Halifet dhe Dinastitë që udhëhoqën Botën İslame sipas Sallnames (vjetarit) të Vilajetit të Manastirit

Web Admin

Hyrje:

Sallname ka kuptimin “vjetar”. Për herë të parë sallnameja në Perandorinë Osmane është mbajtur në vitin 1847. Më vonë vjetarët “sallname” filluan të mbajnë vilajetet, ministritë, personalitet dhe me kalimin e kohës u shtuan llojet dhe numri i tyre. [1]

Sallnamet kanë informacione dhe të dhëna të karakterit social, ekonomik dhe historik shumë të rëndësishme. Veçanërisht sallnamet e vilajeteve kanë të dhëna historike, gjeografike, demografike, ushtarake, administrative, ekonomike dhe të strukturës arsimore, me vlerë të jashtëzakonshme për vilajetin, kazatë dhe nahijet që janë mbajtur. Në përgjithësi sallnamet fillojnë me llojet e kalendareve hixhri dhe rumi, data të shënuara, të dhëna historike, etj.

Nga të dhënat historike të shënuara në Sallnamen e Vilajetit të Manastirit ne kemi shkëputur listën e halifeve dhe dinastive që kanë mbajtur postin e halifes deri në rënien e tij në vitin 1924.[2]

Përkufizimi i fjalës Halife:

Në historinë islame “Halife” u quajt personi i cili zëvendësoi Prefetin Muhammed (a.s) në udhëheqjen e ummetit islam. Ndërsa sistemi islam qeverisës quhet “Hilafet”. Përkufizimet që i bëhen fjalës Hilafet si në aspekti gjuhësor ashtu edhe terminologjik pothuajse janë të njëjta. Meqë në shkrimin tonë jemi mbështetur mbi listën e halifeve të historisë islame të sjellë nga një dokument me karakter shtetor Osman, edhe në përkufizimin e këtij termi do t’i mbështetemi fjalorit të gjuhës osmane.

Në fjalorin e gjuhës osmane përkufizimi dhe kuptimi i termit “halife, hilafet, hilafet-i islamije, hilafet-i Muhammedije” do të thotë udhëheqësi dhe lideri i muslimanëve. Ai i cili ka marrë detyrën e lënë nga profeti Muhammed (a.s) në drejtimin dhe udhëheqjen e çështjeve të besimtarëve, person i cili çon në vend urdhërat e Sheriatit İslam.[3]

Pra me pak fjalë Halife është personi që ka marrë drejtimin e muslimanëve pas vdekjes së profetit Muhammed (a.s). Halife i parë i muslimanëve ka qenë Ebu Bekri (r.a.) i cili mori bej’an (besatimin) e sahabeve pas vdekjes së profetit Muhammed (a.s), ndërsa halife i fundit ka qenë Sulltan Abdulmexhidi II në periudhën 1922-1924.

Pas vdekjes së Profetit Muhammed (a.s) Ebu Bekri u zgjodh lider i muslimanëve dhe nga besimtarët filloi të thirresh “Halifet Resulil-lah / Zëvendësi i Resulall-llahut”, mirëpo pas vdekjes së Ebu Bekrit dhe lider i muslimanëve u zgjodh Omeri (r.a.) besimtarët filluan ta thirrnin “Halifet halifet Resulil-lah”. Ky emërtim iu duk i gjatë Omerit (r.a.) dhe u kërkoi që ti thirrnin me ndonjë epitet tjetër. Dikush nga sahabwt e thirri “Emirul mu’minin/Prijës i Besimtarëve” dhe ky epitet vazhdoi për shekuj me radhë për të gjithë udhëheqësit e muslimanëve.

Halifët e Drejtë (Udhëheqësit të cilët udhëhoqën sipas porosisë Profetike):

Këta u quajtën Halifët e Drejtë ose ato që udhëhoqën sipas porosisë profetike sepse u zgjodhën me unanimitet, të cilët nuk e trashëguan dhe nuk e lanë trashëgim pushtetin e tyre. Këta ishin prej sahabëve më të ngushtë të Profetit Muhammed (a.s) si dhe nga të përgëzuarit me Xhennet.

Nr.	Emri dhe titulli	Viti i emërimit (h)	Sundimi	Mosha e vdekjes
1	Ebu Bekri Es-Siddik r.a.	11 hixhri	2 vite e 3 muaj	63 vjeç
2	Omer bin El-Hattab r.a. El-Faruk	13	10 vite e 6 muaj	65
3	Uthman bin El-Affan r.a Dhin-nurejn	24	12 vite	88
4	Ali bin Ebu Talib r.a. El-Murteda	35	5	63
5	El-Hasan bin Ali	40	Disa muaj	41

Halifet nga Dinastia Umajade (Benu Umejje) ose Emevitët:

Themelues i kësaj dinastie është Muavije bin Ebu Sufjan (r.a). U quajt kështu duke iu referuar fisit nga i cili rridhte Muavija r.a. (Benu Umejje) dhe halifet që udhëhoqën pas tij ishin nga i njëjti fis. Nga dinastia Umajade kanë sunduar 14 halifë, të cilët ndahen në dy linja. Linja e Muavijes e cila mbaron me Muavijen II në vitin 64 hixhri, dhe linja e Mervan ibn Hakem po nga fisi Benu Umejje.

Halifet nga linja e Ebu Sufjanit (r.a)

Nr.	Emri dhe titulli	Viti i emërimit (h)	Sundimi	Mosha
1	Muavije bin Ebu Sufjan r.a.	41 hixhri	19 vite	78
2	Jezid I bin Muavije	60	4	39
3	Muavije II bin Jezid	64	3 muaj	21

Halifet nga linja e Mervan ibn Hakem

Nr.	Emri dhe titulli	Viti i emërimit (h)	Sundimi	Mosha e vdekjes
4	Mervan bin El-Hakem	64 hixhri	1	62
5	Abdulmelik bin Mervan	65	21	60
6	Velid bin Abdulmelik	86	10	46
7	Sulejman bin Abdulmelik	96	3	46
8	Umer bin Abdulaziz	99	2	39
9	Jezid II bin Abulmelik	101	3	30
10	Hisham bin Abdulmelik	105	20	53
11	Velid II bin Jezid	125	1	40
12	Jezid III bin Velid bin Abdulmelik	126	5 muaj	40
13	İbrahim bin Velid bin Abdulmelik	127	3 muaj	38
14	Mervani II bin Muhammed	127	5 vite	62

Halifet nga Dinastia Abbasite (Benu Abbas bin Abdulmuttalib):

Dinastia Abasite u themelua nga Ebu Abbas Abdullah Es-Seffah ibn Muhammed ibn Ali ibn Abdullah ibn Abbas në vitin 132 hixhri pas një kryengritje të përgjithshme ndaj Dinastisë Umajade. Kjo dinasti rridhte nga pasardhësit e sahabiut të ndëruar Abdullah ibn Abbas ibn Abdulmuttalib (r.a). Nga kjo dinasti kanë dalë 37 halife deri në 651h /1258, vit në të cilin Bagdati pushtohet nga mongolët. Për historianët osman Dinastia Abbasite përfundon këtu, pavarsisht se ajo vazhdoi edhe për dy shekuj të tjerë në Kairo të Egjiptit në protektoriatin e Sulltanatit Memluk.

Nr.	Emri dhe titulli	Viti i emërimit (h)	Sundimi	Mosha e vdekjes
1	Ebu Abbas Abdullah Es-sefah	132 hixhri	4 vite e 8 muaj	32
2	Ebu Xhafer El-mensur	136	22	64
3	Muhammed El-Mehdi bin El-Mensur	158	10 vite e 2 muaj	42
4	Musa El-Hadi bin Mehdi	169	1 vit e 1 muaj	25
5	Harun Err-Rashid bin Mehdi	170	33 vite e 3 muaj	45
6	Muhammed El-Emin bin Harun	193	4 vite e 8 muaj	29
7	Abdullah El-Me’mun bin Harun	198	20 vite e 6 muaj	48
8	Muhammed El-Mu’tasim bin Harun	218	8 vite e 8 muaj	48
9	Uathik Bil-lah bin Mu’tasim	227	5 vite e 9 muaj	36
10	Mutevekkil Ala-llah bin Mu’tasim	232	14 vite e 9 muaj	41
11	Muntasir Bil-lah bin Mutevekkil	247	6 muaj	24
12	Mustein Bil-lah bin Mu’tasim	248	3 vite e 9 muaj	31
13	Mu’tez Bil-lah bin Mutevekkil	252	3 vite e 7 muaj	23
14	Muhtedi Bil-lah bin Uathik	255	1 vit	39
15	Mu’ted Ala-llah bin Mutevekkil	256	23 vite	50
16	Mu’tedid Bil-lah bin Muvaffik bin Mutevekkil	279	9 vite e 2 muaj	46
17	Muktefi Bil-lah bin Mu’tedid	289	6 vite e 7 muaj	31
18	Muktedir Bil-lah bin Mu’tedid	295	35 vite	38
19	Kahir Bil-lah bin Mu’tedid	320	1 vit e 1 muaj	52
20	Radi Bil-lah bin Muktedir	322	6 vite e 1 muaj	32
21	Mukteki Bil-lah bin Muktedir	329	3 vite e 11 muaj	60
22	Mustekfi Bil-lah bin Muktefi	333	1 vit e 4 muaj	46
23	Muti-ull-llah bin Muktedir	334	29 vite e 5 muaj	63
24	Tai’Bil-llah bin Mutij	363	17 vite e 9 muaj	69
25	Kadir Bil-lah bin İshak bin Muktedir	381	41 vite e 3 muaj	86
26	Kaim biemril-lah bin Kadir	422	44 vite e 8 muaj	76
27	Muktedi Biemri-lah bin Muhammed bin Kaim	467	19 vite e 5 muaj	39
28	Mustedh’hir Bil-lah bin Muktedi	487	26 vite	44
29	Mustershid Bil-lah bin Mustedh’hir	512	17 vite e 6 muaj	43
30	Rashid Bil-lah bin Mustershid	529	6 vite	43
31	Muktefi Liemril-lah bin Mustedh’hir	530	24 vite e 3 muaj	66
32	Mustenxhid Bil-lah bin Muktefi	555	11 vite e 1 muaj	48
33	Mustedi Binuril-lah bin Mustenxhid	566	9 vite e 7 muaj	39
34	Nasirud-din Binuril-lah bin Mustedi	575	47 vite	69
35	Dhahir Biemril-lah bin Nasir	622	9 muaj	52
36	Mustansir Bil-lah bin Dhahir	623	17 vite	51
37	Mu’tasim Bil-lah bin Mustansir	640	16 vite e 11 muaj	41

Halifet dhe Sulltanët nga Dinastia Osmane:

Dinastia osmane e themeluar nga Osman bin Ertoğrul, ishte ndër dinastitë që mbajti pishtarin e hilafetit islam deri në rënien e plotë të tij. Halifi i parë nga dinastia Osmane është Sulltan Selim I, i cili e mori pushtetin e Halifit pas pushtimit të Egjiptit në vitin 1516. Siç e përmendëm edhe më lart Dinastia Abbasite vazhdoi të luante rolin e Halifit edhe pas rënies së Bagdatit në dorë të mongolëve.

Me marrjen e titullit të Halifes në vitin 1516 nga Sulltan Selimi I, Dinastia Osmane vazhdoi ta mbajë këtë titull deri më 1924 ku do të binin njëherësh edhe Perandoria Osmane edhe Hilafeti İslam. Nga kjo dinasti e kanë mbajtur titullin e halifes së muslimanëve 29 sulltanë ndër ta më të dalluarit janë Sulltan Sulejman I (Kanuni) dhe Sulltan Abdulhamiti II.

Nr.	Emri dhe titulli	Viti i emërimit (h)	Sundimi	Mosha
1	Sulltan Osman Han bin Ertoğrul	699	26 vite e 1 muaj	70
2	Sulltan Orhan Han bin Osman	726	35 vite	75
3	Hudavendigar Sulltan Murat I	761	30 vite e 1 muaj	65
4	Yıldırım Sultan Bejazid I	791	14 vite e 3 muaj	33
5	Çelebi Sulltan Mehmet I	816	8 vite	43
6	Sulltan Murat II	824	30 vite e 6 muaj	49
7	Fatih Sulltan Mehmet II	855	30 vite e 6 muaj	53
8	Sulltan Bejazid II	886	32 vite	67
9	Javuz Sulltan Selimi I	918	8 vite e 8 muaj	51
10	Kanuni Sulltan Sulejman I	926	48 vite	74
11	Sulltan Selimi II	974	8 vite e 6 muaj	53
12	Sulltan Murat III	982	20 vite e 8 muaj	50
13	Sulltan Mehmeti III	1004	9 vite e 2 muaj	38
14	Sulltan Ahmeti I	1012	14 vite	28
15	Sulltan Mustafa I	1026	3 muaj	—
16	Sulltan Osman II	1027	4 vite e 4 muaj	18
	Sulltan Mustafa I (për të dytën herë)	1031	1 vit e 4 muaj	47
17	Sulltan Murati IV	1022	26 vite e 11 muaj	31
18	Sulltan İbrahim I	1049	8 vite e 9 muaj	34
19	Sulltan Mehmeti III	1058	40 vite e 5 muaj	53
20	Sulltan Selimi III	1099	3 vite e 9 muaj	50
21	Sulltan Ahmet II	1102	3 vite e 9 muaj	54
22	Sulltan Mustafa II	1106	8 vite e 10 muaj	41
23	Sulltan Ahmet III	1115	27 vite e 11 muaj	65
24	Sultan Mahmud I	1143	24 vite e 11 muaj	60
25	Sulltan Osman III	1168	3 vite	61
26	Sulltan Mustafa III	1171	16 vite e 9 muaj	58
27	Sulltan Abdulhamid I	1187	15 vite e 8 muaj	66
28	Sulltan Selimi III	1203	18 vite e 9 muaj	48
29	Sulltan Mustafa IV	1222	1 vit e 3 muaj	30
30	Sulltan Mahmudi II	1223	32 vite e 10 muaj	55
31	Sulltan Abdulmexhid I	1255	22 vite e 8 muaj	40
32	Sultan Abdulaziz I	1277	15 vite e 5 muaj	48
33	Sulltan Murati V	1293	3 muaj	—

Në këtë listë nuk bëjnë pjesë edhe disa sulltanë të tjërë të Dinastisë Osmane, arsyeja është se kjo Sallname është botuar në kohën kur sundonte Sulltan Abdulhamiti, në vitin 1896. Sulltanët që kanë sunduar dhe që nuk gjenden në këtë listë janë Sulltan Abdulhamidi II, Mehmet Reshad V, Mehmet Vahidedin VI, Abdulmexhidi II.

Lusim Allahun xh.xh. që ta rikthejë hilafetin edhe krenarinë e ummetit islam. Amin

Autor: Behar Kaçeli

[1] PALALI, İlhan. “Osmanlı Salnameleri ve Tarih Araştırmalarındaki Kaynak Değeri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (2010/Ocak-Haziran), s.1–14.

[2] Salnâme-i Vilayet-i Manastır. 1314/1896. 7 defa, s. 42-44. (Sallnameja e vilajetit tw manastirit. Viti 1314/1896. Botimi 7, fq 42-44).

[3] Hazırlayan; Rnk Neşriyat İlim Heyeti “Mufassal Lügat” İstanbul 2016, s. 361.