A e dini se në fenë islame ka të vërteta themelore që nuk kanë nevojë për argumente për t’u vërtetuar, për shkak të përhapjes dhe qartësisë së tyre?! Këto të vërteta njihen me termin “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri”. Ky koncept juridik përfshin çështje thelbësore të besimit dhe praktikës fetare, si namazi dhe agjërimi, për të cilat një mysliman nuk justifikohet për shkak të injorancës, përveçse në rrethana të veçanta.
Është interesante se ky term juridik nuk është i ri; ai është përdorur prej shekujsh nga katër shkollat kryesore të jurisprudencës islame, për të përcaktuar parimet themelore të besimit dhe legjislacionit islam.
Në këtë artikull do të përpiqem të shpjegoj se si librat juridik e kanë trajtuar shprehjen: “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri”.
Çfarë do të thotë “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri”?
Termi juridik “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri” dhe shprehje të ngjashme, përdoren për t’iu referuar çështjeve të besimit dhe praktikës fetare në Islam, të cilat njihen nga të gjithë myslimanët, qofshin ata masa e gjerë e tyre apo dijetarë. Madje, edhe jomyslimanët që jetojnë në mesin e myslimanëve i njohin këto çështje për shkak të përhapjes dhe famës së tyre, pasi ato lidhen me thelbin dhe esencën e Islamit.
Është e rëndësishme të përmendet se fjala “domosdoshmëri” është një term racional që juristët e kanë huazuar, përdorur dhe përshtatur në kontekstin juridik dhe usulist. Në shkencën e logjikës, “njohuria – dija” ndahet në konceptim dhe pohim. Secila prej tyre mund të jetë ose e domosdoshme (e quajtur gjithashtu e vetëkuptueshme) ose teorike. Teorikja kërkon prova, argumente dhe deduksione për shkak të paqartësisë, ndërsa e domosdoshmja ose e vetëkuptueshmja nuk ka nevojë për prova dhe argumente, për shkak të qartësisë dhe përhapjes së saj. Ndonjëherë, edhe relativiteti mund të luajë rol në këtë kontekst.
Kështu që “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri” nënkupton atë që dihet në mënyrë të vetëkuptueshme prej çështjeve të fesë, ose atë që çdo mysliman duhet ta dijë, sepse thelbi i Islamit qëndron në njohjen e këtyre parimeve bazë. Nëse ai nuk i di këto gjëra të domosdoshme atëherë ai është vetëm thjesht një musliman me emër.
Gjashtë aspekte në tekstet juridike islame
Shprehja: “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri” është përdorur nga të gjitha librat e katër shkollave jurisprudencës islame. Kjo shprehje ka domethënien e vet, për ta ka plot shembuj sikurse trajton një sërë çështjes juridike. E shoh si të rëndësishme faktin që këtë koncept ta trajtojmë në kohën tonë, duke diskutuar rreth kufirit minimal të dijes që një mysliman duhet të mësojë. Kjo temë është veçanërisht e rëndësishme për hartuesit e kurrikulave të edukimit islam, autorët dhe ata që janë të interesuar që të shkruajnë rreth atyre çështjeve themelore e bazike që një mysliman duhet të dijë.
Metodologjia ime ka të bëjë me nxjerrjen e rregullave të përgjithshme, duke i përmendur ato dhe duke i argumentuar me tekste nga fjalët e juristëve, ku është përmendur shprehja “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri”.
Disa nga mënyrat e përdorimit të shprehjes “Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri” në librat juridik dhe çfarë mund të përfitojmë prej saj në këtë epokë janë si vijon:
Së pari: Ajo që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri. Kriteri bazë i asaj që muslimani duhet ta dijë me patjetër
Muslimani është i detyruar të mësojë atë që e çon drejt besimit të saktë, atë të besimit tek Allahu. Gjithashtu, ai duhet të njohë rregullat e fesë së tij, pra ato që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri ashtu siç ka thënë autori i shënimeve të Adavit mbi shpjegimin e “Kifayat at-Talib ar-Rabbani”, një nga dijetarët e medhhebit Malikij.
Njohja e akides (besimit), që përbën bazat e fesë, është ndër çështjet më të rëndësishme që muslimani duhet të dijë. Në shënimet e Adavit mbi librat e medhhebit Malikij thuhet se: “Mohimi i asaj që dihet nga librat hyjnorë dhe të Dërguarve si domosdoshmëri nga feja, siç është ajo që përmendet në Kuran, është kufër. Ndërsa mohimi i diçkaje që nuk duhet të dihet si domosdoshmëri nga feja, nuk konsiderohet kufër, ashtu sikurse është shkruar nëpër libra.”
Së dyti: Namazi dhe shtyllat e tjera të Islamit si diçka që duhen të dihen nga feja si domosdoshmëri
Në librin “Eth themer ed Dani” një prej librave të medh’hebit Maliki citohet: “Njohja e kohëve të namazit është farz ajn (detyrim individual) për çdo musliman (mukelef) që ka mundësi ta mësojë këtë – përveç atyre që janë të justifikuar si rasti i atij që është i verbër, etj. Një çështje e tillë konsiderohet prej atyre gjërave që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri, që do të thotë se kushdo që e mohon konsiderohet renegat (i dalë nga feja). Prej një njeriu të tillë kërkohet që të pendohet; nëse pendohet, pendimi I tij pranohet, përndryshe duhet të vritet. E njëjta gjë vlen edhe për atë që mohon shtyllat e tjera të Islamit, si shehadeti, zekati, agjërimi dhe haxhi.”
Në librin “Edh Dhekhira”, një prej burimeve të medh’hebit Maliki citohet: “Kush mohon obligueshmërinë e njërës prej pesë namazeve, të ruku-së ose të sexhdes, ai bën kufër, sepse kjo konsiderohet nga ato gjëra që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri. Çdokush që mohon diçka që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri është qafir (mosbesimtar), nëse ka lidhje me namzin apo në çështje të tjera. E përsa i përket atij që e pranon obligimin e namazit, por nuk falet (për shkak të dembelizmit), nuk konsiderohet qafir (mosbesimtar) sipas shumicës së dijetarëve, ndryshe nga medhhebi i Ibn Hanbelit.”
Në librin “Sherh Zad El-Mustakni’” nga dijetari hanbeli Hamad ibn Abdullah El-Hamad citohet:
“Umeti ka rënë dakord në lidhje me faktin se namazi është obligim. Kush e mohon obligueshmërinë e tij është qafir dhe del nga Islami, sepse kjo është diçka që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri. Rregulli themelor është se çdo çështje që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri, si obligueshmëria e namazit, zekatit, haxhit dhe dispozitat e tjera sheriatike, nëse mohohet, kjo konsiderohet kufër (mosbesim) ndaj Allahut, sepse është përgënjeshtrim i Liibrit (Kuranit) dhe Sunetit.”
Po ashtu dijetari eminent Shenkiti, në shpjegimin e librit “Zad El-Mustakni’”, nga librat e medhhebit Hanbeli, thotë:”Mohimi i asaj që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri të shpie në kufër. Kush mohon obligueshmërinë e namazit ose të zekatit, ai konsiderohet qafir me konsensusin e myslimanëve. Kjo quhet nga dijetarët: Mohimi i asaj që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri.”
Së treti: Ajo që duhe të dihet nga feja si domosdoshmëri është thelbi i fesë dhe përkushtimit fetar
Në librin “El-Fauakih Ed-Dauani”, e Ibn Ebi Zejd El-Kajrauanit, një nga librat e medhhebit Malikij, citohet:
“Ato çështje që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri, si pesë namazet ditore, agjërimi i muajit Ramazan dhe ndalimi i gjërave si vera dhe vjedhja, janë çështje ku nuk ka vend për ta ndjekur dikë tjetër me imitimin, sepse si njerëzit e thjeshtë po ashtu edhe dijetarët i dinë këto gjëra.”
Në një vend tjetër, në po të njëjtin libër citohet: “Ixhtihadi është përpjekja e një juristi për të nxjerrë një gjykim fetar të bazuar në argumente të mundshme (hipotetike). Megjithatë, nuk ka vend për ixhtihad në ato çështje që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri, si obligimi i namazeve dhe fakti që ato janë pesë. Nga kjo kuptohet se njohja e një dispozite fetare nga burimi i saj i prerë (kategorik) nuk quhet ixhtihad.”
Së katërti: Jo çdo argument me kuptim të prerë (kategorik) dhe jo çdo gjë e transmetuar në mënyrë “muteuatir” bën pjesë në kategorinë e asaj që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri
Në “Hashijetu Ibn Abidin”, një nga burimet e medh’hebit Hanefi citohet:
“Dije se nga rregullat e prera (kategorike) në akiden islame është se vrasja e pejgamberëve apo fyerja e tyre në çfarëdo forme konsiderohet kufër (mosbesim) me konsensusin e dijetarëve. Kështu, kushdo që vret një pejgamber apo që vritet nga një pejgamber është më fatkeqi ndër fatkeqët. Ndërsa vrasja e dijetarëve dhe evlijave apo fyerja e tyre nuk është kufër, përveç nëse bëhet me nijetin se vrasja e tyre është hallall ose me nijetin e përbuzjes ndaj tyre..”
Për më tepër, nuk është e thënë që kushdo që mohon një obligim të bëhet automatikisht qafir (mosbesimtar). Mosbesim konsiderohet vetëm kur mohimi shoqërohet me refuzim dhe përgënjeshtrim të qëllimshëm. Përndryshe, nëse mohimi bazohet në ixhtihad ose interpretim të gabuar, nuk quhet kufër. Në “El-Bahrur-Raik”, një nga burimet e shkollës hanefite, citohet:
“Nuk është e domosdoshme që ai që mohon një obligim të quhet menjëherë qafir (mosbesim). Kjo vlen vetëm për obligimet e prera që janë të njohura nga feja si domosdoshmëri… Sepse ai që mohon një obligim, por nuk e bën këtë pa ndonjë interpretim, nuk quhet qafir. Ndërsa ai që e bën këtë duke u mbështetur në një dyshim të fortë ose një argument të paqartë, nuk mund të quhet qafir. A nuk sheh se ithtarët e bidateve nuk janë shpallur si qafirë edhe pse ata mohuan diçka që, sipas dijetarëve të Ehli Sunetit, ishte e vërtetuar nga argumente të qarta dhe të sigurta? Arsyeja për këtë është se ata e bënë këtë për shkak të interpretimit të tyre.”
Kjo tregon se jo çdo çështje që është e prerë në argumentim apo e transmetuar në mënyrë “muteuatir” përfshihet automatikisht në kategorinë e “asaj që duhe të dihet nga feja si domosdoshmëri”, pasi ka dallime midis asaj që është e qartë për të gjithë dhe asaj që është e pranuar vetëm nga dijetarët e specializuar.
Së pesti: Mospajtimi në çështjet e “asaj që duhet të dihet nga feja si domosdoshmëri” nuk është i pranueshëm dhe nuk ka justifikim
Një nga rëndësitë kryesore të këtij parimi është se ai nuk është subjekt i mosmarrëveshjeve, përkundrazi, ai rregullon kufijtë e dallimeve të pranueshme dhe përcakton kriteret e tolerancës në çështjet ku lejohet mospajtimi midis juristëve.
Në librin “El-Feuakeh Ed-Dauani”, një nga burimet e medh’hebit Maliki citohet:
“Normat ligjore për mosmarrëveshjet varen nga lloji i tyre. Çështjet e fesë, në të cilat mund të ndodhë mosmarrëveshja, ndahen në dy kategori kryesore: Çështje themelore të fesë (usul), dhe Çështje dytësore (furu). Secila prej këtyre dy kategorive ndahet më tej në ato që janë të vërtetuara me argumente të prera (kategorike) dhe ato që nuk janë. Kështu, kemi katër lloje:
Lloji i parë: Janë ato çështje themelore të fesë të vërtetuara me argumente të prera (kategorike), si ekzistenca e Allahut, njësimi i Tij, ekzistenca e engjëjve, librat hyjnorë, profetësia e Muhamedit (a.s) ringjallja pas vdekjes, etj. Këto janë çështje për të cilat nuk ka vend për mospajtim. Kush e pranon të vërtetën është në të drejtë, ndërsa kush e mohon atë është qafir (mosbesimtar).
Lloji i dytë: Disa çështje të tjera të besimit, si mundësia e të parit të Allahut në Ahiret, krijimi i Kuranit, dalja e monoteistëve nga Zjarri i Xhehenemit, etj. Për këto çështje, disa dijetarë e konsiderojnë mohimin e tyre kufër, siç është rasti i imam Shafiut, por dijetarët e mëvonshëm kanë bërë dallimin mes “kufrit të mirëfilltë” dhe “kufrit të nënkuptuar” që ka të bëjë me mohimin e mirësive të Allahut. Imam Gazali shpjegon se një person quhet qafir vetëm nëse e mohon me qëllim atë që ka sjellë Profeti (a.s) dhe pretendon se ai ka gënjyer.
Lloji i tretë: Janë ato çështje dytësore që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri, si detyrimi i faljes së pesë namazeve ditore apo ndalimi i imoralitetit. Në këto çështje nuk ka vend për mosmarrëveshje, dhe kush i mohon ato konsiderohet qafir.
Lloji i katërt: Janë ato çështje dytësore në të cilat ekziston mundësia e interpretimit, si çështjet ku argumentet janë të fshehura (të paqarta), përlasen me njëra – tjetrën ose ka dallime në vërtetësinë e tyre. Këtu lejohet mospajtimi, dhe kundërshtuesi nuk akuzohet për kufër, pasi çështja mbetet brenda sferës së ixhtihadit. Ky është lloji i mosmarrëveshjeve që përmendet në fikh kur thuhet se një çështje është e diskutueshme.”
Kështu, ky parim përcakton qartë kufijtë midis çështjeve ku është e ndaluar mospajtimi dhe atyre ku tolerohet interpretimi i ndryshëm.
Së gjashti: Mospajtimi në çështjet që nuk duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri është i lejuar dhe nuk duhet të mohohet mendimi i dijetarit që bën ixhtihad në to
Në veprën “I’anetut-Talibin”, një burim i medh’hebi Shafiit citohet:
“Detyrimi për të urdhëruar të mirën dhe ndaluar të keqen zbatohet vetëm në ato çështje ku ka unanimitet (konsesus). Kjo vlen si për detyrimet ashtu edhe për ndalesat.
Çështjet e pranuara me unanimitet në të dyja këto kategori janë ato që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri.
Shembuj nga detyrimet: si namazi, zekati, haxhi, etj.
Shembuj nga ndalesat: si zina, homoseksualiteti dhe pirja e alkoolit.
Ndërsa çështjet që janë të diskutueshme nuk përfshihen në këtë rregull. Prandaj, në këto raste, urdhërimi për të mirën dhe ndalimi nga e keqja nuk është detyrim kolektiv (farz kifaje).
Kështu që:
Një pasues i medh’hebit shafiit nuk ka të drejtë ta urdhërojë një hanefi të thotë bismilah në fillim të Fatihas në namaz, sepse kjo është çështje e diskutueshme ndërmjet medhhebeve.
Një pasues i medh’hebit malikit nuk duhet të ndalohet nga përdorimi i një sasie të vogël uji në të cilin ka rënë papastërti, për sa kohë që ajo nuk e ka ndryshuar ujin, sepse kjo është një çështje ku dijetarët kanë dhënë interpretime të ndryshme.”
Përfundim:
Së fundmi, këto ishin disa çështje të lidhura me ato që çështje të cilat duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri. Ky është një kapitull i bukur që përmban shumë detaje juridike, parime të jurisprudencës islame dhe rregullat themelore të saj. Gjithashtu, në këtë temë reflektohen qartë edhe objektivat e sheriatit.
Një mundësi për studim të mëtejshëm do të ishte mbledhja dhe kategorizimi i çështjeve të lidhura me këtë koncept, duke përdorur metodën e analizës dhe induksionit.
Megjithatë, në këtë kontekst lindin disa pyetje shumë të rëndësishme si: A janë ende këto çështje që duhet të dihen nga feja si domosdoshmëri në shoqëritë islame të sotme, në epokën e standardeve globale të arsimit, teknologjisë dhe globalizimit?
Gjithashtu, sa prezente janë këto koncepte në kurrikulat e edukimit islam në shkolla, fakultetet e sheriatit dhe studimet islame? Si ndikon përparimi shkencor dhe kërkimi akademik në këtë fushë?
Një çështje tjetër që ngrihet është: Nëse një musliman sot, që jeton në një vend arab ose islam dhe nuk i di këto çështje, a do të ishte i arsyetuar për injorancën e tij?
Këto janë pyetje thelbësore që kërkojnë reflektim dhe studim të mëtejshëm.
Burimi: islamonline.net
Përktheu: Elton Harxhi
