Thelbi i artikullit:
Artikulli sqaron se Allahu nuk krijon “të keqe absolute”, por vetëm të mira; ajo që ne e perceptojmë si të keqe është relative, e pjesshme dhe e lidhur ngushtë me ekzistencën e të mirës. E keqja shpesh është pasojë e veprave të njeriut ose një mjet për të arritur një të mirë më të madhe, siç ndodh me sprovat, fatkeqësitë ose ndëshkimet. Besimtari pranon kaderin, duke besuar se mëshira e Allahut e tejkalon zemërimin dhe se çdo gjë që ndodh fsheh një urtësi hyjnore, edhe nëse njeriu nuk e kupton menjëherë.
Për një analizë më të gjerë, ju ftojmë të lexoni tektsin e mëposhtëm:
Disa njerëz i lind një pyetje e rëndësishme rreth të këqijave në këtë botë: A e krijon Allahu të keqen? A i shkon për shtat të Mëshirshmit, të Mirit, Bujarit, që të krijojë të keqen? Dhe pse nuk na ka mbrojtur nga e keqja e nuk na ka mëshiruar prej saj, ndërkohë që Ai është i Pasur dhe në dorën e Tij është çdo gjë?
Nuk ka asnjë rrugë tjetër përveç përgjigjes së domosdoshme në këtë çështje, e cila është se: Allahu i Lartësuar nuk e krijon “të keqen”, me këtë duke nënkuptuar të keqen absolute, që është e synuar për vetveten, përkundrazi, Ai është burimi i çdo të mire dhe mirësie, siç thotë Allahu: “Çdo mirësi që keni është prej Allahut.”[1] “Nëse përpiqeni t’i numëroni mirësitë e Allahut, nuk do të mund t’i përfshini.”[2] Allahu gjithashtu thotë: “Thuaj: O Allah, Sunduesi i mbretërisë! Ti i jep mbretërinë kujt të duash dhe ia heq kujt të duash. Ti e lartëson kë të duash dhe e poshtëron kë të duash. Në dorën Tënde është e gjithë e mira. Vërtet, Ti je i Plotfuqishëm për çdo gjë.”[3]
Ndërsa Profeti (a.s) lutej me fjalët: “E mira është në dorën Tënde, dhe e keqja nuk të takon Ty.”
Pra, gjithçka që ne e perceptojmë si të keqe në këtë univers është në fakt një e keqe e pjesshme dhe relative, në krahasim me të mirën absolute dhe gjithëpërfshirëse, dhe këto të këqija janë të lidhura ngushtë me ekzistencën e të mirave.
Shiko krijimin e njeriut: s’ka dyshim që vetë krijimi i njeriut është mirësi; dhënia e arsyes, vullnetit dhe aftësive për të qenë zëvendës në tokë është mirësi; ngarkimi me përgjegjësi dhe mbajtja e amanetit – që iu ofrua qiejve, tokës dhe maleve, por ato refuzuan dhe u trembën – është mirësi; udhëzimi drejt të dyja rrugëve, inspirimi i shpirtit me devotshmëri dhe mëkat është mirësi; dërgimi i pejgamberëve dhe zbritja e librave është mirësi..etj.
Nëse nga gjithë kjo mirësi lind mundësia që njeriu ta mohojë Zotin e tij, të përgënjeshtrojë të dërguarit, ose të keqpërdorë veprën e tij, atëherë ai meriton ndëshkimin e Zotit të tij, i Cili nuk i frikësohet askujt për padrejtësi ose pakësim, por ia jep çdo njeriu atë që ka merituar: “Kush bën një të mirë sa një grimcë sa , do ta shohë atë. Dhe kush bën një të keqe sa një grimcë, do ta shohë atë.”[4]
Kjo e keqe, pra, është pasojë e veprës së vetë njeriut, dhe e mospërfitimit prej të mirës që Allahu ia kishte përgatitur dhe ia kishte dhuruar.
Ne shohim se Allahu i Lartësuar i ka zbritur robërve të Tij shiun dhe ka bërë që lumenjtë të rrjedhin. Por ndodh që këto reshje shiu ose vërshime të lumenjve të shkaktojnë ndonjë fatkeqësi të pjesshme për disa njerëz. Megjithatë, përballë këtij grupi të vogël të dëmtuar, miliona njerëz e shijojnë jetën dhe i konsiderojnë këto reshje si një mirësi e madhe nga Allahu. Për këtë njerëzit thonë: “Fatkeqësitë e një populli janë përfitime për një tjetër.”
Edhe vetë njerëzit ndonjëherë veprojnë kështu me vetëdije, duke balancuar ndërmjet dobive. Për shembull, Egjipti ndërtoi “Digën e Lartë” për të ruajtur ujin pas saj, që të mos derdhej kot në detin ku përfundonte lumi. Si rezultat, fshatra të tëra u përmbytën pas digës dhe banorët e tyre humbën shtëpitë, por shteti i kompensoi duke i zhvendosur në zona të tjera si zëvendësim për fshatrat e tyre.
Një herë, kur isha në vizitë në qytetin Amman në Jordani për të mbajtur një ligjëratë në universitet, më zuri një stuhi dëbore e fuqishme që e bllokoi qarkullimin dhe bllokoi mijëra makina nëpër rrugë. U gjendëm në një krizë të vërtetë. Ra nata dhe kishim frikë se po na mbaronte benzina në makinë, ç’ka do të sillte ndërprerjen e procesit të ngrohjes nga kondicioneri i makinës dhe ne do të rrezikonim nga të ftohtit. Pas tetë orësh ose më shumë, erdhi shpëtimi: ushtria, mbrojtja civile, policia dhe të tjerë ndërhynë për të larguar dëborën dhe hapën rrugët për makinat. Ne thamë: Falënderimi i qoftë Allahut që shpëtuam.
Por në mëngjes, vura re se njerëzit po uronin njëri-tjetrin për dëborën që kishte rënë, sepse ajo kishte pastruar tokën, e kishte pastruar atë nga insektet e dëmshme për të mbjellat dhe rrit rezervat e ujit në tokë. Fëmijët luanin me dëborën, krijonin figura dhe e hidhnin me gëzim dhe hare. Ajo që ne e kishim menduar si fatkeqësi natën, ishte në të vërtetë një mirësi për shumicën e njerëzve.
Prandaj besimtari është i kënaqur me veten e tij, domethënë me ekzistencën dhe vendin e tij në këtë univers, sepse ai e di që nuk është një grimcë e humbur apo një masë e papërdorshme dhe e pavlerë, por është një shkëndijë nga drita e Allahut, një frymë nga Shpirti i Tij, dhe një zëvendësues në tokën e Tij.
Besimtari është plotësisht i bindur se caktimi i Allahut për të është më i mirë se çdo gjë që do të caktonte ai vetë për veten e tij. Ai e di se mëshira e Allahut ndaj tij është më e madhe se mëshira e prindërve të tij. Ai vështron në vetvete dhe në gjithësinë përreth dhe sheh gjurmët e mirëqenies dhe mëshirës së Zotit të tij. Ai i drejtohet Zotit me fjalët: “Në dorën Tënde është e gjithë e mira, vërtet Ti je i Plotfuqishëm për çdo gjë.”[5]
E mira është në dorën e Tij, e keqja nuk i takon Atij. Dhe ajo që njerëzit mendojnë se është e keqe në këtë ekzistencë, në realitet nuk është e keqe e vërtetë. Edhe nëse e quajmë “e keqe”, ajo është vetëm një e keqe e pjesshme dhe e kufizuar, e mbuluar nga e mira e përgjithshme. Kjo e keqe e pjesshme ose e keqja e imagjinuar është e domosdoshme për shkak të ndërlidhjes dhe bashkëveprimit të pjesëve të krijimit.
Kjo ndërlidhje është ajo për të cilën flet profesori el-Akkad:
“Ata që e besojnë këtë ndërlidhje thonë se e keqja nuk e kundërshton të mirën në thelb, por është pjesë plotësuese e saj ose një kusht i domosdoshëm për realizimin e saj. Nuk ka kuptim për trimërinë pa rrezik, për bujarinë pa nevojë, për durimin pa vështirësi, e as për ndonjë virtyt pa ekzistencën e mangësive që e bëjnë atë të dallohet dhe të jetë më i lartë. Kjo gjë zbatohet si për ndjesitë e kënaqësisë që përjetojmë, ashtu edhe për virtytet tona shpirtërore dhe nevojat tona mendore. Ne nuk e ndiejmë kënaqësinë e ngopjes pa provuar urinë, nuk e shijojmë freskinë e ujit pa ndier etjen, nuk na duket i bukur një peisazh nëse më parë nuk e kemi përjetuar të shëmtuarën.”
Ky është universi, një sistem i ndërlidhur dhe i mbështetur në harmoni të plotë mes pjesëve të tij. Kushdo që mendon për një univers pa asnjë të keqe, është i mashtruar. E keqja është një domosdoshmëri për ekzistencën e të mirës. Prandaj, Kurani thotë: “Thuaj: O Allah, Sunduesi i Mbretërisë… Në dorën Tënde është e gjithë e mira…”[6]
Nuk tha: “…në dorën Tënde është e mira dhe e keqja…”, edhe pse gjithçka është në dorën e Tij. Sepse e mira është e synuar në vetvete, ndërsa e keqja vjen vetëm si pasojë ose mjet për të realizuar të mirën.
Allahu, mëshira e të Cilit ka përfshirë çdo gjë, nuk ka për qëllim krijimin e së keqes, dhe nuk krijon të keqe absolute; por e keqja që ndodh është e pjesshme, e lidhur, relative dhe e rrethuar nga e mira nga çdo anë, nga e djathta, nga e majta, nga përpara, nga pas, nga lart dhe nga poshtë.
E gjithë e mira është prej Allahut, prandaj është e rekomanduar që besimtari, kur i drejtohet Zotit të tij, të mos ia atribuojë të keqen Atij. Kështu veproi edhe Ibrahimi (a.s), kur tha: “Ai që më ka krijuar dhe më udhëzon. Ai më jep për të ngrënë dhe më jep të pi. Dhe kur sëmurem, Ai më shëron.”[7]
Ai nuk tha: “Ai më sëmur dhe më shëron”, për shkak të mirësjelljes dhe respektit ndaj Allahut. Sepse, edhe pse gjithçka është prej Tij, shumë shpesh sëmundja është rezultat i zgjedhjes dhe sjelljes së njeriut, për shkak të veprave të këqija ose moszbatimit të udhëzimeve hyjnore.
Dhimbjet e jetës forcojnë njeriun dhe ai mëson prej tyre. Ndërsa ata që lindin me “lugë floriri në gojë” dhe jetojnë gjithë jetën të zhytur në rehati e luks, nuk mësojnë kurrë. Ata që mësojnë vërtet, janë ata që përballen me sprova dhe vështirësi që nga fëmijëria.
Asnjë nga emrat e bukur të Allahut nuk përmban të keqe
Nga fjalët më të bukura që përmenden në këtë kontekst janë fjalët e imam Ibn Tejmijes (r.h), i cili ka thënë: “Asnjë nga emrat e bukur të Allahut nuk përmban të keqe në vetvete. E keqja përmendet vetëm në veprat (ndëshkimet) e Tij, siç ka thënë Allahu: “Lajmëroji robërit e Mi se Unë jam Falës dhe Mëshirues. Dhe se dënimi Im është dënim i dhimbshëm.”[8] ,dhe: “Vërtet, Zoti yt është i shpejtë në ndëshkim, por Ai është gjithashtu Falës dhe Mëshirues.”[9], si dhe: “Dijeni se Allahu është i ashpër në ndëshkim dhe se Ai është gjithashtu Falës dhe Mëshirues.”[10], dhe: “Vërtet, ndëshkimi i Zotit tënd është i rreptë. Ai është që fillon (krijimin) dhe e rikthen atë. Dhe Ai është Falës, i Dashur.”[11]. Pra, Allahu i Lartësuar ka sqaruar se ndëshkimi i Tij është i ashpër, por Ai është gjithashtu Falës dhe Mëshirues.”
Më pas, Ibn Tejmije (r.h) shton: “Qëllimi këtu është të tërhiqet vëmendja drejt disa parimeve thelbësore që ndihmojnë në kuptimin e kësaj çështjeje. Sepse në mendjen e bijve të Ademit gjithmonë lëviz diçka rreth kësaj teme. Dhe nëse robi e kupton, në mënyrë të përgjithshme, se në gjithçka që ka krijuar Allahu dhe në çdo gjë që ka urdhëruar Ai ekziston një urtësi e madhe, kjo i mjafton. Pastaj, sa më shumë që rritet në dituri dhe besim, aq më shumë i shfaqet urtësia dhe mëshira e Allahut, derisa mbetet i habitur dhe i mahnitur nga ajo që sheh dhe i bëhet e qartë vërtetësia e asaj që Allahu ka thënë në Librin e Tij: “Ne do t’u tregojmë atyre argumentet Tona në hapësirat e gjithësisë dhe në vetvetet e tyre, derisa t’u bëhet e qartë atyre se Ai (Kurani) është i vërtetë.”[12]
Në një hadith të saktë, Profeti (a.s) ka thënë: “Allahu është më i mëshirshëm me robërit e Tij se sa një nënë me fëmijën e saj.”
Gjithashtu në Sahihun e Buhariut dhe të Muslimit është transmetuar se Profeti (a.s) ka thënë: “Allahu krijoi mëshirën ditën kur e krijoi në njëqind pjesë. Një pjesë prej saj e zbriti në tokë, dhe me të mëshirohen të gjitha krijesat, saqë edhe kafsha ngre këmbën e saj nga i biri që të mos e dëmtojë. Ndërsa nëntëdhjetë e nëntë pjesët e tjera i ruajti për vete. Dhe kur të vijë Dita e Kiametit, Ai do t’i bashkojë ato mëshira për t’i mëshiruar robërit e Tij.” Ose siç ka thënë i Dërguari i Allahut
Gazaliu pyet dhe përgjigjet
Imami i njohur dhe dijetari i madh islam, Huxhxhetu’l-Islam Ebu Hamid el-Gazali (r.h), është marrë me këtë pyetje delikate dhe ka dhënë këtë përgjigje të urtë:
“Ndoshta ti do të thuash: Ç’kuptim ka që Allahu është Mëshirues, madje më Mëshiruesi ndër të gjithë mëshiruesit, kurse mëshiruesi i vërtetë nuk do të shihte dikë të sprovuar, të dëmtuar, të vuajtur apo të sëmurë, dhe ndërkohë që ka fuqi t’ia largojë të gjitha këto, nuk ngutet t’ia largojë? Dhe ndërkohë që Zoti është i Plotfuqishëm për t’ia larguar çdo sprovë, për t’ia hequr çdo varfëri apo fatkeqësi, për t’ia shëruar çdo sëmundje, dhe për t’ia larguar çdo dëm, ndërkohë që bota është plot me sprova, fatkeqësi dhe sëmundje, përse nuk i heq të gjitha këto, kur mundet?”
Përgjigjja është kjo:
Një fëmijë i vogël, për shkak të butësisë së nënës së tij, mund të pengohet nga ajo që të mos i bëhet një trajtim i dhimbshëm siç është hixhameja (nxjerrja e gjakut), ndërsa babai i mençur e detyron fëmijën të shkojë atje me forcë, sepse e di se kjo është për të mirën e tij. I padituri mendon se mëshiruesja është nëna, jo babai, por i urti e di se dhimbja që shkakton babai përmes hixhamas është pjesë e mëshirës dhe dashurisë së tij për fëmijën. Në këtë rast, nëna është si një armik në formën e një miku, sepse nëse një dhimbje e vogël çon në një përfitim të madh, ajo nuk është më e keqe, por një mirësi.
Mëshiruesi dëshiron padyshim të mirën për atë që e mëshiron. Në ekzistencë nuk ka asnjë të keqe që të mos ketë brenda saj një të mirë të fshehur. Nëse ajo e keqe do të largohej, do të humbiste edhe ajo e mirë që është brenda saj, dhe nëse ajo e mirë do të humbiste, do të vinte një e keqe edhe më e madhe. Merr shembullin e dorës së infektuar që duhet prerë, prerja është një e keqe në pamje të parë, por brenda saj ka një të mirë të madhe: shpëtimin e trupit. Nëse nuk pritet dora, do të humbiste i gjithë trupi dhe atëherë e keqja do të ishte shumë më e madhe.
Prerja e dorës është e keqe në vetvete, por qëllimi kryesor është shpëtimi i trupit, që është padyshim një mirësi. Meqë rruga për të arritur tek e mira ishte prerja, ajo u bë për të mirën dhe jo për veten. Kështu, një gjë është e dashur për veten, tjetra për diçka tjetër. Qëllimi për vetvete ka përparësi ndaj qëllimit për të tjerët. Prandaj Allahu i Lartësuar ka thënë: “Mëshira Ime e ka paraprirë zemërimin Tim.” Pra, zemërimi është dëshirë për të keqen, por jo për të keqen në vetvete, por për të mirën që fshihet brenda saj.
Nëse mendja jote ndalon tek një e keqe që nuk sheh ndonjë të mirë në të, ose mendon se ajo e mirë mund të arrihej pa atë të keqe, atëherë dysho në veten tënde në njërën nga këto dy mendime.
Nëse thua se: “kjo e keqe nuk ka asnjë të mirë brenda saj”, atëherë ti mund të jesh si një fëmijë që e sheh hixhamen si të keqe të pastër, ose si një i paditur që e sheh ekzekutimin si padrejtësi, sepse shikon vetëm personin e dënuar dhe jo dobinë e madhe për shoqërinë që vjen nga ndëshkimi. Ai nuk kupton se një e keqe e vogël që sjell një të mirë të madhe për shumë njerëz, nuk duhet lënë pas dore.
Ose ndoshta duhet të dyshosh në idenë tënde të dytë, që thotë: “e mira mund të arrihej pa këtë të keqe”, sepse kjo është diçka e thellë dhe delikate, që shumica e njerëzve nuk e kuptojnë dot.
Prandaj akuzoje mendjen tënde për paaftësi në këto dy raste. Mos dysho kurrë se Allahu është më i Mëshirshmi ndër mëshiruesit dhe se mëshira e Tij e ka paraprirë zemërimin e Tij.
Dhe mos e mendo që ai që e dëshiron të keqen për hir të të keqes, mund të quhet mëshirues. Mbi këtë çështje qëndron një sekret që feja nuk ka lejuar të zbulohet. Prandaj, kënaqu me shenjat dhe mos kërko më shumë, sepse ti je paralajmëruar përmes shenjave, nëse je ndër ata që kuptojnë. “Ti do ta kishe zgjuar të gjallin, por nuk ka jetë për atë që thërret.”
Kjo është përgjigjja për shumicën, por për ty, o vëlla i dashur – që je objekti i këtij shpjegimi – unë nuk të mendoj veçse si një njeri të ndriçuar nga Sekreti i Zotit të Lartësuar në çështjen e kaderit (përcaktimit hyjnor), dhe të liruar nga nevoja për këto shpjegime.
Autor: Jusuf Kardavi
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Nahl: 53.
[2] – Sure Ibrahim: 34.
[3] – Sure Ali Imran: 26.
[4] – Sure Zelzele: 7 – 8.
[5] – Sure Ali Imran: 26.
[6] – Sure Ali Imran; 26.
[7] – Sure Shuara: 77 – 80.
[8] – Sure Hixhr: 49 – 50.
[9] – Sure A’araf: 167.
[10] – Sure Maide: 98.
[11] – Sure Buruxh: 12 – 14.
[12] – Sure Fussilet: 53.
