Allahu i Lartësuar dëshiron, që ftesa të mbahet gjallë nëpërmjet metodave (sakrificës) njerëzore. Ftuesi i vërtetë është ai, i cili e shfrytëzon këtë botë në dobi të ftesës. I tillë është i Dërguari i Allahut (a.s), i cili e bashkoi natën me ditën (e shfrytëzoi kohën në maksimum), duke rendur pas shkaqeve dhe duke përdorur metodat e disponueshme të asaj kohe. Ai (a.s) asnjëherë nuk tha: “Përderisa mua më zbret shpallja, atëherë mund të përdor edhe një metodë tjetër për të arritur triumfin”. Mirëpo në detajet e historisë së tij (a.s) vërejmë një praktim të gjerë të këtij parimi (shfrytëzimin e çdo mundësie).
Ditën e luftës së Uhudit, disa sahabë e kundërshtuan urdhrin e tij (a.s), duke mos rendur pas shkaqeve (u larguan nga pozicionet e tyre). Përfundimi ishte fatal, megjithëse në mesin e tyre ishte Profeti a.s, të cilit i zbriste shpallja.
Tek fjala e Allahut në Kuran: “Allahu nuk e obligon asnjë njeri përtej mundësisë së tij”([1]), ka sqarim të mjaftueshëm për këtë parim. Obligimi është një çështje që e rëndon njeriun, por obligimi është në varësi të mundësisë së tij, pra me aftësinë dhe potencialin për ta kryer obligimin.
Imam Kurtubi ka thënë: “Allahu i Lartësuar ka sqaruar në këtë ajet, se – qysh pas zbritjes së këtij ajeti – Ai i ka obliguar robërit e Tij me ndonjë adhurim – që bëhet me zemër apo me vepra – vetëm në bazë të mundësisë, perceptimit dhe kapacitetit fizik të tyre. Kështu u largua shqetësimi i muslimanëve në lidhje me atë ç’ka u shkonte në mendje”([2]). Pra Allahu nuk i ka bërë përgjegjës për atë që u vjen në mendje apo në zemër.
Koncept i gabuar:
Sot, njerëzit kuptojnë nga ky ajet, se me fjalën “mundësi” nënkuptohet minimumi i asaj që mund të japë njeriu. Për këtë arsye kjo mundësi është relative dhe ndryshon në varësi të motivimit të tij. Muslimani mund të pretendojë, se ka vetëm një orë të lirë gjatë ditës, duke thënë se Allahu nuk e obligon askënd përtej mundësisë së tij. Pastaj vërehet se ai ka dy orë të lira në ditë, por përsëri thotë: “Allahu nuk e obligon askënd përtej mundësisë së tij”. Më vonë atij i krijohet mundësia, që të ketë tre orë të lira, mirëpo përsëri thotë: “Allahu nuk e obligon askënd përtej mundësisë së tij”.
Ky ndryshim i situatave dhe gjendjeve tregon, se pretendimi i parë nuk ishte i drejtë dhe se në të tre herët ai nuk e ka shfrytëzuar në maksimum potencialin e tij.
Disa njerëz (ftues) kënaqen, duke ofruar shumë pak, por më pas kërkojnë rezultate të mëdha, duke e ditur se rëndësia e ftesës është mjaft e madhe. Ajo ç’ka pret njerëzimi prej ftuesve, është aq e madhe, sa ç`është edhe shtrirja e ftesës së tyre. Kësaj i shtojmë edhe faktin, se ne ndërtojmë raporte me Të Urtin e të Gjithëdijshmin, i Cili i di mjaft mirë mundësitë e njeriut.
Sidoqoftë ne nuk harrojmë, se kapacitetet dhe mundësitë e njerëzve janë të ndryshme, ashtu siç janë edhe potenciali dhe sakrificat e tyre. Prej tyre (ftuesve) kërkohet, që të japin maksimumin e tyre dhe të sakrifikojnë çdo ditë e më tepër. Një pjesë e mirë e kapacitetit të aktivistëve dhe ftuesve shkon dëm dhe konsiderohet i humbur, nëse nuk shfrytëzohet në rrugën e drejtë të ftesës. Një pjesë e madhe e aktivistëve, të cilët ofrojnë vetëm një pjesë të asaj që kanë mundësi, e pengojnë ecurinë (vazhdimësinë) e ftesës dhe qarkullimi pengohet, tamam si makinat që bllokojnë rrugën, e cila është shumë e vogël për t’i nxënë të tëra në të njëjtën kohë.
Allahu i Lartësuar e krijoi njeriun, duke i dhënë shumë aftësi dhe kapacitete. Ne shikojmë se si disa njerëz të korruptuar e kriminelë derdhin shumë mund e djersë, për të arritur atë ç’ka dëshirojnë. Ata edhe natën e bëjnë ditë, përshkojnë distanca të largëta dhe durojnë vuajtje nga më të ndryshmet, shpenzojnë shumë para dhe përjetojnë momente nga më të vështirat, saqë me të vërtetë habitesh prej tyre. Kush ka mundësi të veprojë keq, ka mundësi të veprojë edhe mirë. Po ashtu, kush përjeton vështirësi dhe momente nga më të vështirat për hir të kotësisë, ka mundësi që të përjetojë vështirësi të tilla edhe për hir të së vërtetës dhe të mirësisë.
Sahabët i janë përmbajtur kriterit të mundësisë:
Kur lexojmë biografinë e të parëve tanë – sahabëve (Allahu qoftë i kënaqur me ta), – vërejmë se shumica e tyre kanë ndërruar jetë jo në vendlindjet e tyre. I tillë ka qenë Ebu Ejub El Ensari (r.a), i cili ndërroi jetë në muret e Kostandinopojës. E tillë ka qenë Umu Haram bint Melhan (r.a), e cila ndërroi jetë në ishullin e Qipros. I tillë ka qenë Ukbeh ibn Amir (r.a), i cili ndërroi jetë në Egjypt. I tillë ka qenë Bilali, i cili ndërroi jetë në Damask. Kështu pra, këta sahabë kanë patur një dëshirë të zjarrtë, për të ngritur flamurin e Islamit anembanë botës dhe sakrifikuan gjithçka për këtë. E gjitha kjo erdhi si pasojë e motivimit të besimit të tyre nga fjala e Allahut: “Allahu nuk e obligon asnjë njeri përtej mundësisë së tij”([3]). Pas betejës së Uhudit, vërejmë se ata iu përgjigjën ftesës së Profetit (a.s) për t`i gjurmuar nga pas idhujtarët. [Usejd ibn Hudejr (r.a), i cili kishte marrë shtatë plagë dhe kishte nevojë për t’u mjekuar, tha: “E dëgjoj dhe i bindem fjalës së Allahut dhe të Dërguarit të Tij”. Ai mori armën e tij dhe nuk priti që të mjekohej, por e ndoqi Profetin (a.s). Nga fisi Benu Seleme dolën 40 të plagosur, prej të cilëve përmendim Tufejl ibn Nu’man i cili kishte marrë 13 plagë dhe Harash ibn Es Sameh, i cili kishte marrë 10 plagë”]([4]). Kjo ka ndodhur në betejën e Hamraul Esed([5]). Ky është argumenti më i mirë, se vullneti i fortë sjell sakrificë të madhe, që sfidon vështirësitë dhe vuajtjet, kurse vullneti i dobët sjell paaftësi, megjithëse ekzistojnë mundësitë dhe mjetet. Allahu i Lartësuar i përmend këta sahabë në Kuran, duke thënë: “Për ata që morën plagë të rënda, pasi iu përgjigjën thirrjes së Allahut dhe të të Dërguarit dhe për ata që kanë bërë të mira e që i frikësohen Allahut, ka shpërblim të madh”([6]).
Mundësia dhe vullneti:
Në këtë kontekst vlen të përmendet, se mundësia është një aspekt i vullnetit që buron nga brenda, Ky vullnet e nxit personin për të punuar dhe për të përmbushur detyrimet, me lejen e Allahut të Lartësuar. Kur ky aspekt mungon, atëherë njeriu është i pafuqishëm. Duke u nisur nga kjo gjë, Profeti (a.s) na ka mësuar që t’i lutemi Allahut me këto fjalë: “O Zot! Unë kërkoj mbrojtje prej Teje nga stresi dhe mërzia, nga paaftësia dhe dembelizmi, nga frika dhe kopracia, nga borxhi mbytës dhe padrejtësia e zullumqarëve”([7]). Profeti (a.s) ka thënë gjithashtu: “Muslimani i fortë është më i mirë dhe më i dashur tek Allahu se muslimani i dobët, por tek secili prej tyre ka mirësi. Ji i kujdesshëm ndaj asaj që të bën dobi, kërko ndihmë nga Allahu dhe mos u trego i pafuqishëm”([8]). Ndjenja e paaftësisë dhe mos mundësisë që shprehet me gojët e ftuesve – të cilët mund ta thonë këtë nga modestia – e çon dëm forcën islame dhe e vonon karvanin e ftesës.
Nëse ftuesi nuk depërton në brendësi të ftesës, duke mos patur frikë nga dështimi dhe duke qenë indiferent ndaj kritikave (të pabaza) që hidhen ndaj tij, atëherë ai kurrsesi nuk mund të ecë përpara dhe të mbërrijë në rangun e atyre që orientojnë dhe sjellin ndryshimin.
Kufijtë dhe kriteret e mundësisë:
Dikush me të drejtë mund të pyesë: “Kush janë kufijtë dhe aftësitë e mundësisë”?
Përgjigjen e kësaj e pyetjeje e japin ajetet e mëposhtme:
– “Po, ata që besuan, migruan dhe luftuan për rrugën e Allahut, dhe ata që strehuan dhe ndimuan, janë besimtarë të vërtetë”([9]).
– “Ata të cilët besuan, migruan dhe luftuan me pasurinë dhe veten e tyre në rrugën e Allahut, ata kanë pozitë më të lartë te Allahu”([10]).
– “Besimtarë janë vetëm ata që i besuan Allahut, të dërguarit e Tij, e mandej nuk dyshuan dhe për hir të Allahut luftuan me pasurinë dhe me jetën e tyre”([11]).
– “O ju që keni besuar, a t’ju tregoj për një tregti të bujshme, që ju shpëton prej një dënimi të dhembshëm: T’i besoni Allahut dhe të dërguarit të Tij, të luftoni në rrugën e Allahut me pasurinë tuaj dhe veten tuaj”([12]).
– “Dilni (në luftë), le t’ju vijë (lufta) e lehtë ose e rëndë, luftoni për hir të Allahut me pasurinë tuaj dhe me veten tuaj”([13]).
[Fjala e Allahut: “…le t’ju vijë lufta e lehtë ose e rëndë” ka kuptimin: “Ju duhet të luftoni, sido që të jetë gjendja juaj – e lehtë apo e vështirë”. Në këtë përshkrim përfshihen ata që e kanë të lehtë për të dalë në luftë, si dhe ata që e kanë të rëndë luftën:
1- Aktivët dhe pasivët.
2- Përgjegjësit e familjeve të vogla dhe përgjegjësit e familjeve të mëdha.
3- Ata i kanë pajimet e luftës dhe ata që nuk kanë pajime për luftë.
4- Ata që janë kalorës, si dhe ata që janë këmbësorë.
5- Ata që janë të rinj dhe ata që janë të vjetër.
6- Ata që janë të lehtë në peshë dhe ata që janë të shëndoshë.
7- Ata që janë të shëndetshëm dhe ta që janë të sëmurë.
Të gjitha këto pika të lartpërmenduara janë të vlefshme për këtë përshkrim]([14]).
Shumica e sahabëve dhe e tabi’inëve e kanë kuptuar këtë ajet në këtë formë. Muxhahidi ka thënë: “Ebu Ejubi (r.a) ka marrë pjesë në betejën e Bedrit bashkë me Profetin (a.s) dhe po ashtu ka marrë pjesë në të gjithë betejat e tjera që kanë zhvilluar muslimanët, duke marrë për argument fjalën e Allahut: “Dilni (në luftë), le t’ju vijë (lufta) e lehtë ose e rëndë…”([15]) Ebu Ejubi (r.a) ka thënë: “Unë mund të jem ose nga ata që e kanë të lehtë (luftën), ose nga ata që e kanë të rëndë”.
Saf’uan ibn Amër thotë: “Në kohën kur kam qenë guvernator i qytetit të Himsit, takova një plak nga Damasku – me vetulla të varura, – i cili kishte hipur mbi kalë dhe po shkonte në luftë. I thashë “O xhaxha, ti je i shfajësuar përpara Allahut (për të mos shkuar në luftë)”. Mirëpo ai ngriti vetullat dhe tha: “O bir! Allahu na ka urdhëruar që të dalim në luftë, sido që të na vijë ajo, e lehtë apo e rëndë, pastaj Allahu e sprovon atë që e do”.
Ez Zuhri transmeton: Seid ibn Musejib po nisej për luftë, ndërkohë që nuk shikonte me njërin sy. Dikush i tha: “Ti je sëmurë, prandaj je i justifikuar”. Ai tha: “Allahu e ka urdhëruar (për luftë) edhe atë që e ka të lehtë (luftën) edhe atë që e ka të rëndë. Nëse nuk kam mundësi të luftoj, atëherë detyra ime është të shtoj numrin e ushtarëve dhe të ruaj plaçkat”.
Dikush i tha Mikdad ibn Es’uedit: “Ti je i justifikuar (që të mos luftosh)”, mirëpo ai ia ktheu: “Allahu ka thënë në suren Et Teube: “Dilni (në luftë), le t’ju vijë (lufta) e lehtë ose e rëndë…”([16]).
Të ftosh do të thotë të dalësh në rrugë të Allahut
Të dalësh në rrugë të Allahut nuk nënkupton domosdoshmërisht vetëm luftën, pasi fjala “të dalësh” është ka kuptim më të gjerë, pasi edhe ftesa në rrugë të Allahut – me të gjithë format e saj – konsiderohet dalje në rrugë të Allahut. Për këtë arsye, kjo ndjesi është përmendur në të njëjtën sure (Et Teube), ku Allahu i Lartësuar thotë: “Nuk është e nevojshme, të dalin në luftë të gjithë besimtarët. Po sikur nga çdo bashkësi e tyre të mbetet prapa një grup, me qëllim që të thellohet në mësimin e fesë dhe kështu të këshillojnë popullin e tyre, pasi ata të kthehen tek ata, në mënyrë që ata të ruhen (e t`i frikësohen Allahut)”([17]).
Imam Razi ka thënë: “Shokët e Profetit (a.s) u ndanë në dy grupe: njëri grup do të shkonte në luftë, ndërsa grupi tjetër do të qëndronte pranë Profetit (a.s). Ata, të cilët do të shkonin në luftë, do të ishin përfaqësues të atyre që nuk do të shkonin, ndërsa ata që do të qëndronin për të marrë dije, do të ishin përfaqësues të atyre që do të luftonin. Kështu pra, çështja e fesë plotësohet me prezencën e këtyre dy grupeve”([18]).
Tek ajeti kuranor vërejmë lidhjen ndërmjet marrjes së diturisë fetare dhe këshillës. Duke u bazuar në këtë, muslimani duhet të japë maksimumin. Ai duhet të angazhohet dhe të përpiqet sa më shumë, për të përkrahur fenë Islame me të gjitha format e ndryshme të Xhihadit (me gjuhë, me laps, me dorë etj). Forma e parë (e Xhihadit) është ftesa me urtësi dhe këshillë të mirë. Feja Islame nuk kërkon që i verbri të japë njësoj sa ai që shikon, megjithatë nga secili prej tyre – atij që shikon dhe të verbërit – kërkohet që të japë maksimumin e tij, duke u bazuar në ajetin kuranor: “Dilni (në luftë), le t’ju vijë (lufta) e lehtë ose e rëndë…”([19])
Besimtari e di mjaft mirë, se çdo përpjekje e tij është brenda kufijve të mundësisë njerëzore dhe se përpjekja e tij nuk arrin në atë gradë, që i përshtatet madhështisë së Allahut të Lartësuar. Duke u nisur nga kjo, disa komentues të Kuranit kanë arritur në përfundimin, se ajeti kuranor: “O ju që besuat, kini frikë Allahun me sinqeritet të vërtetë…”([20]) është shfuqizuar nga ajeti tjetër: “Kijeni frikë Allahun, aq sa keni mundësi”([21]). Ata e argumentojnë këtë (shfuqizim), duke u bazuar tek shkaku i zbritjes së ajetit, pasi kur zbriti ky ajet (Ali Imran: 102), i rëndoi së tepërmi muslimanët. Ta kesh frikë Allahun me sinqeritet të vërtetë do të thotë, që njeriu t’i bindet Atij dhe të mos gabojë për asnjë moment, të falenderojë Allahun e të mos e mohojë Atë, ta përmendë e të mos e harrojë Atë, gjë që njerëzit nuk kanë mundësi ta bëjnë në çdo moment.
Sidoqoftë është më mirë, nëse themi se ajeti i dytë nuk e shfuqizon ajetin e parë. Devotshmëria ka dy kritere:
Kriteri që përshtatet me madhështinë e Allahut.
Kriteri që përshtatet me mundësinë e njeriut. Ky është një kriter, që ndryshon nga një person tek tjetri dhe nga një rrethanë në një tjetër.
Me anë të këtyre dy kritereve besimtari ngrihet në shkallët e larta të devotshmërisë. Për muslimanin, e sotmja duhet të jetë më e mirë se e djeshmja dhe e nesërmja duhet të jetë më e mirë se e sotmja. Ai e ka për detyrë të arrijë gradat e devotshmërisë. Sa më shumë të shtojë diturinë e tij, sa më shumë mirësi që t`i jepen dhe sa më gjatë të jetojë (duke kryer vepra të mira), aq më shumë ngrihet në këto grada. Kur besimtari arrin ta kuptojë mirë këtë koncept, atëherë ai ka frikë se mos nuk ka dhënë maksimumin e tij, prandaj është gjithmonë i kujdesshëm dhe asnjëherë nuk është i kënaqur me punën, mundin dhe përpjekjen e tij, nga frika se mos ka neglizhuar në realizimin e objektivit. Allahu i Lartësuar e ka përmendur këtë gjendje të besimtarëve në Kuranin Fisnik: “Me të vërtetë ata që i druhen Zotit të tyre. Ata, të cilët besojnë ajetet e Zotit të tyre. Dhe ata, të cilët nuk i përshkruajnë shok Zotit të tyre. Dhe ata, të cilët japin (sadaka-zekat) nga ajo që u është dhënë dhe zemrat u dridhen, për shkak se do të kthehen tek Zoti i tyre. Të tillët nxitojnë në kryerjen e veprave të mira dhe janë të parët (për këto punë). Ne nuk e obligojmë asnjë njeri përtej mundësive të tij, te Ne është libri (i shënimeve) që i shënon saktësisht (veprat) dhe askujt nuk do t`i bëhet padrejtësi”([22]).
Frikë dhe drithërima:
Ajetet e mësipërme kanë përshkruar disa cilësi të besimtarëve, prej të cilave mund të veçojmë frikën dhe drithërimat. Frika nënkupton: “Frikë-respekt duke treguar sa më shumë brishtësi dhe përulësi”. Imam Razi thotë: “Disa komentues të Kuranit kanë thënë, se fjala “frikë” – e përmendur në ajetin kuranor – ka kuptimin: “Adhurim i vazhdueshëm, pra nënkuptohen ata persona, të cilët e kanë frikë Zotin e tyre, që e adhurojnë vazhdimisht Allahun dhe insistojnë për të fituar kënaqësinë e Tij”. Ai, i cili e ka frikë Allahun e Madhëruar, e ka plotësuar respektin ndaj Tij dhe ruhet nga zemërimi i Tij në këtë botë dhe në botën tjetër, që do të thotë se ruhet nga mëkatet”([23]). Kushdo që e arrin këtë gradë, i përgjigjet thirrjes së Allahut – si për urdhëresat, ashtu edhe për ndalesat.
Në lidhje me përshkrimin e besimtarëve, të cilët kontribuojnë me atë që posedojnë, imam Razi ka thënë: “Kjo nënkupton ata, të cilët japin nga ajo që posedojnë dhe u dridhen zemrat. Në këtë kontekst bën pjesë çdo gjë, që ata e posedojnë, sepse ai që do të kryejë një adhurim, por ka frikë se mos tregohet neglizhent apo i pavëmendshëm ndaj tij, do të përpiqet maksimalisht – për shkak të kësaj frike – që t’i japë atij (adhurimit) hakun që i takon”.([24])
Frika ndaj pakujdesisë dhe në të njëjtën kohë përpjekja maksimale janë prej grada të robërve të sinqertë. Allahu i Lartësuar ka sqaruar, se ata frikësohen, për shkak se e dinë, që do të kthehen tek Ai.
Sa cilësi të larta janë këto! Njeriu që karakterizohet me këto cilësi, ngrihet në grada të larta, i pastrohet zemra nga syfaqësia dhe është më i motivuar për ta përsosur punën.
Pas këtyre ajeteve, që e orientojnë njeriun për të dhënë maksimumin e tij, vjen ajeti tjetër kuranor, ku Allahu thotë: “Ne nuk e obligojmë asnjë njeri përtej mundësive të tij…”([25]) Pikërisht këtu shfaqet harmonizimi mes përgjegjësisë së njeriut për të vlerësuar mundësitë e tij dhe realitetin e këtyre mundësive, që Allahu i Lartësuar ia vë atij në dukje. Për të gjitha këto, njeriu mbikëqyret dhe do t`i kërkohet llogari. Kur ftuesi arrin gradën e frikës dhe drithërimës, atëherë këto e shtyjnë atë, që të jetë i sinqertë në vlerësimin e mundësisë.
Autor: Hemmam Abdurahim Seid
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Bekare: 286
[2] – “Tefsir Kurtubi”: 3/425.
[3] – Sure Bekare: 286
[4] – “Imtaul Esma”: 1/167.
[5] – Menjëherë pas luftës së Uhudit, Profeti (a.s) bashkë me sahabët u nis për t`i gjurmuar idhujtarët. Kjo u quajt “Beteja e Hamraul Esed”, megjithëse nuk pati luftime. (sh.p)
[6] – Sure Ali Imran: 172
[7] – Buhariu (1040) dhe Muslimi (901).
[8] – Buhariu (1420) dhe Muslimi (2455)
[9] – Sure Enfal: 74
[10] – Sure Teube: 20
[11] – Sure Huxhurat: 15
[12] – Sure Saf: 10-11
[13] – Sure Teube: 41
[14] – Tefsir Razit: 16/70.
[15] – Sure Teube: 41
[16] – Sure Teube: 41. “Tefsir Razit”: 16/70.
[17] – Sure Teube: 122
[18] – “Tefsir Razit”: 16/225.
[19] – SureTeube: 41.
[20] – Sure Ali Imran: 102
[21] – Sure Tegabun: 16
[22] – Sure Mu’minun: 57-62.
[23] – “Tefsir Razit”: 23/106.
[24] – “Tefsir Razit”: 23/107.
[25] – Sure Mu’minun: 62.
