyre nga e vërteta, këtë ua mveshin personave që i urrejnë dhe nuk i duan, duke thënë: Kjo më ka ndodhur për shkakun tënd. Të njëjtën gjë i thonin edhe idhujtarët Profetit Muhamed (a.s) ashtu siç është përshkruar edhe në ajetin e sipërpërmendur. Mirëpo Allahu i Madhëruar iu përgjigj duke i quajtur ata një popull injorant që nuk kuptojnë dhe nuk e njohin të vërtetën, sepse nuk gëzojnë besim të shëndoshë. Kjo do të thotë se, sikur të besonin drejt dhe me bindje, do të bindeshin se e keqja dhe e mira janë vetëm prej Allahut të Madhëruar, sepse Ai i shpërblen të mirët për veprat e mira që kryejnë dhe i ndëshkon të këqinjtë për veprat e liga që veprojnë. Të dyja grupet do të marrin shpërblimin e merituar në këtë botë dhe në botën tjetër. Ashtu sikur Allahu i Madhëruar thotë: “Për t’i shpërblyer ata që bënë keq me të keqen e tyre dhe për t’i shpërblyer ata që bënë mirë me të mirën e tyre.”[15] “O ju që mohuat, sot mos u shfajësoni; ju do të shpërbleheni vetëm për atë që keni vepruar.”[16]
Në suren Sebe’ përshkruhet gjendja e një populli që jetoi në begati dhe kënaqësi. Mirëpo ata u treguan mosmirënjohës ndaj begative të Allahut, filluan të kishin smirë dhe urrejtje ndaj njëri – tjetrit si dhe ia kthyen shpinën ligjit të Tij, e Allahu ua shkatërroi atyre digën e Me’ribit dhe kundër tyre lëshoi rrjedhën e pendës, kopshtet e tyre i shndërroi në kopshte me fruta të idhëta dhe drurët e tyre i bëri të thatë dhe i copëtoi ata krejtësisht. Po përse e dënoi Allahu i Madhëruar këtë popull? Përgjigja është: Për shkak të mohimit të mirave që kishin. Allahu i Madhëruar thotë: “Atë dënim ua dhamë atyre për shkak se nuk besuan, e Ne nuk dënojmë përveçse mohuesit.”[17]
E në suren Jasin, Allahu i Madhëruar tregon për banorët e fshatit (Antakia), të cilëve u erdhën të dërguarit, por ata nuk i besuan dhe i mohuan duke thënë: “Ne parandiejmë kob me ju.”[18] Kjo do të thonte se ne si banorë të fshatit i kemi humbur shpresat nga ju, sepse këtu nuk bie shi, thatësira ka kapluar gjithçka dhe midis nesh është shtuar grindja për shkakun tuaj. E të dërguarit iu përgjigjën: “Fati i keq është i juaji, a pse u këshilluat (po na kërcënoni)? Jo, por ju jeni popull i shfrenuar.”[19] Që do të thotë se ju – banorë të fshatit – jeni ata që e shkaktuat thatësinë dhe e meritoni ndëshkimin e Allahut, për shkak se mohuat të dërguarit dhe u larguat nga e vërteta e shpallur nga Zoti. Ju jeni popull që edhe pse këshilloheni, nuk merrni mësim, sepse ju jeni në humbje, jeni të shfrenuar dhe vazhdimisht bëni vepra të këqija.
Pas ajetit 78 të sures Nisa vjen ajeti 79, në të cilin thuhet: “Çfarëdo e mire që të vjen është prej Allahut, e ajo e keqe që të ndodhë është nga vetë ti.”[20] E mira vjen nga Allahu i Madhëruar dhe është dhunti prej Tij. Allahu i Madhëruar thotë: “Që Allahu t’i shpërblejë ata që besuan dhe bënë vepra të mira. Për të tillët ka falje dhe furnizim të mirë.”[21]
Kurse e keqja ka dy aspekte: shkakun dhe dënimin. Sa i përket shkakut, ai vjen nga njeriu si rezultat i mosbesimit, padrejtësisë dje largimit nga e vërteta. Allahu i Madhëruar thotë: “Çfarëdo e keqe që mund t’ju godasë, ajo është pasojë e veprave tuaja (të këqija), e për shumë të tjera Ai ju fal.”[22] Kurse dënimi vjen nga Allahu i Madhëruar, ashtu sikurse lexojmë në ajetin: “E Xhehenemi është në pritë (pusi). Është vendstrehim i arrogantëve. Aty do të mbesin për tërë kohën (pa mbarim). Aty nuk do të shijojnë as freski, as ndonjë pije, përveç uji të valë e kalbësirës, si ndëshkim i merituar.”[23]Pra dënimi është i merituar dhe gjykim i drejtë për ata që nuk besuan dhe për kriminelët. Allahu i Madhëruar thotë: “Ata ishin që nuk e pritnin se do të jepnin llogari. Dhe argumentet Tona i përgënjeshtruan me këmbëngulje. Ndërsa ne çdo send e kemi ruajtur me shkrim të saktë. E ju, pra vuani se Ne nuk do t’ju shtojmë tjetër vetëm se vuajtje.”[24]
Në këtë mënyrë del në pah drejtësia e vërtetë hyjnore në lidhje me shpërblimin dhe ndëshkimin, ashtu sikur thotë Allahu i Madhëruar: “Nëse bëni mirë, bëni për vete, e nëse bëni keq bëni kundër vetes.”[25] “Kush bën mirë, ai e ka bërë për vete, e kush bën keq, ai vepron kundër vetes, e Zoti yt nuk i bën padrejtësi robërve.”[26] Këto dy ajete shpjegojnë qartë ajetet 78 dhe 79 të sures Nisa që u përmendën më lart.
Medito rreth ajetit: “Ne nuk e dimë se me këtë (përgatitje të qiellit) synohet ndonjë e keqe për ata që janë në tokë, apo se Zoti i tyre dëshiron t’i udhëzojë ata.”[27] Këtu shihet se folja “uride” që në shqip përkthehet synohet ka ardhur në formën passive kur bëhet fjalë për të keqen, kurse kur bëhet fjalë për të mirën dhe udhëzimin, kjo folje ka ardhur në formë veprore “erade” dhe i atribuoet Allahut të Madhëruar, për shkak se e mira vjen nga Ai, kurse e keqja vjen si rezultat i injorancës së njeriut dhe mëkateve të tij. Në këtë rast ndëshkimi i Allahut të Madhëruar për të këqinjtë është i drejtë dhe me vend.
Mirëpo kur Allahu i sprovon të Dërguarit dhe njerëzit e devotshëm me ndonjë fatkeqësi, kjo nënkupton se Ai dëshiron t’i ngrejë ata në gradë të larta dhe t’ia shtojë shpërblimet. Gjithashtu fatkeqësia që u bie atyre, është shembull për të tjerët që të dinë se si duhet të përballohet fatkeqësia, se ata duhet të jenë të kënaqur me caktimin e Allahut dhe se si duhet të bëjnë durim në fatkeqësi. Me këtë sprovë, Allahu dëshiron prej njerëzve që fatkeqësinë ta përballojnë në atë mënyrë që Allahu kënaqet. Kësisoj, ata nuk ndalen nga puna dhe as nuk humbasin shpresën; përkundrazi ata durojnë në vështirësi dhe falënderojnë në mirësi.
Profeti Muhamed (a.s) ka thënë: “Kur një musliman e godet ndonjë fatkeqësi, sëmundje, pikëllim, dëshpërim apo ndonjë dëm tjetër, qoftë ajo një gjemb që e shpon, Allahu i Madhëruar përmes këtyre ia shlyen mëkatet.”[28] Në një hadith tjetër thuhet: “Sa e pëlqyer është puna e besimtarit, ai të gjitha punët i ka në rregull. Kur e godet ndonjë e keqe duron dhe kështu shpërblehet. Dhe kur i vjen ndonjë e mirë falenderon dhe kështu shpërblehet. Kjo vlen vetëm për besimtarin.”[29]
Njeriu është i ngarkuar të jetë i kujdesshëm, të mbrojë veten nga çdo e keqe dhe dëm, dhe të përmirësojë gjendjen e tij; të korrigjojë gabimet, të ndreqë çfarë ka prishur dhe të ndërmarrë shkaqet për çdo çështje, duke ndjekur rrugën e lejuar, duke përfituar nga dijet dhe duke ecur në shtigjet e sigurisë dhe qetësisë.
Kurs përsa i përket atyre personave që neglizhojnë shkaqet, i lënë pas dore detyrimet dhe e ekspozojnë veten ndaj dëmit dhe rrezikut, kur përfundojnë në ndonjë rrezik apo në një përfundim të keq, ia atribuojnë gjithçka kaderit dhe caktimit hyjnor. Të tillë persona ose nuk e dinë, ose bëjnë sikur nuk e dinë se ajo që kanë bërë është vetëvrasje, ose një rrugë drejt shkatërrimit apo zhdukjes, për të cilën do të pyeten dhe do të ndëshkohen.
E shoh me vend që në këtë kontekst të kujtojmë hadithin e të Dërguarit të Allahut (a.s): “Lidhe deven dhe pastaj mbështetu te Allahu!”[30] Prandaj, nuk ka justifikim për një njeri të pakujdesshëm, neglizhent, keqbërës, prishës apo të paditur. Allahu i Madhëruar thotë: “Dhe nuk do t’u lejohet të flasin, prandaj nuk do të mund të arsyetohen.”[31] Sepse ata nuk kanë asnjë arsyetim.
Ndërsa përsa i përket fatkeqësisë së vdekjes, ajo nuk mund të shtyhet apo të shpejtohet, sepse me të përfundon jeta e kësaj bote, në kohë dhe vend të caktuar. Gjithçka ç’ka kërkohet nga besimtari është të jetë i drejtë kurdoherë dhe nëse i vjen vdekja papritmas, të jetë i gatshëm të vdesë si musliman, ashtu sikur thotë Allahu i Madhëruar: “Dhe mos vdisni, vetëm se duke qenë muslimanë.”[32] Allahu i Madhëruar i thotë besimtarit në momentin që ai vdes: “O ti shpirt i bindur plotësisht! Kthehu te Zoti yt i vetëkënaqur dhe i pranuar. Hyr në turmën e robërve të Mi! Dhe hyr në Xhenetin Tim.”[33]Të vërtetën ka thënë poeti, i cili ka thurrur këto vargje:
Kjo është vdekja, prej saj nuk shpëton askush
Edhe sikur në kështjella të fortifikuar i mbyllur ti të ishe.
I riu vdes ashtu sikur edhe plaku
Vallë, a mbetet kush pa vdekur?!
E ç’është njeriu, veçse peng i zhdukjes
I Lartësuar është Ai, I Cili do të jetë përherë!
Nëse dëshiron që fatkeqësinë tënde ta zbutësh
Vdekjen e Profetit Muhamed kujtoje!
Kurse një poet tjetër ka thurrur këto vargje:
Mjeku ka njohuri në mjekësi
derisa në jetën e njeriut ka ende afat.
Por kur ditët e caktuara të tij mbarojnë,
mjeku humbet dhe ilaçet e tradhtojnë.
Profeti Muhamed (a.s) na ka porositur që të kërkojmë shëndet dhe begati prej Allahut të Madhëruar e mos t’i lutemi Atij që të na japë të këqija, nga frika se mundet që lutja të bëhet në kohën kur është e pranuar dhe pastaj mund të pendohemi për lutjen e keqe që kemi bërë. Njeriu më i mirë është ai i cili jeton gjatë dhe bën vepra të mira.
Jeta është një mundësi e mirë për të kryer vepra të mira, prandaj le ta shfrytëzojmë atë duke bërë punë të mira me të cilat Allahu i Madhëruar është i kënaqur dhe si rrjedhojë ne do të ishim të lumtur në këtë botë dhe në botën tjetër. Nata dhe dita, po ashtu, janë një mundësi e mrekullueshme që njeriu të kthehet tek Krijuesi dhe ta falenderojë Atë. Një poet shkruan:
O shpirti im, unë po të këshilloj,
Dëgjomë të lutem, dëgjomë mirë;
Këshillë nga ai që të mirën të don;
Nuk ka shok njeriu në varr të tij
Përveç devotshmërisë dhe veprës së mirë.
Në Kuran ka shumë ajete që janë argument për lirinë e veprimit dhe se e mira dhe e keqja i përshkruhen atij vetë, pa ndërhyrje dhe imponim të jashtëm. Allahu i Madhëruar thotë: “Atë që pendohet nga të këqijat, e shpie në rrugë të drejtë.”[34] “E ai që do, e zgjedh rrugën për te Zoti i vet.”[35] “E kush dëshiron, le t’i kthehet rrugës te Zoti i vet.”[36] “Për atë që nga mesi i juaj dëshiron të gjendet në të vërtetën.”[37] Për atë që nga mesi i juaj dëshiron të përparojë (në të mira) ose të ngecë.”[38] “Dhe jo, sepse ai (Kurani) është këshillë e lartë. E ai që do këshillohet me të.”[39] “Nëse bëni mirë, bëni për vete, e nëse bëni keq, bëni kundër vetes.”[40] “Ata që bënë vepra të mira edhe në këtë jetë kanë shpërblim të mirë, po shpërblimi i tyre në botën tjetër është shumë më i mirë.”[41] “Udhëzona në rrugën e drejtë, në rrugën e atyre të cilët i ke begatuar me të mira dhe jo të atyre që kundër vetes tërhoqën hidhërimin Tënd e as në të atyre që humbën veten.”[42] Në këtë kontekst, Allahu i Madhëruar nuk ka thënë: “as të atyre që u shtynë në humbje”, por ka thënë: “e as në të atyre që e humbën veten” që do të thotë se ata e humbën vetë veten e tyre me veprimet e veta dhe për këtë askush nuk i detyroi.
Kjo bëhet e qartë për ty në qëndrimin e politeistëve dhe justifikimin e tyre në Ditën e Gjykimit, kur e vërteta shfaqet dhe shpallet hapur, dhe argumenti u bëhet i detyrueshëm, ndaj ata pendohen kur pendimi nuk u bën më dobi, dhe dëshirojnë të kthehen përsëri në dynja për të përmirësuar gjendjen e tyre dhe për të përmirësuar veprat e tyre. Por këto justifikime nuk pranohen, sepse ata u treguan gënjeshtarë, kokëfortë në devijimin dhe mohimin e tyre, të cilën e zgjodhën me vullnetin e tyre të lirë, dhe sikur të ktheheshin në dynja, do të ktheheshin sërish në mohimin dhe devijimin nga i cili ishin ndaluar. Në Kuran thuhet: “E sikur t’i shihje ata kur janë ndalur pranë zjarrit e thonë: ah sikur të ktheheshim (në dynja) të mos mohonim faktet e Zotit tonë e të bëheshim nga besimtarët. Jo (nuk është ashtu) por atyre ju doli në shesh ajo që e mbanin të fshehtë më parë, prandaj edhe sikur të ktheheshin do të përsërisnin atë që e kishn të ndaluar; e s’ka dyshim, ata janë gënjeshtarë.”[43] “E kur ndonjërit prej tyre i vjen vdekja, ai thotë: Zoti im, më kthe që të bëj vepra të mira e ta kompesoj atë që nuk e bëra. Kurrësesi, e kjo është vetëm fjalë që e thotë ai, dhe ata kanë para tyre një perde deri në ditën kur do të ringjallen.”[44] “(Atyre u thuhet) A nuk ju lexuan ajetet e Mia, e ju nuk i besuat ato?”[45]
Kur në Ditën e Kiametit, mosbesimtarët do të dalin para Allahut të Madhëruar do ta pranojnë faktin se ata kanë devijuar nga rruga e drejtë me vetë dëshirën e tyre. Allahu i Madhëruar thotë: “Ata thonë: O Zoti ynë, ne na patën mundur të këqijat (u dhamë pas epsheve të dynjasë) dhe si të tillë ishim popull i humbur. Ata kërkojnë mëshirën e Zotit dhe mundësinë për t’u kthyer prapë: Zoti ynë, na nxirr prej tij, e nëse gabojmë përsëri, atëherë jemi vërtet mizorë. Ai thotë: Heshtni aty e mos flisni! Sepe një grup prej robërve të Mi thanë: O Zoti ynë, ne besuam, prandaj na fal dhe na mëshiro, se Ti je më i Miri i mëshirueve! E ju i patët tallur ata, saqë ajo tallje bëri që të harroni përkujtimin ndaj Meje, madje edhe të qeshnit me ta.”[46]
Kështu pra, dënimi është i drejtë për shkak të punëve të tyre (të këqija). E kjo drejtësi absolute del në pah më qartë në ajetet e sures Ankebut, ku Allahu i Madhëruar përmend llojet e ndryshme të ndëshkimeve në dynja para ahiretit, për ata që kanë bërë padrejtësi dhe kanë mohuar, duke sqaruar se ky ndëshkim i ka goditur për shkak të padrejtësisë së tyre. Allahu i Madhëruar thotë: “Secilin prej tyre e kemi dënuar për shkak të mëkatit të vet.” Bëhet fjalë për popullin e Lutit. “Disa prej tyre, Ne i goditëm me furtunë plot rërë” siç është rasti i banorëve të Medjenit. “E disa të tjerë i fundosëm në Tokë” si shembulli i Karunit “Dhe disa i mbytëm në ujë.” Si populli i Nuhut dhe Faraoni. “Allahu nuk u bëri atyre ndonjë padrejtësi, por ata i bënë vetes padrejtësi.”[47] Po ashtu këtë tezë e argumentojnë edhe ajetet 15 – 17 të sures Sebe, ku thuhet: “Populli Sebe pati një begati në vendin e vet; kishin nga të dyja anët kopshte; nga ana e djathtë dhe nga ana e majtë. Hani nga begatitë e Zotit tuaj dhe falenderojeni Atë. Qytet i mirë dhe Zot Mëkatfalës. Por ata i kthyen shpinën, e Ne e lëshuam kundër tyre rrjedhën e pendës dhe dy kopshtet e tyre i shndërruam në dy kopshte me fruta të idhëta, drurë të thatë dhe diçka prej bari të egër. Atë dënim ua dhamë atyre për shkak se nuk besuan, e Ne nuk dënojmë, përveçse mohuesit.”[48] Në suren Nebe thuhet: “E Xhehenemi është në pritë. Është vendstrehim i arrogantëve. Aty do të mbesin për tërë kohën. Aty nuk do të shijojnë as freskim, as ndonjë pije; përveç ujit të valë e kalbësirës, si ndëshkim i merituar. Ata ishin që nuk e prisnin se do të japin llogari. Dhe argumentet tona i përgënjeshtruan me këmbëngulje. Ndërsa, Ne çdo send e kemi ruajtur me shkrim të saktë. E ju pra vuani, se Ne nuk do t’ju shtojmë tjetër vetëm se vuajtje.”[49]
Në një hadith, Profeti Muhamed (a.s) thotë: “Vërtet çdo njeri formohet në mitrën e nënës së vet dyzet ditë si pikë e lëngshme, pastaj po për aq ditë bëhet si diçka e ngjitur (alakah), e pastaj po për aq kohë bëhet si copë e përtypur mishi (mudgah), pastaj i dërgohet engjëlli që i fryn shpirtin dhe këtij i engjëlli i urdhërohen të shkruajë katër gjëra: të shkruajë rizkun e fëmijës, jetëgjatësinë, veprat që do të kryejë dhe a do të jetë i mjerë apo i lumtur.”[50] Sipas transemtimeve më të sakta të hadithit të lartpërmendur është thënë se “Engjëllit i urdhërohen” dhe nuk është thënë: “engjëlli shkruan” që bën me dije se engjëlli pasi fryn shpirtin e ndjek njeriun që të shkruajë katër gjërat që u përmendën në hadith, pasi të ndodhin e jo para saj, siç mendojnë shumë njerëz.
Kjo për shkak se urdhrat dhe ndalesat në Kuranin fisnik dhe në sunetin profetik nuk do të kishin asnjë dobi nëse ato katër (çështje) do t’i ishin imponuar njeriut me forcë dhe pa vullnet – me përjashtim të afatit të jetës (e caktuar nga Allahu). Po të ishte kështu, atëherë përtaci do të justifikohej për përtacinë e tij, dembeli për mungesën e përkushtimit, zullumqari për padrejtësinë e tij dhe prishësi për prishjen që shkakton, duke u mbështetur në kaderin dhe caktimin hyjnor. Do të neglizhoheshin detyrat dhe obligimet, e do të përhapeshin të këqijat dhe gjynahet me arsyetimin se njeriu është si pendë në mëshirën e erës, e se fjalët dhe veprat i janë imponuar që nga lashtësia dhe ai nuk ka fuqi t’i ndryshojë ato.
Dëshmitë nga Kurani dhe hadithet e sakta e mbështesin dhe e vërtetojnë se gjërat i shkruhen njeriut pasi t’i ketë bërë, e jo përpara, dhe ndoshta më të rëndësishmet prej tyre janë si vijon:
Allahu i Madhëruar thotë: “Allahu ka dëgjuar fjalën e atyre që thanë: Allahu është i varfër e ne jemi të pasur. Ne do ta shënojmë atë që thanë ata, e të cilët i mbytën pejgamberët pa kurrfarë faji, dhe do t’iu themi: Vuajeni mundimin e djegies së zjarrit.”[51] Pra në këtë ajet kuranor thuhet “Ne do ta shënojmë” në kohën e ardhme dhe jo në kohën e shkuar. Në një ajet tjetër, Allahu i Madhëruar thotë: “Ata nuk i godet as etje, as lodhje, as uri kur janë në rrugën e Allahut, dhe nuk shkelin ndonjë vend që i hidhëron mosbesimtarët dhe nuk arrijnë kundër armikut ç’kado humbje, vetëm se të gjitha ato do t’u evidentohen atyre si vepër e mirë.”[52] Pra shprehja “do t’u evidentohen” vjen në kohën e ardhme, që tregon qartë se punët regjistrohen në momentin që kryhen. E ajete të tjera që argumentojnë këtë tezë, si: S’ka dyshim, përcjellësit tanë (engjëjt) regjistrojnë atë që ju po thurrni.”[53] “E kush bën ndonjë vepër të mirë dhe është besimtar, mundi i tij nuk mohohet, sepse Ne i shënojmë ato.”[54] D.m.th. Ai i shënon ato vazhdimisht, gjersa nejriu të ketë jetë. “Vërtet, Ne i ngallim të vdekurit dhe shkruajmë gjurmët e tyre.”[55] “Dëshmia e tyre do të regjistrohet dhe ata do të merren në pyetje.”[56] “A mendojnë se Ne nuk e dëgjojmë ndjenjën e fshehtë të tyre dhe bisedën e tyre? Po e dëgjojmë dhe të dërguarit Tonë që janë pranë tyre, shkruajnë.”[57] “Që ai nuk hedh ndonjë fjalë e të mos jetë pranë tij përcjellësi i gatshëm.”[58] Që do të thotë se njeriu e përcjellin engjëjt, dhe shënojmë veprat apo fjalët e tija, në momentin që i kryen ato. “Kurse afër jush janë përcjellsit. Janë shkrues të ndershëm te Allahu. Ata e dinë se ç’ka punojnë.”[59]
Këto ajete kuranore janë argumente të mjaftueshme për të treguar se engjëjt i shkruajnë veprat apo fjalët e njeriut pasi të kenë ndodhur, dhe jo përpara. “Dhe atyre që vepruan e gjejnë të gatshme (prezente), e Zoti yt nuk i bën padrejtësi askujt.”[60]
Autor: Hisham El Himsi
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Shems: 9 – 10.
[2] – Sure Hadid: 25.
[3] – Sure En’am: 148.
[4] – Sure En’am: 149.
[5] – Sure A’raf: 28 – 29.
[6] – Sure A’raf: 30.
[7] – Sure Ibrahim: 34.
[8] – Sure Sad: 82 – 83.
[9] – Sure Jusuf: 24.
[10] – Sure Hixhr: 42.
[11] – Sure Nahl: 99.
[12] – Sure Ah’zab: 39.
[13] – Sure Hadid: 22 – 23
[14] – Sure Nisa: 78.
[15] – Sure 53: 31
[16] – Sure Tahrim: 7.
[17] – Sure Sebe: 17.
[18] – Sure Jasin: 18.
[19] – Sure Jasin: 19.
[20] – Sure Nisa: 79.
[21] – Sure Sebe: 4.
[22] – Sure 42: 30.
[23] – Sure Nebe: 21 – 26.
[24] – Sure Nebe: 27 – 30.
[25] – Sure Isra: 7.
[26] – Sure Fussilet: 46.
[27] – Sure Xhin: 10.
[28] – Buhariu dhe Muslimi.
[29] – Buhariu dhe Muslimi.
[30] – Tirmidhiu dhe Ibn Hibani.
[31] – Sure Murselat: 36.
[32] – Sure Ali Imran: 3.
[33] – Sure Fexhr: 27 – 30.
[34] – Sure Ra’d: 27.
[35] – Sure Muzemmil: 19.
[36] – Sure Nebe: 39.
[37] – Sure Tekuir: 28.
[38] – Sure Mudethir: 37.
[39] – Sure Mudethir: 54 – 55.
[40] – Sure Isra: 7.
[41] – Sure Nahl: 30.
[42] – Sure Fatiha: 5 – 7.
[43] – Sure En’am: 27 – 28.
[44] – Sure Mu’minun: 99 – 100.
[45] ç Sure Mu’minun: 105.
[46] – Sure Mu’minun: 106 ç 110.
[47] – Sure Ankebut: 40.
[48] – Sure Sebe: 15 – 17.
[49] – Sure Nebe: 21 – 30.
[50] – Buhariu dhe Muslimi.
[51] – Sure Ali Imran: 181.
[52] – Sure Teube: 120.
[53] – Sure Junus: 21.
[54] – Sure Enbija: 94.
[55] – Sure Jasin: 12.
[56] – Sure Zuhruf: 19.
[57] – Sure Zuhruf: 80.
[58] – Sure Kaf: 18.
[59] – Sure Infitar: 10 ç 12.
[60] – Sure Kehf: 18.
