Para se të flasim për argumentet që dëshmojnë se nevoja merret për bazë dhe në konsideratë nga sheriati është me rëndësi që të flasim për kuptimin e fjalës “nevojë” në aspektin gjuhësor dhe terminologjik.
1 – Në aspektin gjuhësor:
Fjala arabe “haxheh” në aspektin gjuhësor do të thotë me pasë nevojë për diçka. Kjo fjalë është përmendur në tre vende në Kuran:
A – Allahu i Lartësuar thotë: “Dhe kur ata hynë ashtu si i porositi babai i tyre, po ajo nuk do t’i ndihmonte për asgjë nga caktimi i Allahut, përveç një nevoje (dëshire) të Jakubit që e kishte për vete dhe e kreu.”[1]Në këtë kontekst fjala “haxheh” vjen me kuptimin dëshirë.
B – Allahu i Lartësuar thotë: “Ju prej tyre keni edhe dobi të tjera dhe që përmes tyre t’i plotësoni nevojat tuaja”[2]Në këtë kontekst fjala “haxheh” vjen me kuptimin nevojë.
C – Allahu i Lartësuar thotë: “dhe që në zemrat e tyre nuk ndjejnë ndonjë nevojë (rëndim)..”[3] Në këtë kontekst fjala “haxheh” vjen me kuptimin se ensarët nuk kanë ndonjë dëshirë të posedojnë atë që posedojnë muhaxhirët.
2 – Në aspektin terminologjik:
Juristët kanë dhënë një sërë mendimesh të përafërta në lidhje me kuptimin terminologjik të fjalës “haxheh”. Pavarësisht asaj që ata kanë thënë, themi se në lidhje me përkufizimin e fjalës “haxheh” ata bien dakord në pikat e mëposhtme:
A – Fjala ‘haxheh” do të thotë ajo gjë për të cilën njeriu ka nevojë për lehtësim dhe përpiqet për ta arritur dhe realizuar.
B – “Nevoja e përcaktuar nga sheriati” është në gradë më të ulët se “domosdoshmëritë e përcaktuara nga sheriati”
C – “Nevoja e përcaktuar nga sherati” është shkak për të lejuar atë që është e ndaluar.
D – “Nevoja e përcaktuar nga sheriati” përmbush realizimin e një prej objektivave të sheritatit që është shmangia apo evitimi i vështirësisë.
E – “Nevoja e përcaktuar nga sheriati” mund të jetë e përhershme ose e përkohshme.
Përkufizimi i termit “haxheh”:
“Nevoja për një gjë e cila krijon hapësira lehtësuese për të shmangur situatat e vështira e të mundishme, megjithëse ajo bie ndesh me dispozitat thelbësore të sheriatit, pasi ajo konfirmohet përmes dispozitave të veçanta përjashtuese (jo thelbësore).”
Shembull: Muslimani që gëzon shëndet të plotë e ka për detyrë të falë namazin brenda rregullave të përcaktuara nga sheriati, mirëpo kur është i sëmurë nuk ka mundësi të falet në këmbë. Duke qenë se falja në një konditë të tillë është e vështirë për të, sheriati ka ardhur me një dispozitë fetare të veçantë përjashtuese(jo thelbësore), duke bërë të lejueshme që ai të falet ulur dhe si rrjedhojë sheriati ia lehtëson atij situatën e vështirë në të cilën ndodhet.
Dhe pas kësaj hyrje të domosdoshme themi se argumentet për nevojën e përcaktuar nga sheriati i marrim nga Kurani, Suneti, Konsesusi i jursitëve dhe Logjika e shëndoshë. Sa më poshtë po i shtjellojmë këto argumente:
1 – Argumentet nga Kurani:
Në Kuran gjenden një sërë ajetesh, të cilat dëshmojnë se nevoja e përcaktuar nga sheriati është legjitime dhe merret në konsideratë në shumë dispozita fetare. Në shumicën e rasteve këto ajete kanë lidhje të drejtpërdrejtë me situata përjashtuese, prej të cilave është në dobi lehtësimi i dispozitave fetare për njerëzit.
Ndoshta me shikim të parë, dikush mund të thotë se ajetet kuranore të cilat përdoren si argument për marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati nuk kanë lidhje me të, sepse në këto ajete kuranore nuk është përmendur fjala nevojë. Megjithatë pas një verifikimi do të biem në përfundimin se ato janë ajete që dëshmojnë për marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati, sepse ato janë argumente gjenerale që dëshmojnë për marrjen në konsideratë të vështirësisë që hasin njerëzit.
Kushdo që mediton rreth ajeteve kuranore që dëshmojnë për marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati do të shikojë se ato ndahen në tre kategori:
Kategoria e parë: Ajete kuranore që dëshmojnë për marrjen në konsideratë të domosdoshmërive të përcaktuara nga sheriati:
1 – Allahu i Madhëruar thotë: “Me të vërtetë, Allahu ju ka ndaluar të hani kafshën e ngordhur, gjakun e derdhur, mishin e derrit dhe atë mish që nuk është therrur në emër të Allahut! Por kushdo që detyrohet të hajë ndonjë gjë prej këtyre, pa dashur të bëjë gjynah dhe pa e kaluar kufirin, nuk do të fajësohet. Vërtet, Allahu është Falës i madh dhe Mëshirëplotë.”[4]
2 – Allahu i Madhëruar thotë: “Por kushdo që është i shtrënguar nga uria (dhe ha çfarë është e ndaluar) pa pasur për qëllim të bëjë gjynah, do të shohë se Allahu është Falës dhe Mëshirëplotë.”[5]
3 – Allahu i Madhëruar thotë: “Por kushdo që detyrohet të hajë ndonjë gjë prej këtyre (që janë të ndaluara) pa dashur të bëjë gjynah dhe pa e kaluar kufirin nuk do të fajësohet. Vërtet Allahu është Falës i madh dhe Mëshirëplotë.”[6]
4 – Allahu i Madhëruar thotë: “Ai tashmë jua ka shpjeguar çfarë është e ndaluar, përveçse kur jeni në shtrëngesë.”[7]
5 – Allahu i Madhëruar thotë: “Por ata që shtrëngohen nga uria e madhe, mund t’i hanë ato (të ndaluarat), sa të shuajnë urinë e jo të kalojnë kufirin. Në të vërtetë, Allahu është Falës dhe Mëshirëplotë.”[8]
Këto ajete kuranore flasin dhe janë argument se në raste domosdoshmërie njeriu – në përgjithësi – është i detyruar të kryejë një vepër të ndaluar, specifikisht kur është i detyruar për shkak të domosdoshmërisë të hajë një ushqim të ndaluar. Dikush, me të drejtë, mund të pyesë, çfarë lidhje kanë këto ajete kuranore me marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati, sakaq ato flasin për domosdoshmërinë e përcaktuar nga sheriati që është në një shkallë më të lartë se nevoja. Po kjo është e vërtetë, megjithëse këto ajete janë argumente për domosdoshmërinë, në të njëjtën kohë ato janë argumente edhe për nevojën e përcaktuar nga sheriati, sepse një pjesë e konsiderueshme e dijetarëve këto dy terma i kanë përdorur me të njëjtin kuptim. Shejh Ibn Tejmije ka thënë: [Kushdo që e lexon sheriatin dhe burimet e tij do të dalë në konkluzionin se ai është ndërtuar mbi bazë të ajetit kuranor: “Por kushdo që detyrohet të hajë ndonjë gjë prej këtyre, pa dashur të bëjë gjynah dhe pa e kaluar kufirin, nuk do të fajësohet. Vërtet, Allahu është Falës i madh dhe Mëshirëplotë.”[9] Dhe mbi bazë të ajetit kuranor: “Por kushdo që është i shtrënguar nga uria (dhe ha çfarë është e ndaluar) pa pasur për qëllim të bëjë gjynah, do të shohë se Allahu është Falës dhe Mëshirëplotë.”[10]Çdo gjë që është e nevojshme për njeriun që duhet ta kryejë në jetën e përditshme si në rastin e lënies së një obligimi apo të kryerjes së një mëkati, ai nuk e ka të ndaluar ta bëjë atë sepse gjendja e tij është e njëllojtë me njeriun i cili është i shtrënguar domosdoshmërisht të hajë ushqimet e ndaluara, por pa e kaluar kufirin dhe pa pasë nijet për të bërë mëkat.][11]
Kategoria e dytë: Ajete kuranore që dëshmojnë për shmangien dhe evitimin e vështirësive që njerëzit hasin:
Të shumta janë ato ajete kuranore që dëshmojnë për shmangien dhe evitimin e vështirësisë ndaj këtij Umeti, ç’ka përbën një princip madhështor të kësaj feje. Ajetet kuranore që flasin për këtë princip janë dy llojesh:
Lloji i parë: Ajete kuranore që flasin se në fe nuk ka vështirësi dhe ato janë vetëm dy ajete kuranore: Allahu i Madhëruar thotë: “Allahu nuk dëshiron t’ju krijojë ndonjë vështirësi, por dëshiron t’ju pastrojë dhe t’i plotësojë dhuntitë e Tij ndaj jush, që të jeni falenderues.”[12] “Ai nuk ju ka vendosur barrë në fenë tuaj.”[13]
Lloji i dytë: Ajete kuranore që flasin se Allahu nuk ia vështirëson dispozitat fetare njërëzve të caktuar në situata të caktuara. E këto ajete janë të shumta. Allahu i Madhëruar thotë: “Nuk është gjynah të mos shkojnë në luftë të dobëtit, as të sëmurët, as ata që nuk mund të sigurojnë shpenzimet, nëse janë të sinqertë me Allahun dhe të Dërguarin e Tij.”[14] Apo ajeti kuranor: “Nuk është gjynah për ju që të hani bashkarisht apo veçmas.”[15]
Të gjitha ajetet e lartpërmendura – me llojet e përmendura – që flasin për mos vështirësimin e dispozitave fetare për njerëzit janë argument për marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati, sepse nevoja që njeriu ka nuk është gjë tjetër vetëm se një motiv vështirëise dhe vështirësia nuk mund të evitohet vetëm nëse eviton motivin apo shkaqet që të shpien tek vështirësia.
Kategoria e tretë: Ajete kuranore që dëshmojnë për lehtësimin e dispozitave fetare ndaj njerëzve:
Të shumta janë ajetet kuranore që flasin se sheriati është ndërtuar mbi bazë të lehtësimit ndaj njerëzve në lidhje me çështjet e besimit, dispozitave fetare dhe çështjeve të moralit. Allahu i Madhëruar thotë: “Allahu me këtë dëshiron lehtësim për ju, e nuk dëshiron vështirësim për ju.”[16] Apo ajeti kuranor: “Allahu dëshiron t’ju lehtësojë dispozitat, sepse njeriu është krijuar i dobët.”[17]
Këto dy ajete kuranore janë argument se lehtësimi i dispozitave fetare për njerëzit nënkupton marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati, sepse përndryshe nëse ajo nuk merret në konsideratë, njerëzve do t’ju vështirësohet kryerja e dispozitave fetare gjë të cilën Allahu e ka refuzuar.
2 – Argumentet nga Suneti:
Ashtu sikur Kurani dëshmon për marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati, të njëjtën gjë e konfirmon edhe Suneti i Profetit (a.s), sepse Suneti konfirmon atë gjë me të cilën ka ardhë Kurani.
Nëse lexojmë Sunetin do të hasim një numër të madh hadithesh prej të cilave nënkuptohet legjitimiteti i nevojës së përcaktuar nga sheriati. Në përgjithësi, hadithet që flasin për marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati, mund t’i klasifikojmë në tre kategori:
Kategoria e parë: Hadithe që flasin për tolerancën dhe lehtësimin e kësaj feje:
1 – Profeti (a.s) ka thënë: “Kjo fe është e lehtë. Kushdo që e stërmundon veten e tij në fenë e vet, nuk do të mundet të vazhdojë në atë mënyrë.”[18]
2 – Profeti (a.s) ka thënë: “Lehtësoni dhe mos vështirësoni, përgëzoni dhe mos përzini kënd.”[19]
3 – “Kur Profetit (a.s) i lipsej që të zgjidhte midis dy çështjeve, ai zgjidhte më të lehtën, përderisa nuk ishte mëkat.”[20]
Të gjitha këto hadithe dhe të tjera dëshmojnë se toleranca dhe lehtësimi që përcjell kjo fe nënkuptojnë marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati. Nëse sheriati nuk do ta merrte në konsideratë nevojën e përcaktuar prej tij, atëherë sheriati nuk do të përshkruhej si tolerant, i lehtë dhe i thjeshtë.
Kategoria e dytë: Hadithe që flasin se Profeti (a.s) nuk dëshironte t’ia vështirësonte Umetit çështjet e fesë:
1 – Profeti (a.s) ka thënë: “Sikur mos t’ia vështirësoja Umetit tim (në çështjet e fesë) do t’i urdhëroja të përdornin misvakun sa herë të falnin namazin.”[21]
2 – Profeti (a.s) ka thënë: “Sikur mos t’ia vështirësoja Umetit tim (në çëshjtet e fesë) do t’i urdhëroja të falnin namazin në këtë moment.”[22]
3 – Profeti (a.s) ka thënë: “Profeti (a.s) u fal në xhami dhe bashkë me të u falën edhe njerëzit. Po kështu ndodhi edhe natën tjetër veçse numri i njerëzve u shtua. Në natën e tretë njerëzit u grumbulluan. Mirëpo i Dërguari i Allahut (a.s) nuk doli. Të nesërmen në të gdhirë, ai tha: E kam parë se çfarë keni bërë. Gjëja që më pengoi që të dilja tek ju ishte frika se mos bëhej obligim për ju. Kjo ka ndodhur në Ramazan.”[23]
Të gjitha këto hadithe, pavarësisht se janë thënë për situata të ndryshme janë dëshmi se Profeti (a.s) është treguar i mëshirshëm me Umetin e tij duke mos dashur që t’ia vështirësonte dhe t’i shkaktonte atyre ndonjë dëm. Ky fakt është shumë i rëndësishëm sepse dëshmon qartë se nevoja e njerëzve duhet të merret në konsideratë, se përndryshe nëse nuk do të merrej në konsideratë atëherë Profeti (a.s) do t’ia vështirësonte njerëzve çështjet e fesë.
Kategoria e tretë: Hadithe ku Profeti (a.s) i urdhëron shokët e tij që të lehtësojnë dhe i ndalon që të stërmundohen:
Ashtu siç e kemi cekuar edhe më lart, sheriati është ndërtuar mbi bazë të mëshirës, tolerancës dhe lehtësimit. Këtë parim, Profeti (a.s) e ka pasë praktikuar për veten e tij por edhe tek të tjerët. Nëse ai vërente se ndonjëri prej shokëve të tij ose disa prej tyre e stërmundonin veten e tyre në çështjet e fesë, padyshim që e refuzonte këtë veprim të tyrin. Prej këtyre raste mund të përmendim sa më poshtë:
1 – Një burrë erdhi tek Profeti (a.s) dhe tha: Pothuajse nuk e arrij ta fal namazin (me xhemat) sepse filani e zgjat shumë namazin kur falet. Ai (a.s) tha: “O ju njerëz! Ju po bëheni shkak për të larguar njerëzit. Kush falet si imam atëherë le t’ua lehtësojë njerëzve, sepse në mesin e atyre që falen ka të sëmurë, të dobët dhe nevojtarë.”[24]
2 – I Dërguari i Allahut (a.s) ishte në udhëtim kur pa një grumbull njerëzish që po i bënin fresk dikujt dhe pyeti: “Çfarë ka?” Ai është agjërueshëm – u përgjigjën. Ai tha: “Nuk është mirë të agjërohet kur je në udhëtim.”[25]
3 – Tre persona erdhën tek shtëpitë e grave të Profetit (a.s) për të pyetur rreth adhurimit të tij (a.s). Kur u njoftuan iu duk pak. Ata thanë: Ku jemi në krahasim me Profetin (a.s)?! Atij i janë falur gabimet e kaluara dhe të ardhshme. Njëri prej tyre tha: Unë do të falem përgjithmonë tërë natën. Tjetri tha: Unë do të agjëroj gjithmonë dhe nuk do e ndërpres asnjëherë dhe i fundit tha: Unë do të largohem nga gratë dhe nuk do të martohem kurrë. I Dërguari i Allahut (a.s) erdhi tek ata dhe i tha: “Ju jeni ata që keni thënë këtë e atë? Pasha Allahun! Unë jam njeriu që e kam më shumë frikë Allahun ndër ju dhe jam njeriu më i devotshëm ndër ju, megjithatë unë ka ditë që agjëroj dhe ditë të tjera nuk agjëroj, falem një pjesë të natës dhe në pjesën tjetër shtrihem dhe martohem me gra. Kush refuzon të ndjekë sunetin tim, ai nuk është prej meje.”[26]
Hadithe të tilla ka edhe të tjera. Të gjitha këto hadithe dëshmojnë – qartësisht – se Profeti (a.s) i ka pasë këshilluar dhe ia ka pasë tërhequr vërejtjen çdokujt që largohej nga rruga e tolerancës dhe e lehtësimit. Pjesë e këshillës dhe orientimeve të tij është marrja për bazë e nevojës së njerëzve për lehtësim në çështje të ndryshme të tyre.
3 – Argumenti i konsesusit të dijetarëve (ixhmasë):
Argumentet nga Kurani dhe Suneti i Profetit (a.s) që dëshmojnë marrjen në konsideratë të nevojës së përcaktuar nga sheriati janë mëse të mjaftueshme. Megjithatë unë mendoj që në këtë pikë të tregoj se çfarë kanë thënë dijetarët në lidhje me këtë temë.
Kushdo që lexon fjalët e dijetarëve do ta vërejë qartë se ata ndajnë të njëjtin mendim në lidhje me atë se nevoja merret për bazë dhe në konsideratë në çështjet e sheriatit dhe se ajo ndikon në mënyrë të drejtpërdrejtë në shumë prej dispozitave fetare. Është e vërtetë se në disa çështje të caktuara fetare ata nuk ndajnë të njëtin mendim për shkak të plotësimit të apo jo të kushteve që përcaktojnë se ato çështje konsiderohen apo jo nevojë sheriatike. Por në tërësi, të gjithë ata bien dakord se nevoja e përcaktuar nga sheriati merret për bazë dhe në konsideratë. Po ashtu në këtë kontekst vlen të përmendim se në citatet e tyre, ata nuk flasin konkretisht, për atë se nevoja e përcaktuar nga sheriati merret për bazë dhe në konsideratë. Megjithatë këtë gjë e kuptojmë nga fjalët dhe fetvatë e tyre të cilat ndërtohen mbi bazë të nevojës sheriatike. Dhe në asnjë rast nuk kemi lexuar se ata nuk e marrin në konsideratë nevojën sheriatike.
Po ashtu nëse ne e shikojmë këtë çështje në këndvështrimin se nevoja sheriatike është bërë legjitime për të evituar vështirësinë, themi (me bindje) se dijetarët kanë rënë dakord se evitimi i vështirësisë është një çështje që merret për bazë.
4 – Argumenti i logjikës së shëndoshë:
Edhe logjika e shëndoshë ashtu sikurse Kurani dhe Suneti dëshmon se nevoja e përcaktuar nga sheriati duhet të merret për bazë e në konsideratë. Padyshim që kjo konsiston në faktin se një prej karekteristikave të sheriatit është se ajo që përmendet në Kuran dhe Sunet përputhet plotësisht me logjikën e shëndoshë. Sa më poshtë po tregojmë argumentet se si edhe logjika e shëndoshë dëshmon se nevoja e përcaktuar nga sheriati merret për bazë e në konsideratë:
1 – Ligjvënësi (Allahu) është i Urtë, e i Urti nuk urdhëron që të kryhen vetëm se ato vepra që janë të dobishme për njeriun. Dobia arrihet përmes vendosjes së dispozitave fetare thelbësore (burimore) nga Ligjvënësi. Mund të ndodhë që në disa raste dobia nuk arrihet përmes kryerjes së dispozitës fetare thelbësore (burimore), por mund të arrihet nëpërmjet kryerjes së një dispozite fetare të veçantë përjashtuese (jo thelbësore). Dispozita fetare e veçantë përjashtuese (jo thelbësore) diktohet nga shumë shkaqe, një prej tyre është edhe përmes nevojës së përcaktuar nga sheriati.
2 – Nëse nevoja sheriatike nuk do të përcaktohej nga Ligjvënësi, atëherë nuk do të ekzistonte lehtësimi për njerëzit në nevojë. Mirëpo të shumta janë ato raste kur Ligjvënësi ia ka lehtësuar njerëzve në nevojë dhe atyre që kanë arsye. Vendosja e masave lehtësuse nga Ligjvënësi dëshmon se nevoja për lehtësim është përcaktuar nga vetë Ligjvënësi.
3 – Nëse nevoja nuk do merrej për bazë dhe në konsideratë nga ana e sheriatit, atëherë në sheriat do të hasnim në kundërthënie, gjë që është e pamundur të ndodhë. Kjo do të thotë se nëse nevoja nuk do të merrej për bazë dhe në konsideratë, atëherë në raste të veçanta do të ishte e vështirë kryerja e dispozitave fetare. Sakaq dihet se dispozitat fetare të përcaktuara të sheriatit janë vendosur për t’ua lehtësuar njerëzve. Nëse nevoja nuk do të merrej për bazë dhe në konsideratë atëherë do të kemi të bëjmë me vështirësi që është në kundërshtim me frymën lehtësuse të sheriatit. Por një gjë e tillë është e pamundur të paramendohet, prandaj logjikisht themi se përcaktimi i nevojës duhet të merret për bazë dhe në konsideratë nga sheriati.
Autor: Ahmet ibn Abdurrahman ibn Nasir Er Reshid
Përshtati: Elton Harxhi
[1] – Sure Jusuf: 68.
[2] – Sure Gafir: 80.
[3] – Sure Hashr: 9.
[4] – Sure Bekare: 173.
[5] – Sure Maide: 3.
[6] – Sure En’am: 145.
[7] – Sure En’am: 119.
[8] – Sure Nahl: 115.
[9] – Sure Bekare: 173.
[10] – Sure Maide: 3.
[11] – “Mexhmu’u Fetaua” i shejh Ibn Tejmijes, fq: 29/64.
[12] – Sure Maide: 6.
[13] – Sure Haxh: 78.
[14] – Sure Teube: 91.
[15] – Sure Nur: 61.
[16] – Sure Bekare: 185.
[17] – Sure Nisa: 28.
[18] – Buhariu (39).
[19] – Buhariu (4341) dhe Muslimi (735).
[20] – Buhariu (356) dhe Muslimi (597).
[21] – Buhariu (887) dhe Muslimi (252).
[22] – Buariu (7239).
[23] – Buhariu (1129) dhe Muslimi (1783).
[24] – Buhariu (90) dhe Muslimi (1044).
[25] – Buhariu (1946) dhe Muslimi (2612).
[26] – Buhariu (5063) me tekstin në fjalë dhe Muslimi (1401).
