Inflacioni njihet si një fenomen ekonomik që i referohet rritjes së vazhdueshme të nivelit të përgjithshëm të çmimeve brenda një periudhe të caktuar kohore. Kjo çon në uljen e fuqisë blerëse, e cila përfaqëson sasinë e mallrave dhe shërbimeve që një individ mund të blejë me paratë e tij. Inflacioni ndodh kur sasia e parasë në qarkullim rritet me një ritëm më të shpejtë se rritja e prodhimit, duke sjellë kështu rritjen e çmimeve të mallrave dhe shërbimeve. Ky fenomen mund të ketë ndikime të gjera në ekonomi dhe shoqëri nëse nuk zbatohen plane dhe strategji efektive për ta përballuar atë.
Ose inflacioni mund të përkufizohet si: “Rritja e vazhdueshme e çmimeve të mallrave dhe shërbimeve, qoftë si rezultat i një rritjeje të sasisë së parasë në qarkullim që tejkalon sasinë e mallrave të disponueshme, apo e kundërta, pra si pasojë e një rritjeje të prodhimit që tejkalon kërkesën e përgjithshme, ose për shkak të rritjes së kostove të prodhimit, si dhe ndikimit ushqyes të pritshmërive inflacioniste.”
Llojet e inflancionit ekonomik
1- Inflacioni i zvarritur (Creeping inflation):
Quhet gjithashtu “inflacion i moderuar” dhe është një lloj inflacioni ku çmimet rriten ngadalë, por në mënyrë të vazhdueshme gjatë një periudhe të caktuar, me një normë që varion midis 2-3%. Ky nivel inflacioni konsiderohet i natyrshëm dhe mund të ndryshojë pak nga një shtet në tjetrin. Rritja e çmimeve të mallrave me përqindje të vogla rrit kërkesën e konsumatorëve për to në momentin aktual, nga frika se çmimet do të rriten më shumë në të ardhmen. Kjo përforcon kërkesën për produkte dhe kontribuon në rritjen ekonomike.
2- Inflacioni në ecje (Walking inflation):
Është një gjendje ekonomike ku çmimet e produkteve rriten me rreth 3% deri në 10% çdo vit. Kjo e shtyn konsumatorin të blejë më shumë produkte nga frika se çmimi i tyre do të rritet më tej. Si pasojë, kërkesa për këto produkte rritet ndjeshëm, ndërsa furnizuesi nuk arrin të prodhojë sasi shtesë, gjë që çon në një rritje të mëtejshme të çmimeve.
3 – Inflacioni i pakontrolluar ose i shpejtë (Galloping inflation):
Është një situatë ku çmimet e mallrave dhe shërbimeve rriten me një ritëm të shpejtë dhe me një normë mbi 10% brenda një viti. Të ardhurat e individëve nuk arrijnë të mbulojnë këtë rritje të madhe, duke çuar në një rënie të konsiderueshme të fuqisë blerëse. Kjo shkakton humbjen e vlerës së monedhës, pasi tregtarët nuk arrijnë të paguajnë pagat e punonjësve, gjë që dëmton rëndë ekonominë dhe e çon vendin drejt një paqëndrueshmërie të madhe ekonomike.
4 – Inflacioni i tepërt (Hyperinflation):
Inflacioni i tepërt është një nga format më të rënda dhe më të rrezikshme të inflacionit, ku paratë pothuajse humbasin vlerën e tyre. Çmimet mund të rriten me më shumë se 50% brenda një muaji, duke çuar në një kolaps të sistemit monetar dhe ekonomik të shtetit të prekur. Ky lloj inflacioni është i rrallë dhe zakonisht lidhet me kriza të thella financiare ose luftëra. Një shembull historik është Gjermania pas Luftës së Parë Botërore, kur inflacioni arriti nivele ekstreme dhe blerja e një gazete ditore kërkonte një karrocë të mbushur me para.
5 – Inflacioni i Stagnuar (Stagflation):
Ky lloj inflacioni konsiderohet më i rrezikshmi për ekonomitë e shteteve, pasi çon në shfaqjen e njëkohshme të inflacionit dhe recesionit. Ai karakterizohet nga ngadalësimi i rritjes ekonomike, i shoqëruar me një rritje të lartë të inflacionit, duke e përkeqësuar edhe më shumë situatën. Inflacioni i stagnuar shkakton rritjen e çmimeve ndërkohë që ekonomia përjeton ngadalësim, një fenomen i njohur si ngadalësimi ekonomik.
Ky lloj inflacioni ndodh kur rritja ekonomike ngadalësohet, por çmimet vazhdojnë të rriten, ç’ka çon në rritjen e papunësisë dhe uljen e produktivitetit. Për pasojë, përkeqësohen problemet ekonomike dhe dëmtohet stabiliteti financiar i vendit. Inflacioni i stagnuar është një fenomen që duhet trajtuar me politika të forta ekonomike, të cilat mund të përfshijnë masa fiskale dhe monetare të përshtatshme, stimulimin e prodhimit dhe investimeve, si dhe uljen e shpenzimeve të tepërta publike.
Gjithashtu, ky lloj inflacioni mund të çojë në rënien e vlerës reale të parasë, duke ulur fuqinë blerëse të njerëzve dhe rrit koston e jetesës, ç’ka ndikon negativisht në mirëqenien e përgjithshme.
Për këtë arsye, është e rëndësishme që të merren masat e duhura për ta parandaluar, përfshirë nxitjen e prodhimit dhe investimeve, përmirësimin e infrastrukturës së vendit dhe stimulimin e inovacionit dhe zhvillimit teknologjik.
6 – Inflacioni i shtyrë nga kërkesa (Demand-Pull Inflation):
Ky lloj inflacioni ndodh si rezultat i rritjes së tepruar të kërkesës për mallra dhe shërbime, duke çuar në rritjen e çmimeve. Kur kërkesa e konsumatorëve për produkte të ndryshme tejkalon ofertën në treg ose kapacitetin e prodhimit, prodhuesit dhe furnizuesit rrisin çmimet për të përmbushur këtë kërkesë të shtuar.
Në këtë situatë, kompanitë përpiqen të punësojnë më shumë punëtorë për të përmbushur kërkesën e lartë, gjë që çon në rritjen e kostove të fuqisë punëtore. Për pasojë, çmimet e mallrave dhe shërbimeve vazhdojnë të rriten për të mbuluar këto kosto të shtuara, duke nxitur kështu përshpejtimin e inflacionit.
7 – Inflacioni i shtyrë nga kostot (Cost-Push Inflation):
Ky lloj inflacioni ndodh si pasojë e rritjes së kostove të prodhimit të mallrave të ndryshme, si kostoja e lëndëve të para, pagat e punëtorëve, çmimi i karburanteve apo shpenzime të tjera. Për të kompensuar këto kosto të larta të prodhimit, prodhuesit rrisin çmimet e produkteve përfundimtare, gjë që ndikon drejtpërdrejt te konsumatorët.
Për shembull, një rritje e çmimit të naftës – e cila është një lëndë kryesore për shumë sektorë ekonomikë – fillimisht ajo do të çojë në rritjen e çmimit të benzinës. Kjo, nga ana tjetër, e bën transportin e mallrave më të shtrenjtë, duke rezultuar në rritjen e çmimeve të produkteve ushqimore dhe mallrave të tjera në treg. Si rezultat, krijohet ky lloj inflacioni.
8 – Inflacioni i importuar (Pass-Through Inflation):
Ky lloj inflacioni i referohet rritjes së çmimeve të mallrave të importuara në tregun vendas si pasojë e zhvlerësimit të monedhës vendase ndaj monedhës së huaj. Si rezultat, konsumatorët përballen me një kosto më të lartë kur blejnë mallra të importuara. Ky inflacion bëhet edhe më i ndjeshëm kur një përqindje e lartë e lëndëve të para dhe inputeve të prodhimit importohen nga jashtë.
9 – Parashikimet e Inflacionit (Inflation Expectations):
Këto janë pritshmëritë që individët dhe bizneset krijojnë në lidhje me rritjen e çmimeve në të ardhmen, bazuar në kushtet aktuale ekonomike. Për shembull, disa kompani mund të presin një rritje të normave të inflacionit me kalimin e kohës dhe, si rezultat, të rrisin çmimet e produkteve dhe shërbimeve të tyre përpara se inflacioni të ndodhë realisht. Po ashtu, punonjësit dhe qytetarët mund të kenë pritshmëri të ngjashme dhe të kërkojnë paga më të larta për të kompensuar humbjen e pritur të fuqisë së tyre blerëse.
10 – Inflacioni i Hapur (Open Inflation):
Ky është një lloj inflacioni që ndodh në shkallë të gjerë, ku çmimet vazhdojnë të rriten pa ndërhyrje ose përpjekje nga autoritetet shtetërore për ta frenuar atë. Për këtë arsye, quhet “inflacion i hapur”. Qasja pasive ndaj inflacionit e përshpejton atë dhe shton ndikimet negative në ekonomi dhe shoqëri në përgjithësi.
11 – Inflacioni i shtypur (Repressed Inflation):
Inflacioni i shtypur është e kundërta e inflacionit të hapur. Kur kërkesa për mallra dhe shërbime në një ekonomi rritet ndjeshëm, çmimet priren të rriten. Megjithatë, qeveritë mund të ndërhyjnë duke zbatuar masa si kontrolli i çmimeve, racionimi dhe kufizime të tjera për të parandaluar rritjen e mëtejshme të çmimeve dhe për të shmangur efektet negative të inflacionit.
12 – Pothuajse Inflacioni (Quasi-Inflation):
Ky lloj inflacioni ndodh kur ekonomia përballet me presione inflacioniste për shkak të presioneve nga sektorë të caktuar të ekonomisë vendase.
Zekati dhe mekanizmat për eliminimin e problemit të Inflacionit
Inflacioni mund të kurohet përmes dhënies së zekati dhe rritja e tij frenohet nëpërmjet mekanizmave të mëposhtëm:
Sigurimi i flukseve monetare në mënyrë të vazhdueshme dhe gjatë gjithë vitit – Rrjedhja e rregullt e fondeve të zekatit, që nis në fillim të çdo viti hënor, siguron sasinë e nevojshme të parasë për qarkullim, pa pasur nevojë që autoritetet monetare të ndërhyjnë me emetim të ri të valutës.
Garancia për një nivel jetese të quajtur “niveli i mjaftueshmërisë” për çdo individ
Shoqëria Islame: Ky nivel i garantuar i jetesës nënkupton kontrollin e kërkesës dhe ofertës totale efektive në një vend mysliman, duke mos lejuar që kërkesa të tejkalojë në mënyrë kaotike ofertën totale, ç’ka do të çonte në rritjen e përgjithshme të çmimeve dhe, për pasojë, në inflacion.
Ekonomia islame vendos një ekuilibër të saktë midis tri kategorive të mallrave dhe shërbimeve: domosdoshmëritë, nevojat sheriatike dhe dobitë komplementare, duke kontrolluar kështu nivelin e përgjithshëm të kërkesës për konsum në secilën prej tyre. Kjo do të thotë se inflacioni nuk mund të shfaqet në një vend islam.
Format e drejtpërdrejta të disa llojeve të zekatit dhe ruajtja e stabilitetit të vlerës së monedhës në një vend islam:
Shpërndarja e zekatit të prodhimeve bujqësore, frutave dhe bagëtive në formën e tyre natyrore ndihmon ndjeshëm në ruajtjen e fuqisë blerëse të parasë dhe parandalimin e zhvlerësimit të saj.
Nga këndvështrimi ekonomik, kjo shpërndarje ndikon në uljen e sasisë totale të parasë në tregjet kombëtare, duke reduktuar kështu nivelet e përgjithshme të kërkesës efektive. Si rezultat, kjo ndihmon në mbajtjen e fuqisë blerëse të monedhës së vendit islam dhe në uljen e niveleve të inflacionit.
Lidhja e zekatit me kapitalin në rritje:
Vendosja e zekatit si një detyrim mbi kapitalin që gjeneron të ardhura nxit pronarët e pasurive të vazhdojnë investimet e tyre, edhe nëse norma e pritshme e fitimit është më e ulët se përqindja e zekatit (2.5%), për sa kohë që ajo mbetet mbi zero.
Kjo ndodh sepse investitorët që paguajnë zekatin synojnë jo vetëm të ruajnë vlerën e kapitalit të tyre fillestar, por edhe ta rrisin atë duke e angazhuar në investime dhe prodhim. Në këtë mënyrë, ata arrijnë të gjenerojnë fitime dhe, në të njëjtën kohë, të kompensojnë shumën e zekatit që kanë dhënë për të varfrit dhe nevojtarët.
Ndalimi i normave të interesit në ekonominë islame:
Kjo nënkupton eliminimin e shpenzimeve të mëdha inflacioniste mbi kapitalin kombëtar që investohet në tregti, banka, kredi dhe aktivitete të tjera ekonomike. Kjo për shkak se normat e interesit, me përqindjet e tyre të ndryshme, rrisin koston totale të prodhimit dhe investimeve në nivelin makroekonomik, duke çuar në rritjen e përgjithshme të çmimeve – që është vetë inflacioni.
Prandaj, me eliminimin e normave të interesit, eliminohet një nga shkaqet kryesore të inflacionit.
Detyrimi i zekatit dhe eliminimi i fenomenit të stagflacionit: Normat e interesit ndikojnë në:
1 – Vendosjen e kostove të mëdha mbi prodhimin kombëtar, ç’ka çon në rritjen e nivelit të përgjithshëm të çmimeve si rezultat i transferimit të barrës së kostove shtesë nga prodhuesit te konsumatorët. Kjo do të thotë se ndodh inflacioni për shkak të pamundësisë së të ardhurave monetare për të blerë të njëjtat sasi mallrash dhe shërbimesh.
2 – Një ndikim negativ të madh në nivelet e punësimit në shtet, duke çuar në rritjen e papunësisë në fuqinë punëtore. Kjo ndodh sepse rritja e kostove të përgjithshme të ofertës kombëtare të produkteve nuk shoqërohet me një kërkesë të përgjithshme efektive që të mund t’i përthithë ato në treg. Si rezultat, produktet grumbullohen dhe mbeten në magazina pa u shitur, duke detyruar pronarët e fabrikave, organizatorët dhe menaxherët të largojnë punëtorët dhe punonjësit nga puna, ç’ka çon në shfaqjen e papunësisë në shkallë kombëtare.
Këtu hyn zekati, së bashku me faktorët e tjerë financiarë në ekonominë islame, si ndalimi i kamatës, për të eliminuar dy fenomenet kryesore: inflacionin dhe papunësinë, domethënë zgjidhjen e problemit të inflacionit të shoqëruar me stagnim ekonomik (stagflacion). Sipas analizës së mëposhtme:
Vazhdimi i dhënies së zekatit gjatë gjithë vitit në një shtet islam çon në rritjen e vazhdueshme të kërkesës së përgjithshme efektive gjatë gjithë vitit. Kjo sjell rritjen e ofertës së përgjithshme të mallrave dhe shërbimeve të prodhuara në vend, e më pas rritjen e prodhimit të përgjithshëm kombëtar (PBB-së). Për rrjedhojë, rritet edhe kërkesa e përgjithshme për faktorët e prodhimit (të përbërë nga toka, puna, kapitali, organizimi dhe këshillimi në ekonominë islame).
Brenda kësaj kategorie, rritja e kërkesës për punë çon në eliminimin e papunësisë, duke zgjidhur kështu problemin e parë, atë të papunësisë.
Kjo nga njëra anë, dhe nga ana tjetër: Vazhdimi i dhënies së zekatit në një shtet islam çon në rritjen e kërkesës së përgjithshme efektive, e cila shoqërohet me rritjen e ofertës së përgjithshme dhe fuqizimin e kapacitetit blerës të shtresave të varfra, të nevojtarëve dhe të pamundurve brenda vendit.
Kjo sjell një rritje të kërkesës për produktet kombëtare, duke bërë që oferta e përgjithshme e mallrave dhe shërbimeve vendase të përthithet nga tregu dhe konsumatorët. Kështu, eliminohet fenomeni i grumbullimit dhe stoqeve të tepërta të mallrave në tregje, duke çuar në një gjallërim ekonomik.
Ky rigjallërim nënkupton rikthimin e fuqisë së blerjes në vend, eliminimin e inflacionit dhe nxitjen e zhvillimit dhe përparimit ekonomik në shtetin islam.
Kështu, arrihet eliminimi i plotë i të dyja fenomeneve, papunësisë dhe inflacionit, njëkohësisht. Kjo do të nënkupton zhdukjen e fenomenit të inflacionit stangacionist në ekonominë e shtetit islamik përmes detyrimit të zekatit.
Autor: Abdullah Muhamed Kadir
Përktheu: Elton Harxhi
