Nga devijimet e ixhtihadit në kohën tonë, te disa njerëz, është: nënshtrimi i tyre ndaj realitetit ekzistues dhe dorëzimi ndaj rrymave të kohës, edhe nëse këto janë të huaja për myslimanët dhe në kundërshtim me Islamin — si dhe përpjekja e tyre për ta justifikuar këtë realitet duke i dhënë mbështetje fetare me zor dhe shtrembërim.
Nga ana tjetër, janë disa të tjerë që duan të bëjnë ixhtihad duke qenë të pavetëdijshëm për realitetin e kësaj epoke, për lëvizjet dhe kulturat që e përshkojnë atë, dhe për kërkesat e reja e problemet që dalin çdo ditë.
Kjo ndodh për shkak se e kanë burgosur veten në kafazin e imitimit të një medhhebi të caktuar, pa dalë prej qëndrimeve të dijetarëve të tij; dhe kështu e kanë ngushtuar vetveten në atë që Allahu e ka bërë të gjerë, dhe e kanë detyruar veten me atë që as Allahu dhe as i Dërguari i Tij nuk i kanë detyruar, duke kundërshtuar kështu vetë imamët e medhhebeve, të cilët ndaluan që të imitoheshin verbërisht.
Ose për shkak se ata jetojnë vetëm në të kaluarën, pa u përballur me të tashmen dhe pa e parashikuar të ardhmen. Ata janë të mbyllur me dëshirë dhe vullnet në kafazin e artë të “trashëgimisë”, duke harruar se e tashmja flet me një gjuhë tjetër nga e tyrja, e si do ta kuptojnë ata të tashmen dhe si do të kuptohen prej saj? Ata janë në një luginë, dhe koha e tyre është në një tjetër. E si mund të gjykojnë për këtë kohë apo mbi të, kur gjykimi për një gjë është degë e njohjes së saj, siç thonë dijetarët e logjikës?!
Ose për shkak se ata jetojnë në rrethet e tyre të veçanta, bashkë me ata që u ngjajnë nga njerëzit e fesë dhe devotshmërisë, të pavetëdijshëm për çudirat që përmban jeta, për të papriturat që sjellin netët dhe për gjendjet që imponon zhvillimi i shpejtë, gjendje që hyjnë në jetën e njerëzve hapur ose zvarriten në mënyrë të fshehtë. Disa prej tyre janë të drejta, të tjera të shtrembra; në to ka të vërtetë dhe gabim, të mirë dhe të keqe; dhe të gjitha këto kërkojnë një ixhtihad (përpjekje juridike) që t’i sqarojë: çfarë është e lejuar dhe çfarë e ndaluar, çfarë është e drejtë dhe çfarë e rreme.
Cilatdo që të jenë shkaqet, mungesa e vetëdijes për shpirtin e kohës, për kulturën dhe realitetin e saj, si dhe izolimi nga ajo që ndodh brenda saj, e çon ixhtihadin për çështjet e këtij shekulli drejt gabimit dhe shmangies. Kjo zakonisht përfundon me vështirësim dhe ashpërsim ndaj robërve të Allahut, në atë që Allahu ua ka lehtësuar. Siç bënë ata që ndaluan therrjen me “thikë industriale” (makineri) dhe e bënë detyrim që therrja të bëhet vetëm me dorë dhe me thikë të zakonshme.
Kjo mund të ketë kuptim në një shoqëri të thjeshtë, me pak njerëz dhe me konsum të vogël të prodhimeve shtazore. Por në shoqëritë e mëdha, ku prodhimi shtazor numërohet me qindra mijëra krerë, dhe ku kërkohet therrja për konsum të brendshëm ose eksport jashtë, çështja kërkon domosdoshmërisht përdorimin e këtyre theretoreve automatike, ku “makineria” zë vendin e njeriut dhe kursen përpjekjen dhe kohën e tij.
Nëse shqetësimi këtu është mungesa e përmendjes së emrit të Allahut (bismilah) gjatë çdo therjeje, atëherë mund të përdoret një regjistrim zanor që transmeton përmendjen e emrit të Allahut gjatë gjithë kohës së therrjes. Madje mund të mjaftojë edhe përmendja e emrit të Allahut vetëm në fillim të çdo kohe kur vihet në punë makina, ashtu siç përmendim emrin e Allahut kur lëshojmë qenin, skifterin apo shigjetën për gjah. Ndërkohë, sipas mendimit të medhhebit Shafi’i, përmendja e emrit të Allahut nuk është kusht për vlefshmërinë e therrjes.
Një shembull tjetër është çështja e “fëmijëve të epruvetës” (fertilizimi artificial), të cilën disa e kanë ndaluar plotësisht për shkak të frikës nga përzierja e gjenealogjive dhe për të mbyllur rrugët që mund të çojnë në ndalesa. Por unë them këtu atë që kam thënë edhe në raste të tjera: se teprimi në mbylljen e këtyre rrugëve mund t’ua mohojë njerëzve shumë mirësi dhe përfitime të mëdha, ashtu siç edhe teprimi në hapjen e tyre mund të çojë në të këqija të shumta dhe në prishje të madhe.
Detyra e dijetarëve që merren me ixhtihad në këtë rast është që as të mos lejojnë gjithçka pa kufi, e as të ndalojnë gjithçka pa dallim. Sepse ndalimi i përgjithshëm nënkupton ndalimin e asaj që Allahu dhe i Dërguari i Tij nuk e kanë ndaluar, dhe ngushtim të asaj që Allahu e ka bërë të gjerë për njerëzit. Ndërsa lejimi i pakufishëm i çon njerëzit në atë që Allahu e ka ndaluar dhe sjell pasoja të mëdha të dëmshme. Prandaj është e nevojshme të bëhet një dallim: të lejohen disa forma dhe metoda me kushte dhe kufizime të caktuara, dhe të ndalohen forma të tjera.
Kjo është ajo që u arrit në seminarin “Lindja në dritën e Islamit” që u mbajt në Kuvajt ndërmjet dijetarëve dhe mjekëve. Vendimi i shumicës në këtë çështje ishte: se kjo metodë është e lejuar fetarisht nëse ndodh midis burrit dhe gruas, d.m.th. nëse qeliza spermatike është nga burri dhe veza nga gruaja, gjatë kohës kur janë ende të martuar, nuk lejohet të ndodhë pas vdekjes së burrit apo pas ndarjes nga martesa (divorcit). Dhe me kusht që të merren masa të rrepta për të shmangur përzierjen e spermës së burrave apo të vezëve të grave, e që për pasojë të përzihen gjenealogjitë.
Dhe të gjithë ranë dakord se kjo është e ndaluar (haram) nëse në këtë çështje përfshihet një palë e tretë, qoftë sperma nga një mashkull tjetër përveç bashkëshortit, ose veza nga një grua tjetër përveç bashkëshortes, ose embrioni nga një çift tjetër, ose mitra e një gruaje tjetër që e mban shtatzëninë në vend të asaj që ka dhënë vezën.
Dhe njësoj me ta janë edhe ata që bënë ixhtihad dhe e ndaluan (haram) fotografinë (fotografimin), pavarësisht se nevoja për të është rritur shumë dhe përdorimi i saj është bërë i përhapur dhe i domosdoshëm në disa raste shoqërore, si për fotografitë në kartat e identitetit, pasaportat, diplomat shkollore dhe dosjet e punës. Gjithashtu është bërë e domosdoshme për gazetarinë moderne, pasi nuk lexohet më një gazetë që paraqet lajmet dhe reportazhet vetëm me tekst pa fotografi që i mbështesin dhe i japin gjallëri.
E më tepër se kaq, kemi edhe televizorin, këtë pajisje të rrezikshme, që është bërë mjeti më i fuqishëm për të ndikuar në jetën e njerëzve, në formimin e mendimeve, prirjeve dhe shijeve të tyre, dhe për të sjellë botën në shtëpitë e tyre pa lëvizur prej vendit.
A është e logjikshme të mendohet se duhet ta ndalojmë shoqërinë islame dhe shtetin islam nga përdorimi i këtij mjeti të fuqishëm (televizorit), vetëm sepse bazohet në imazhe (fotografi), ndërkohë që armiqtë tanë e përdorin atë me fuqi dhe aftësi, për shkak të ndikimit të tij magjepsës që bashkon zërin me pamjen?!
Dhe nga ky lloj ixhtihadi që ka neglizhuar realitetin e kohës, është edhe ajo që disa dijetarë ende e përsërisin: lejueshmëria e duhanit, duke u mbështetur në parimin se gjërat në origjinë janë të lejuara, dhe në disa thënie të dijetarëve kur duhani u shfaq për herë të parë para disa shekujsh.
Por s’ka dyshim se këta nuk kanë ditur çfarë dimë ne sot për dëmet e duhanit, për të cilat janë të bashkuara të gjitha institucionet shkencore dhe mjekësore në botë. Për këtë temë janë shkruar libra, janë organizuar tryeza dhe konferenca, madje edhe kompanitë që prodhojnë dhe paketojnë duhanin janë të detyruara të shkruajnë në paketat e cigareve se ato dëmtojnë shëndetin.
Në të vërtetë, një dijetar i vërtetë është ai që përfaqëson njëkohësisht edhe autencitetin, edhe bashkëkohësinë, ai që nuk shkëputet nga e djeshmja, nuk izolohet nga e sotmja dhe nuk është i pavëmendshëm ndaj së nesërmes.
Autor: Jusuf Kardavi
Përktheu: Elton Harxhi
