Nga ana gjuhësore, fjala “Tejemum” nënkupton qëllimin, ose objektivin për diçka. Fikhu e përkufizon Tejemumin me fjalët: “Fshirja e fytyrës, duarve dhe bërrylave me dhé, duke pasur si nijet pastrimin për të kryer një adhurim”
Tejemumi është nga veçoritë e Umetit islam dhe është zëvendësues i abdesit dhe gusulit, në mungesë të ujit apo kur marrja e tyre dëmton shëndetin. Tejemumi është gjithashtu lehtësim për ata, që nuk mund ta durojnë ujin për shkak të sëmundjeve. Tejemumi është ligjëruar në betejën e Mersias[1]
Allahu i Madhëruar thotë: “Dhe nëse jeni të sëmurë, ose gjendeni në rrugë ose keni kryer nevojën natyrore, ose keni bërë marrëdhënie me gratë (tuaja) dhe nuk gjeni ujë, atëherë fërkoni fytyrën dhe duart tuaja me dhé të pastër. Allahu, me të vërtetë, është Shlyes dhe Falës i gjynaheve”[2]
I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Më janë dhënë 5 gjëra, që nuk i janë dhënë askujt para meje. Ato janë:
1- Çdo profet dërgohej për një popull të caktuar, kurse unë jam dërguar për të gjithë njerëzit, të bardhë e të zinj.
2- Më është lejuar plaçka e luftës, e cila nuk ka qenë e lejuar për të tjerët përpara meje.
3- Toka më është bërë e pastër dhe xhami, prandaj njeriu e fal namazin kudo që ta zërë koha e tij.
4- Armiqtë ma kanë frikën një muaj para betejës.
5- Më është dhënë shefaati”[3]
Shkaqet që lejojnë marrjen e tejemumit
1- Mungesa e ujit: Tejemumi është ligjëruar si zëvendësues i ujit.Nëse gjendet uji, atëherë Tejemumi bëhet i pavlefshëm. Muslimani duhet ta kërkojë ujin dhe nëse nuk e gjen atë, apo ka ujë por ai i nevojitet vetëm për nevoja të domosdoshme, atëherë merr Tejemum. Disa dijetarë kanë përcaktuar, se personi duhet të ecë deri në 1.5 km apo 2 km për të gjetur ujë për abdes. Ebu Dherri (r.a) tregon, se i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Nëse gjendet uji, besimtari le ta ketë frikë Allahun dhe të marrë abdes”[4]
2- Pamundësia ose frika për të përdorur ujin: Kur personi ka frikë se nëse e përdor ujin, mund t`i dëmtohet shëndeti apo gjymtyra e sëmurë, është shumë ftohtë (acar) apo mund të vonohet shërimi i saj, lejohet të marrë Tejemum edhe kur ka ujë. Allahu i Madhëruar thotë: “Dhe, nëse jeni të sëmurë ose gjendeni në rrugë…..atëherë fërkoni fytyrën dhe duart tuaja me dhé të pastër”[5] Xhabiri (r.a) tregon: “Ishim në një udhëtim. Një nga shokët tanë u plagos në kokë nga një gur. Gjatë natës, ai u bë xhunub në ëndërr. Ai pyeti shokët e tij, nëse i lejohej të merrte tejemum. Ata i thanë: “Nuk mendojmë se lejohet, që të marrësh tejemum, sepse ti ke ujë dhe mund ta përdorësh atë”. Ai mori Gusul, por pastaj vdiq. Pasi u kthyem tek i Dërguari i Allahut (a.s), i treguam se çfarë kishte ndodhur. I Dërguari i Allahut (a.s të) tha: “E kanë vrarë, i vraftë Allahu! Përse nuk kanë pyetur, kur nuk kanë ditur! Shërimi i injorancës është pyetja. Atij i mjaftonte tejemumi. Le ta lidhte kokën me fasho, t`i jepte mes`h asaj, ndërsa pjesën tjetër të trupit ta lante”[6] Në një betejë, Amr ibn Asi (r.a) ishte xhunub dhe nga frika e të ftohtit ai nuk u la, por mori tejemum, madje u bë imam i njerëzve. I Dërguari i Allahut (a.s) e pyeti: “O Amr, a je falur imam duke qenë xhunub”? Amri (r.a) i tha: “Allahu i Madhëruar thotë: “…dhe mos e vritni veten! Vërtet, Allahu është i Mëshirshëm me ju”[7] prandaj mora tejemum dhe u fala”. I Dërguari i Allahut (a.s) qeshi dhe nuk tha gjë.[8]
3- Hyrja e kohës së namazit: Disa dijetarë mendojnë, se lejohet të merret Tejemum, para se të hyjë koha e namazit, ndërsa disa të tjerë e kanë vendosur si kusht, që për të marrë Tejemum, duhet të ketë hyrë patjeter koha e namazit.
Kushtet e tejemumit
Tejemumi është i vlefshëm, atëherë kur plotësohen këto kushte:
1- Nijeti: nijeti për marrjen e Tejemumit është Farz, sepse Tejemumi është adhurim i mirëfilltë dhe nuk është si abdesi, i cili është edhe adhurim edhe pastrim. Duke qenë adhurim i mirëfilltë, nijeti për të është farz, siç është farz edhe për adhurimet tjera.
2- Tejemumi merret me dhé të pastër: Allahu i Madhëruar thotë: “Nëse jeni të papastër (si pasojë e marrëdhënieve bashkëshortore apo e derdhjes së farës), pastrohuni (duke u larë krejtësisht)! Por, në qoftë se jeni të sëmurë (që mund t’ju dëmtojë uji) ose gjendeni në udhëtim, ose ndonjëri nga ju vjen pas kryerjes së nevojës natyrore, ose nëse keni pasur marrëdhënie me bashkëshortet e nuk gjeni ujë, atëherë gjeni dhé të pastër dhe fshini fytyrat e duart me të”[9] Ebu Dherri (r.a) tregon, se i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Dheu i pastër është pastrim për besimtarin, edhe nëse nuk gjen ujë për dhjetë vjet rresht”[10]
Fjala “dhé” përfshin çdo material të tokës, që është i pastër.
3- Fshirja e duarve dhe fytyrës me dhé: Xhabiri (r.a) tregon, se i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Tejemumi është me dy gjuajtje (prekje), njëra është për fytyrën, kurse tjetra është për duart deri në bërryla”[11]
Mënyra e marrjes së tejemumit
I Dërguari i Allahut (a.s) po kryente nevojën në një vend të fshehur, kur pranë tij kaloi një burrë dhe i dha selam. I Dërguari i Allahut (a.s) nuk ia ktheu selamin. Pasi kreu nevojën, preku murin dhe fshiu duart, pastaj preku përsëri murin dhe fshiu fytyrën.”[12]
Na`fiu përcjell nga Ibn Umeri (r.a), se i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Tejemumi është me dy gjuajtje (prekje), njëra është për fytyrën, kurse tjetra është për duart deri në bërryla.”[13]
Ebu Jusufi e pyeti Ebu Hanifen se si merret tejemumi. Ebu Hanife përplasi duart për dheu, i ngriti ato, i shkundi dhe më pas fshiu fytyrën. Më pas i përplasi përsëri duart në dhé, i ngriti ato, i shkundi dhe më pas fërkoi krahët bashkë me bërrylat.
Sunetet e tejemumit
Tejemumi ka shtatë sunete. Ato janë:
1- Thënia “Bismil`lah”: Dihet se tejemumi është zëvendësues i abdesit dhe nga sunetet e abdesit është edhe thënia “Bismilah”.
2- Respektimi i rradhës në veprime.
3- Njëpasnjëshmëria në veprime dhe mos ndërprerja e tyre.
4- Përplasja e shuplakave për dheu.
5- Përplasja e pjesës së jashtme të duarve për dheu.
6- Shkundja e duarve pas përplasjes në dhé.
7- Hapja e gishtave gjatë përplasjes në dhé.
Ibn Umeri (r.a) ka treguar: “Kemi marrë tejemum me të Dërguarin e Allahut (a.s). Ne kemi përplasur duart për dheu, i kemi shkundur ato dhe më pas kemi fshirë fytyrat tona. Më pas i kemi përplasur përsëri duart për dheu, i kemi shkundur ato dhe kemi fshirë duart bashkë me bërrylat nga brenda dhe jashtë krahëve”[14]
Veprimet që e prishin tejemumin
Tejemumin e prish çdo gjë që prish edhe abdesin. Tejemumi prishet gjithashtu, nëse gjendet ujë i përshtatshëm për përdorim. Nëse njeriu është xhunub dhe nuk gjen ujë, atëherë merr tejemum, ashtu siç e përshkruam më lart.
Imran ibn Husajni (r.a) tregon, se i Dërguari i Allahut (a.s) ka parë një person, i cili po rrinte i veçuar dhe nuk po falej. I Dërguari i Allahut (Paqja qoftë mbi të) i tha: “O filan! Përse nuk falesh me njerëzit”? Ai tha: “O i Dërguari i Allahut! Jam xhunub”! I Dërguari i Allahut (a.s) i tha: “Pastrohu me dhé (merr tejemum), sepse ai të mjafton”
Sa namaze farz fal njeriu me tejemum
Pasi njeriu të marrë Tejemum, mund të falë sa namaze të dojë, pasi Tejemumi e zëvendëson plotësisht abdesin. Ebu Dherri (r.a) tregon, se i Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Dheu i pastër është pastrim për besimtarin, edhe nëse nuk gjen ujë për dhjetë vjet rresht”
Përveç atij që nuk gjen ujë, tejemumi i lejohet edhe atij që është sëmurë dhe atij personi, i cili dëmtohet nga përdorimi i ujit apo nëse përdorimi i ujit vonon shërimin. Said Ibn Xhubejri tregon, se Ibn Abasi (r.a) ka thënë: “Të sëmurit i është lehtësuar të marrë Tejemum me dhé të pastër”
Hasan Basriu u pyet për një person që është sëmurë dhe nuk ka kush t`ia çojë ujin. Ai tha: “Le të marrë tejemum.” Në rast se personi e ka falur namazin dhe më pas ka gjetur ujë, ndërkohë që koha e namazit nuk ka kaluar, ai është i lirë të vendosë, pra ai mund ta përsërisë namazin ose jo. Ebu Said Khuderiu (r.a) tregon: “Dy persona ishin në udhëtim. Koha e namazit arriti, ndërsa ata nuk kishin ujë, prandaj morën tejemum me dhé të pastër dhe falën namazin. Më pas gjetën ujë. Njëri prej tyre mori abdes dhe përsëriti namazin, ndërsa tjetri nuk e përsëriti. Ata shkuan tek i Dërguari i Allahut (a.s) dhe i treguan se çfarë kishin bërë. Ai i tha atij që nuk e kishte përsëritur namazin: “Ke vepruar sipas sunetit dhe namaz yt është i plotë”, ndërsa atij që kishte marrë abdes dhe e kishte përsëritur namazin i tha: “Ti ke marrë shpërblim dy herë”
Autor: Rushit Musallari
[1] – Buhariu dhe Muslimi.
[2] – Sure Nisa: 43.
[3] – Buhariu dhe Muslimi.
[4] – Ebu Daudi, Tirmidhiu, etj. Hadithi është i saktë.
[5] – Sure Nisa: 43.
[6] – Ebu Daudi dhe Darakutni. Hadithi është i saktë.
[7] – Sure Nisa: 29.
[8] – Ebu Daudi dhe Ahmedi. Hadithi është i saktë.
[9] – Sure Maide: 6.
[10] – Ebu Daudi, Nesai, etj. Hadithi është i saktë.
[11] – Hakimi, Ibn Maxheh, etj. Hadithi është i saktë.
[12] – Buhariu dhe Muslimi.
[13] – Darakutni, Hakimi, etj. Hadithi është i saktë.
[14] – Darakutni. Hadithi është i dobët.
