Kushdo i cili dëshiron të bashkëveprojë me Sunetin e Profetit (a.s) dhe hedh poshtë pretendimin e kotë të deformuesve, shtrembërimin e ekstremistëve dhe interpretimin e injorantëve, duhet të kapet fort pas një sërë çështjesh që konsiderohen parime bazë në këtë lëmi:
1 – Verifikimi i autencitetit të Sunetit:
Së pari: Studjuesi duhet të verifikojë autencitetin dhe saktësinë e Sunetit në bazë të standarteve shkencore të përpikta, të cilat i kanë vendosur imamllarët autentikë si në vargun e transmetimit të haditheve po ashtu edhe në tekstin e tyre, qofshin ato Sunete të shprehura me fjalë, vepra apo veprimeve të miratuara.
Në këtë kontekst, stjuduesi – vazhdimisht – duhet t’i referohet specialistëve dhe ekspertëve në këtë fushë, të cilët janë imamllarë në fushën e hadithit. Të tillë njerëz e kanë kaluar jetën duke kërkuar e hulumtuar për të bërë dallimin midis hadithit të saktë dhe të dobët, të pranuar dhe të papranuar. Allahu i Lartësuar thotë:“E askush nuk të informon ty si i Dijshmi.”[1]
Dijetarët, në lidhje me hadithin, kanë themeluar një shkencë që i ngjan një peme, rrënjët të cilës janë të ngulura thellë në tokë dhe lart janë të shtrira degët e saj. Kjo shkencë quhet shkenca e “Mustalahul Hadith”. Kjo shkencë në lidhje me hadithin konsiderohet si shkenca e “Usul Fikhut” në lidhje me “Fikhun”. Në fakt, kjo shkencë përbëhet nga një sërë disiplinash, të cilat, dijetari ekspert, Ibn Salahu në librin e tij të njohur “Mukaddimeh” i ka renditur në 65 – së të tilla. Hafiz Sujuti në librin “Tedribur Raui ala takribin Neueueij” e shtoi numrin e disiplinave të kësaj shkence duke e arritur deri në 93.
Është i ditur fakti se në disa çështje të kësaj shkence dijetarët janë unanim dhe në disa çështje të tjera nuk ndajnë të njëjtin mendim. Dijetarët e kanë për detyrë të ekzaminojnë ato çështje ku ka mendim ndryshe duke i dhënë prioritet një mendimi ndaj një tjetri.
Në këtë pikë, unë i jap të drejtë metodologjisë që kanë vendosur dijetarët e hershëm në periudhën më të ndritur, dhe jo atë të dijetarëve të mënvonshëm. Dijetarët e hershëm kanë qenë më të qartë dhe më të guximshëm për refuzimin e hadithit të dobët dhe kanë qenë më konstant se dijetarët e mëvonshëm.
Si për shembull:
Çështja e shtesës në varg të një transmetuesi të besueshëm, kur është i pranueshëm dhe jo?
Çështja e forcimit të hadithit kur transmetohen një sërë hadithesh të dobëta. Cili prej haditheve forcohet nëpërmjet tyre? Në çfarë grade duhet të jetë hadithi i dobët për t’u forcuarpër dhe si rrjedhojë të jetë i pranueshëm?
Çështja e hadithit “Meukuf”[2], kur ai konsiderohet hadith “merfu”[3]; nëse nuk ka vend për mendim, apo kur ka vend për mendim, ashtu sikurse kanë vepruar disa dijetarë të cilët janë zgjeruar në trajtimin e kësaj çështje?[4]
Çështja e këqyrjes së përmbajtes së hadithit apo tekstit të tij në artikulimin terminologjik. Disa gjëra të cilat dijetarët e hershëm – në bazë të njohurive të tyre – i kanë pranuar, sot nuk konsiderohen të pranuara për shkak se kjo shkencë në epokën tonë ka marrë një tjetër zhvillim.
2 – Kuptimi i drejtë dhe i saktë i Sunetit:
Së Dyti: Studjuesi duhet ta kuptojë drejtë dhe saktë tekstin profetik. Ai duhet ta kuptojë atë mbi bazë të domethënieve së gjuhës, kontekstit të hadithit, shkakut të përmendjes së tij, në përputhje me tekstet e Kuranit dhe tekstet e tjera profetike, në kuadër të parimeve bazë dhe objektivave gjeneralë të Islamit. Po ashtu ai e ka për detyrë të domosdoshme të bëjë dallimin midis atij hadithi që është transmetuar në kontekstin e përcjelljes së mesazhit hyjnor dhe atij hadithi që nuk është transmetuar në këtë kontkest, njëlloj siç ka vepruar dijetari i madh indian i hadithit, Ahmed ibn Abdurrahim Ma’ruf, i njohur si Shah Velijullah Ed Dehleuij (që ka vdekur më 1176). E thënë ndryshe: Ai duhet të bëjë dallimin midis atij hadithi që konsiderohet legjislativ dhe atij që nuk konsiderohet i tillë, ashtu sikur e ka artikuluar dijetari Mahmud Sheltut, shejhu i mëparshëm i Ez’herit.Suneti legjislativ duhet të studjohet me detaje; cila pjesë e tij konsiderohet e përgjithshme dhe e përhershme dhe cila pjesë e tij konsiderohet specifike dhe i përkohshme. Një prej fatkeqësive më të mëdha në perceptimin e Sunetit është mosdallimi i Sunetit legjislativ nga ai që nuk është i tillë.
Ndoshta një hadith mund të mos konsiderohet problem, sepse mund të jetë autentik, mirëpo problemi mund të shfaqet nga kuptimi jo i drejtë i tij. Kuptimi jo i drejtë është sëmundje e vjetër që ka ndodhur me Sunetin ashtu siç ka ndodhur edhe me Kuranin. Prandaj studjuesit na kanë paralajmëruar nga kuptimi jo i drejtë i fjalës së Allahut dhe të Dërguarit të Tij.
3 – Paprekshmëria e tekstit profetik nga një tekst tjetër rival kundështues më të fortë:
Së Treti: Studjuesi duhet të bindet se tektsi profetik është i paprekshëm nga një tektst rival që është më i fortë se vetë ai. Si për shembull:
Teksti profetik nuk duhet të bjerë ndesh me një ajet kuranor. Ai nuk duhet të bjerë ndesh me hadithe të tjera që kanë më shumë transmetuesë se ai. Ai nuk duhet të bjerë ndesh me një hadith tjetër që është më i saktë se vetë ai. Ai nuk duhet të bjerë ndesh me atë hadith që në parim është më i përshtatshëm se ai. Ai nuk duhet të bjerë ndesh me atë hadith që flet për urtësinë e legjislacionit. Ai nuk duhet të bjerë ndesh me atë hadith që flet për objektivat e përgjithshme të sheriatit të cilat përshkruhen si kategorike, sepse objektivat e sheriatit nuk janë nxjerrë nga një apo dy tekste, por janë nxjerrë nga një sërë tekstesh dhe dispozitash fetare, të cilat dëshmojnë bindshëm autencitetin e tyre.
Në këtë kontekst, theksoj se kjo temë ka lidhje të drejtpërdrejtë me një çështje shumë të rëndësishme të shkencës së “Usul Fikhut” dhe “Shkencës së Hadithit”. E kjo çështje është çështja e kontradiksionit midis teksteve dhe favorizimit të tyre. Sepse në pamje të jashtme, tekstet duken sikur bien ndesh me njëra –tjetrën, megjithëse në të vërtetë ato nuk janë në kundërshtim me njëra – tjetrën. Prandaj detyrë e juristit apo e dijetarit është të largojë këtë kundërthënie nëpërmjet gërshetimit të teksteve me njëra-tjetrën nëse është e mundur, ose nëse nuk është e mundur nëpërmjet favorimzimit të një tekstit ndaj tjetrit. Në librin “Tedribur Raui” imam Sujuti ka përmendur më tepër se 100 – të raste të favorizimit të teksteve nga njëra- tjetra.
Autor: Jusuf Kardavi
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Fatir: 14.
[2] – Çdo fjalë, vepër, miratim apo cilësi fizike dhe morale që transmetuesi ia cilëson sahabëve. Shih: “Njohuri themelore të shkencës së hadithit” i Rushit Musallarit, fq:48.
[3] -Çdo fjalë, vepër, miratim apo cilësi fizike dhe morale që sahabët, apo transmetuesit ia cilësojnë të Dërguarit të Allahut (a.s). Shih: Njohuri themelore të shkencës së hadithit” i Rushit Musallarit, fq: 46.
[4] – Shih çfarë kam shkruar për Sunetin në kapitullin “Usulil Fikhi i lehtë” nga libri “Tejsirul Fikhi Lil Muslimil Muasiri” vëllimi i parë, shtëpia botuese “Uehbe”, Kajro.
