Pastërtia është gjysma e besimit

admin

Ebu Malik El Harith ibn Asim El Esh’ari tregon, se profeti (a.s) ka thënë: “Pastërtia është gjysma e besimit. Fjala Elhamdulilah e mbush peshoren (e besimtarit), fjala Subhanallahi uel hamdulilahi e mbushin hapësirën ndërmjet qiejve dhe Tokës. Namazi është dritë, sadakaja është argument, durimi është shkëlqim, ndërsa Kurani është dëshmi, pro ose kundër teje. Çdo njeri e fillon ditën e tij duke qenë tregtar i vetes së vet, mund ta çlirojë ose mund ta shkatërrojë atë”.[1]

Jetëshkrimi i transmetuesit të hadithit:

Në lidhje me këtë sahab të nderuar, nuk është se ka shumë të dhëna. Madje edhe emri i tij i vërtetë nuk dihet me saktësi. Disa thonë se emri i tij i vërtetë është Ka’b ibnu Asim. Ndërsa të tjerë thonë, se emri i tij i vërtetë është Harith ibnu Harith.[2] Megjithatë ai njihet me epitetin Ebu Malik El Esh’ari.

Ebu Malik vitet e fundit të jetës së tij i ka kaluar në krahinën e Shamit. Ai ka vdekur në kohën e hilafetit të Omerit për shkak të një epidemie që pllakosi atje. Abdurrahman ibnu Ganem ka thënë: “Epidemia i ra në të njëjtën ditë Muadh ibnu Xhebelit, Ebu Ubejde ibnul Xherahit, Shurahbil ibnu Hasenes dhe Ebu Malik el Esh’ariut”. Allahu qoftë i kënaqur me të gjithë ata.

Shpjegimi i hadithit:

Çdo musliman duhet ta lexojë dhe ta rilexojë këtë hadith me dhjetëra herë. Ai duhet të meditojë rreth fjalëve të profetit (a.s), sepse ky hadith është i lidhur ngushtë me fjalët dhe veprat e myslimanit, të ardhmen e tij në këtë botë dhe në botën tjetër dhe shpëtimin e tij nga përjetimet mashtruese të kësaj bote. Ky hadith profetik flet pikërisht për të gjitha këto dimensione kaq kuptimplote.

Fjalitë e profetit (a.s) të përdorura në këtë hadith janë të shkurtra, por secila prej tyre mbart shumë kuptime, komente dhe analiza. Këto fjali të shkurtra, asesi nuk janë fjali të paqarta. Përkundrazi ato mbartin shumë domethënie dhe përgëzime.

Atëherë le të meditojmë së bashku në retorikën dhe stilistikën e bukur të përdorur nga profeti (a.s) në këtë hadith:

Para së gjithash vërejmë një balancim në këto fjali. Ky hadith flet për anën emocionale, por në të njëjtën kohë flet edhe në aspektin logjik. Imagjinata nuk depërton përtej kufijve të realitetit dhe e prekshmja nuk i tejkalon kufijtë e arsyes. Fjalët e këtij hadithi nuk i drejtohen vetëm një grupi njerëzish, duke përjashtuar të tjerët, nuk i nënshtrohet faktorëve të ndryshme të mjedisit dhe të kohës. Fjalët e profetit (a.s) i drejtohen të gjithë njerëzve, ato janë nën ombrellën e fesë Islame, që vlejnë në çdo kohë dhe në çdo vend, pa dallim race, gjuhe, ngjyre e krahine. Çdo fjali e këtij hadithi flet për balancimin, që është tipar i personalitetit të myslimanit. Atëherë le të fillojmë me analizën e këtyre fjalive:

Fjala e profetit (a.s) “Pastërtia” mbart disa kuptime: Një prej këtyre kuptimeve është, se me pastërti nënkuptohet abdesi. Fjala “Pastërtia” në strukturën gjuhësore është kryefjalë dhe fjalia nuk mund të marrë kuptimin e plotë, nëse kryefjalës nuk i shtohet kallëzuesi. Në rastin konkret kallëzuesi është fjala e profetit (a.s) “është gjysma e besimit”[3] Edhe kjo mbart disa kuptime. Disa dijetarë kanë thënë, se me fjalën besim është qëllimi i namazit. Në të vërtetë ky koment qëndron, sepse namazi nuk vlen pa marrë abdes.

Një kuptim tjetër i fjalës “pastërti” është pastrimi nga mëkatet, ndërsa “është gjysma e besimit” sipas këtij kuptimi do të thotë se besimi është dy llojesh: 1 – zbatim i urdhëresave dhe 2 – ndalimi nga harami. Pastrim nga mëkatet do të thotë, që myslimani nuk i kryen veprat e ndaluara, pra ai kryen gjysmën e besimit.

Tani le të meditojmë tek fjalia tjetër “Elhamdulilah e mbush peshoren (e besimtarit)” Kjo fjali është përgëzuese, sepse e përgëzon besimtarin me shpërblimin e madh që e pret, ngase ai e ka falenderuar Allahun. A ka shpërblim më të madh se peshorja e veprave të mira, që është e mbushur plot?! Peshoja e veprave të mira mbushet plot, sepse falenderimi i Allahut është burimi i çdo vepre të mirë, që kryhet me fjalë apo me vepra.

Fjalia “Subhanallahi uel hamdulilahi e mbushin hapësirën ndërmjet qiejve dhe Tokës” tregon se shpërblimi i atij që thotë Subhanallahi uel hamdulilahi është më i madh, sepse falenderimi i Allahut (El hamdulilah) mbush vetëm peshoren, ndërsa shpërblimi që vjen nga lavdërimi dhe falenderimi i Allahut (Subhanallahi uel hamdulilah) është shtesë dhe më tepër, për shkak të lartësimit nga të metat që i bëjmë Atij.

“Namazi është dritë, sadakaja është argument, durimi është shkëlqim” Namazi, sadekaja dhe durimi janë tre prej parimeve të fesë. Të tria këto parime janë të shprehura në këtë hadith në formë përgëzuese për besimtarin, jeta e të cilit është lidhur ngushtë me falenderimin dhe lavdërimin e Allahut të Lartësuar.

Nuk ka përshkrim më të saktë dhe më të bukur, se përshkrimi që i bën profeti (a.s) namazit, duke e përshkruar atë si dritë; dritë në këtë botë dhe dritë që ndriçon errësirat në Ditën e Gjykimit.

Sadakaja është argumenti më i qartë i besimit të myslimanit. Ajo do të jetë argument në Ditën e Gjykimit në favor të atij që e jep.

Durimi është shkëlqim: që do të thotë se durimtarët shkëlqejnë me dritën e të së vërtetës në zgjedhjen e rrugës së drejtë, pavarësisht pengesave, rënieve dhe vesvese.

“Kurani është dëshmi, pro ose kundër teje”. Kjo shprehje e profetit (a.s) e vendos myslimanin përpara një përgjegjësie shumë të madhe. Nëse myslimani i ka kryer mësimet dhe udhëzimet e Kuranit, atëherë Kurani do të jetë dëshmi pro tij në Ditën e Gjykimit. Por nëse myslimani nuk i ka kryer mësimet dhe udhëzimet e Tij, atëherë ky Libër i Shenjtë do të dëshmojë kundra tij në Ditën e Gjykimit.

Ndërsa fundi i këtij hadithi e vendos njeriun përballë dy alternativave; ose t’ia shesë shpirtin Allahut dhe kështu ai shpëton dhe e çliron atë, ose mund të zgjedhë rrugën e shkatërrimit të vetvetes.

Rregulla dhe dispozita fetare:

Ky hadith profetik flet për një sërë rregullash dhe dispozita fetare, si:

Dispozita fetare në lidhje me pastërtinë:

Juristët kanë rënë dakord, se pastërtia është kusht i domosdoshëm për vlefshmërinë e namazit. Por ata nuk ndajnë të njëjtin mendim, në lidhje me faktin nëse konsiderohet pastërtia adhurim apo jo? Një grup juristësh, duke u bazuar tek ky hadith janë të mendimit se pastërtia është adhurim, ndërsa një grup tjetër janë të mendimit se pastërtia nuk është adhurim.

Dispozita fetare në lidhje me Dhikrin (Përmendjen e Allahut):

Bërja e dhikrit është një veprim i pëlqyeshëm dhe feja na rekomandon, që ta bëjmë atë në çdo kohë dhe në çdo vend. Përjashtohen ato raste, për të cilat feja na ka ndaluar që të bëjmë dhikr, si kur njeriu hyn në ËC, apo në rastin e dëgjimit të hytbes..etj.

Dispozita fetare në lidhje me obligueshmërinë e faljes së namazit:

Juristët kanë rënë dakord, se falja e namazit është farz ajn për çdo mysliman dhe myslimane me arsye (logjikë) të shëndoshë, që kanë mbushur moshën e pjekurisë. Obligueshmëria e namazit në asnjë mënyrë nuk mund të shfuqizohet, përveç rastit kur njeriu vdes.

Dispozita fetare në lidhje me sadakanë:

Sadakaja është disa llojesh: Ka sadaka që janë farz, si dhënia e zekatit. Sadaka që është farz për frymë, si zekati i fitrit. Sadaka që është farz për vetë njeriun, si në rastin kur njeriu zotohet. Sadeka që është farz dhe është haku i Allahut, si shpagimi. Sadeka që jepet vullnetarisht. Ky term është më i përdorshëm kur përmendet fjala Sadaka.

Juristët kanë thënë se sadakaja vullnetare është Sunet. Dhënia e saj është e pëlqyeshme që të jepet në çdo kohë

Mësimet e nxjerra nga hadithi:

1 – Vlera e pastërtisë.

2 – Vlera e falenderimit dhe lavdërimit të Allahut.

3 – Vlera e namazit.

4 – Vlera e sadekasë.

5 – Vlera e durimit.

6 – Vlera e zbatimit të Kuranit dhe rrezikshmëria e moszbatimit të Tij.

7 – Motivimi dhe qortimi.

8 – Dhënia e shembujve.

9 – Vlera e punëve të mira.

10 – Nxitja për të bërë punë të dobishme.

1 – Vlera e pastërtisë:

Në këtë hadith, profeti (a.s) flet qartë për vlerën dhe pozitën e lartë të pastërtisë. Ai (a.s) thotë: “Pastërtia është gjysma e besimit”, që do të thotë gjysma e besimit të plotë të përbërë nga deklarimi me gojë, pranimi me zemër dhe nga veprat me gjymtyrë. Megjithëse besimi është i ndarë në shumë pjesë, në parim ai ndahet në dy pjesë:

1 – Pastrimi nga çdo gjë e ndaluar,

2 – Kryerja e çdo gjëje të urdhëruar.

Prandaj edhe pastërtia në hadith është përmendur me kuptimin e saj material dhe shpirtëror, që përfshin gjysmën e parë të besimit.

Tek pastërtia materiale bëjnë pjesë ato materiale, që strehojnë mikrobet, si gjaku, uji i hollë, ose qelbi që konsiderohen të papastra sipas fesë islame. Pastrimi i trupit, i rrobave dhe i mjedisit që na rrethon quhet pastërti materiale. Gjatë pastrimit material i duhet kushtuar kujdes: pastërtisë së trupit, pastërtisë së gojës, pastërtisë së këmbëve, pastërtisë së thonjve, pastërtisë së rrobave, pastërtisë në tualet, pastërtisë së ushqimeve dhe pastërtisë së ambientit.

Ndërsa pastërtia shpirtërore është mbajtja pastër e zemrës, ndjenjave dhe mendimeve tona.

Pastërtia shpirtërore ndahet në dy pjesë:

1 – Pastërtia e zemrës: Zemra e myslimanit duhet të jetë e pastër nga zilia, urrejtja, inati, mllefi, zemërimi etj..Allahu i Lartësuar thotë: “Ai që e pastron dhe e ruan veten e tij, me të vërtetë është i shpëtuar”.[4]

2 – Pastërtia nga ato situata që sipas këndvështrimit fetar konsiderohen si të papastra, ose thënë ndryshe shmangia e situatave e të qenit pa abdes dhe gusul, që pengojnë kryerjen e adhurimeve.

Pastërtia nga idhujtaria:

Besimi tek Allahu i ngjan pemës, që jep shumë fryte, nëse ajo është rrënjosur në zemrën e pastër të besimtarit. Kjo pemë kurrsesi nuk mund të japë fryte, nëse është rrënjosur në një zemër të fëlliqët e të papastër. Çelësi i hyrjes në këtë fe madhështore është dëshmia: “Nuk ka zot tjetër që e meriton të adhurohet përveç Allahut”. Kjo dëshmi formulohet nga dy pjesë; 1 – mohim “Nuk ka zot tjetër që e meriton të adhurohet” dhe pohim “përveç Allahut”. Ky ishte misioni i profetit (a.s) përgjatë gjithë qëndrimit të tij në Meke, çrrënjosja e paganizmit dhe idhujtarisë nga zemrat e njerëzve, duke mbjellë farën e besimit të pastër tek Allahu në zemrat e njerëzve. Në të vërtetë, idhujtaria është fëlliqësirë e papastërti. Allahu i Lartësuar thotë: “Prandaj, largohuni prej ndotësisë së idhujve!”[5]

Dijetari i shquar Muhamed Gazali (Allahu e mëshiroftë) duke folur për rrezikun dhe ndotësinë e paganizmit thotë: “Paganizmi i neveritshëm i shkatërroi popujt e mëparshëm dhe i bëri të bien në një humnerë të mjerueshme. Qenia njerëzore, të cilën Allahu e caktoi si mëkëmbësin e Tij superiore në qiej dhe mbi tokë, u bë skllavi më i përulur sesa gjëja më e ulët në këto vende. Çfarë tjetër mund të thuhet, kur lopët dhe viçat shenjtërohen, ndërsa guri dhe druri adhurohen?! Paganizmi vjen nga brenda vetes e jo nga mjedisi rrethues. Ashtu siç njerëzit e trishtuar ia kushtojnë ndjenjat mjedisit të tyre dhe njerëzit e frikësuar i imagjinojnë objektet si fantazma, ngjashmërisht personalitet e deformuara do t’ia kushtojnë marrëzinë dhe shterpësinë e tyre mjediseve, që i rrethojnë dhe do të hyjnizojnë gurët dhe kafshët. Vetëm kur zemra e ngushtë të zgjerohet, kur mendimi i përgjumur të zgjohet dhe kur njerëzit të kthehen tek idealet fisnike, atëherë këto gjurmë pagane do të zhduken automatikisht… Bestytnia nuk e merr drejtimin e saj në jetë duke treguar falsitetin e vet apo duke ekspozuar gjepurat e saj. Ajo e fsheh paturpësinë nën petkun e sinqeritetit. Ajo huazon petkun e së vërtetës së pranuar dhe madje mund të adaptojë disa nga parimet dhe konkluzionet e saj, duke stolisur veten para atyre që mashtrohen. Kjo është mënyra sesi vepron paganizmi. Ai sulmon fenë e vërtetë dhe faktet e saj të qarta, jo siç sulmon bleta lulet e pranverës, por paganizmi i ngjan krimbave dhe ushtrive të karkalecave, që prishin dhe shpërdorojnë tokën pjellore dhe kopshtet e hijshme, duke i kthyer ato në djerrina dhe shterpë.

Paganizmi e prishi atë që la pas dore dhe as nuk e ndreqi atë që mori. Ajo që mori, para se ta merrnin ishte e mirë, ndërsa më vonë u kthye e dëmshme si helm në stomakun e tyre. Ky është sekreti, se përse paganizmi që nuk e njeh Allahun, pretendon se afrohet më pranë Allahut dhe kërkon kënaqësinë e Tij nëpërmjet idhujve; një pjesë e vërtetë midis pjesëve të pavërteta në një kontekst, i cili përfundimisht i devijon njerëzit nga rruga e Allahut dhe i largon ata nga prania e Tij”.[6]

Marrëdhënia ndërmjet pastërtisë dhe adhurimit:

Feja Islame i afron njerëzit me Krijuesin e tyre, por ajo gjithashtu synon edhe përmirësimin e marrëdhënieve ndërnjerëzore. Prandaj, ajo na urdhëron që të bëjmë kujdes ndaj pastërtisë. Ajo na obligon që të parapërgatitemi ndaj kryerjes së disa adhurimeve, duke marrë abdes ose gusul.

Gjatë adhurimeve tona ne dalim përpara Allahut, kështu që, përpara Tij duhet të dalim të pastër, duke i kushtuar shumë rëndësi pastërtisë së trupit, rrobave dhe vendit ku do të kryejmë adhurimet. Gjatë adhurimeve të ndryshme duhet të kujdesemi edhe më shumë ndaj higjienës, sepse jemi pranë Allahut.

Disa nga adhurimet si namazi i Xhumasë apo i dy Bajrameve bëhen në grup. Në këto adhurime ne dalim përpara Allahut, por gjithashtu jemi edhe përpara njerëzve të tjerë. Prandaj themi, që pastërtia gjatë këtyre adhurimeve është edhe më e rëndësishme.

Adhurimet na bëjnë të fitojmë shprehinë e të qenit të pastër në çdo drejtim. Duke i kushtuar kujdes pastërtisë para dhe gjatë adhurimeve, pastrojmë anën e brendshme dhe atë jashtme.

Gjithashtu çdo adhurim është në funksion të pastrimit të zemrës. Ato e largojnë zemrën nga ndjenja dhe mendimet e këqija. P.sh: Zekati pastron zemrën nga vesi i koprracisë dhe zilisë, ndërsa agjërimi e pastron atë nga koprracia, egoizmi dhe mendjemadhësia. Kështu pra, të gjitha adhurimet na pastrojnë nga mëkatet, duke na larguar përgjithmonë prej tyre.

Njëherë profeti (a.s) i pyeti shokët e tij: “Si mendoni! Nëse afër shtëpisë së ndonjërit prej jush gjendet një lum dhe ai lahet pesë herë në ditë në të, a do t’i mbetej ndonjë papastërti”! Ata u përgjigjën: “Jo, atij nuk do t’i mbetej asnjë grimcë papastërtie në trup”. Profeti (a.s.) vijoi: “Ja pra, edhe pesë kohët e namazit janë të ngjashme me këtë lum. Allahu me pesë kohët e namazit i fshin dhe i pastron të gjitha mëkatet”.[7]

Pastrimi i shpirtit:

Të gjitha adhurimet në fenë islame kanë një qëllim mjaft të lartë, që është pastrimi i shpirtit. Adhurimet e ngrenë njeriun nga pozita e ulët e kafshëve në pozitën më të lartë, në atë të engjëjve. Allahu i Lartësuar thotë: “Vërtet, kushdo që e pastron shpirtin, do të shpëtojë, ndërsa kushdo që e shtyp atë (me punë të këqija), do të dështojë”.[8] Misioni i profetit (a.s) ishte: “Merr nga pasuria e tyre lëmoshë, me të cilën t’i pastrosh ata dhe t’ua rrisësh veprat e mira”.[9] Profeti (a.s) thotë: “Me të vërtetë, Allahu nuk shikon fizionominë tuaj, por shikon brenda zemrave tuaja”.[10] Prandaj, pastërtia e shpirtit konsiderohet sa gjysma e besimit.

Rëndësia që i jepte profeti (a.s) pastërtisë:

Profeti (a.s) i kushtonte shumë rëndësi pastërtisë. Ai vazhdimisht i lante duart para dhe pas ushqimit. Kur zgjohej nga gjumi, nuk hante dhe nuk pinte asgjë, pa larë më parë duart.

Puna e parë që bënte, kur ngrihej për namazit e natës dhe të sabahut, ishte larja e dhëmbëve me misvak. Edhe në momentin e fundit të jetës, u kishte kërkuar shokëve që e rrethonin një misvak për të pastruar dhëmbët.

Ai (a.s) i kushtonte shumë kujdes pastërtisë së zemrës, po aq i kujdesshëm tregohej edhe ndaj pastërtisë së trupit dhe rrobave. Kishte raste kur vishte edhe rroba të vjetra, por asnjëherë nuk dilte me rroba të grisura apo të ndotura. E sidomos kur priste ndonjë mik, i kushtonte rrobave që vishte edhe më tepër kujdes.

Ai (a.s) i mbulonte enët e ushqimeve që t’i ruante nga ndotja e ambientit. Ai (a.s) urdhëronte mbajtjen pastër të rrugëve apo të vendeve të ndryshme, ku uleshin njerëzit për të pushuar, si vendet përreth pemëve etj.

Profeti (a.s) dëshironte që brenda mundësive çdo mysliman të vishej mirë dhe t’i kushtonte rëndësi pamjes së tij. Ai (a.s) i tërhiqte vërejtjen në mënyrë të kujdesshme çdo personi të papastër, duke i thënë: “Përse nuk i pastron rrobat?!” Një herë kishte parë një mysliman me flokë të pakrehura dhe e kishte pyetur, se pse nuk i lante dhe nuk i krihte flokët?!

Disa vlera të abdesit:

Profeti (a.s) thotë: “Ai i cili merr abdes në formën më të bukur, mëkatet i dalin nga trupi, madje i dalin edhe nga thonjtë”.[11]

Në një hadith tjetër profeti (a.s) thotë: “A dëshironi t’ju tregoj për ato gjëra, të cilat nëse i veproni, Allahu ua fshin mëkatet dhe ju ngre në gradë?! “Po, o i Dërguar i Allahut”, – thanë shokët. Profeti vijoi: “Marrja e plotë e abdesit në rastet e papëlqyeshme, hapat e shumta kur shkon për në xhami dhe pritja nga namazi në namaz. Kjo është lidhja më e fortë”[12]

2 – Vlera e falenderimit dhe lavdërimit të Allahut:

Njerëzit e kanë për detyrë që ta falenderojnë Allahun e Lartësuar. Në këtë hadith profeti (a.s) flet për shpërblimin e madh që ka ai person, i cili e falenderon Allahun, duke thënë: “Fjala Elhamdulilah e mbush peshoren” që do të thotë se kjo fjalë e mbush peshoren e veprave të mira të atij personi, që e shqipton me gjuhë dhe që e ndjen domethënien e saj. Në shumë ajete kuranore, Allahu i Lartësuar na ka urdhëruar që ta falenderojmë Atë. Allahu i Lartësuar thotë: “Thuaj (O Muhamed): Lëvduar e falenderuar qoftë Allahu dhe shpëtimi qoftë për robërit e Tij të zgjedhur”.[13] Katade ka thënë: Allahu ka folur për krijimin duke folur në radhë të parë për falenderimin që i bëhet Atij: “Qoftë lavdëruar Allahu që krijoi qiejt dhe Tokën dhe bëri errësirën dhe dritën”.[14] Po ashtu kur ka folur për mbarimin e krijimit, e ka mbyllur me falenderimin që i bëhet Atij, duke thënë: “Njerëzimi do të gjykohet me drejtësi dhe të gjithë do të thonë: Falenderimi qoftë për Allahun, Zotin e botëve”.[15] Prandaj myslimani në çdo fillim dhe mbarim pune duhet të falenderojë Allahun.

Po ashtu profeti (a.s) flet për vlerën e lavdërimit të Allahut duke thënë: “Fjala Subhanallahi uel hamdulilahi e mbushin hapësirën ndërmjet qiejve dhe Tokës”. Imam En Neueuiju thotë: “Ndoshta kjo fjalë e profetit (a.s) mund të interpretohet, se në qoftë se shpërblimi i fjalës Subhanallahi uel hamdulilahi do të merrte formën e një trupi, atëherë do ta mbushte hapësirën mes qiejve dhe Tokës. Shkak i këtij shpërblimi kaq të madh është përmbajtja shumë kuptimplote e këtyre dy fjalëve, sepse kur myslimani thotë: Subhanllah e ka madhëruar Allahun dhe kur thotë El hamdulilah e ka falendruar Atë”.

Kur myslimani e falenderon Allahun e Lartësuar me gjithë zemër, peshoja e veprave të mira mbushet plot. Nëse falenderimit i shton fjalën Subhanallah, që do të thotë i Madhëruar qoftë Allahu nga të metat që i përshkruajnë, shpërblimi i tij mbush hapësirën ndërmjet qiejve dhe Tokës, sepse peshoja e veprave të mira është mbushur.

Dhikri i Allahut qetësues për zemrën:

Jobesimtarët jetojnë gjithmonë në stres, merak dhe tension. Asnjëherë nuk gjejnë qetësi e stabilitet. Sa e sa njerëz kanë vrarë veten, sa e sa të tjerë kanë tentuar për të vrarë veten, sa gjak është derdhur kot..e sa e sa… Të gjitha këto vijnë si rezultat i boshllëkut shpirtëror. Në të vërtetë, ilaçi është shumë pranë tyre, por ata nuk e marrin atë, ngaqë zemrat i kanë të vulosura. Zanafilla e këtij stresi fillon nga mosnjohja e të vërtetave fetare që janë: kush jam, përse kam ardhur në këtë botë, ku do të shkoj?

A nuk e dinë jobesimtarët se ilaçi i stresit gjendet tek Kurani Fisnik dhe dhikri i Allahut. Prandaj, jeta e besimtarit është krejt ndryshe. Ai jeton i qetë dhe larg stresit e tensionit. Allahu i Lartësuar thotë: “Vërtet, zemrat qetësohen me përmendjen e Allahut! Për ata që besojnë dhe bëjnë vepra të mira ka çdo mirësi dhe vendbanim të mrekullueshëm”.[16]

Besimtari nuk stresohet dhe nuk bie në depresion, sepse ai e di mjaft mirë, se Allahu i Cili e krijoi nga hiçi kujdeset për të. Ai (Allahu) është që e largon brengën. Prandaj, besimtari nuk e humbet besimin tek Allahu, madje me përgjërim ai nxiton të thotë: “La ilahe il la ente, subhaneke in ni kuntu minedh dhalimin” që do të thotë: “Nuk ka zot përveç Teje, I lartmadhëruar je Ti, ndërsa unë isha i padrejtë”.

Nëse tregtia dështon, apo risku i pakësohet, ai gjen strehim vetëm tek Allahu i Lartësuar, sepse Ai është i Pasuri e Bujari. Atëherë përse njeriu duhet të vrasë veten? Përse njeriu duhet të bie në depresion? Allahu i Lartësuar thotë: “O besimtarë! Kërkoni ndihmë për veten nëpërmjet durimit dhe namazit!”[17] Kjo është qetësia shpirtërore, të cilën njeriu nuk mund ta arrijë me hape apo qetësues, por duke e përkujtuar Allahun. Disa përkujtues të Allahut kanë thënë: “Nëse princërit do ta dinin se në çfarë mirësie jetojmë ne, atëherë do të na kishin vrarë”.

Falenderimi i Allahut është vlerë e qytetërimit Islam:

Etapat, në të cilat njeriu jeton në këtë botë, janë tre: dobësi, rini, pleqëri dhe në fund njeriu vdes. Ky është ligji i Allahut në këtë botë, ku asnjë qytetërim nuk ndryshon nga tjetri. Allahu i Lartësuar thotë: “Allahu është ai që ju ka krijuar juve të dobët, pastaj, pas dobësisë ju ka bërë të fuqishëm e, pas fuqisë, ju bën të dobët dhe të thinjur. Ai është i Gjithdijshëm dhe i Fuqishëm për çdo gjë”. Megjithatë ky ligj i vendosur nga Allahu nuk është shkak i rënies së qytetërimeve, apo vdekjes së tyre qysh në djep.

Qytetërimet e lashta dhe ato të sotmet janë pjellë e mendimit njerëzor. Burim i energjisë së tyre janë njeriu, materia, elektriciteti, nafta, mineralet..etj. Realisht, të gjitha këto kanë një përfundim. Ndërsa qytetërimi Islam e ka burimin nga përjetësia hyjnore. Allahu i Lartësuar thotë: “Çdo gjë që është në Tokë, do të zhduket, e do të mbetet vetëm Fytyra (Qenia) e Zotit tënd, plot Madhëri e Nderim”.[18]

Ky është sekreti i vazhdimësisë së qytetërimit Islam. Përveç kësaj ka edhe faktorë të tjerë të rënies së qytetërimeve të tjera. Prej këtyre faktorëve, mund të përmendim sa më poshtë:

1 – Paganizmi: T`i vësh shok Allahut në adhurim, që është kanceri i qytetërimeve, si: qytetërimi babilonas, grek, pers, romak, po ashtu edhe qytetërimi perëndimor në ditët e sotme. Ky është ligji i Allahut ndër popuj, që nuk ndryshon kurrë. Allahu i Lartësuar thotë: “Vendbanimi i Sebës ishte një shenjë e qartë për banorët e tij; dy kopshte në të djathtë dhe në të majtë të lumit. (Ne u thamë atyre): Hani nga ato që ju ka dhënë Zoti juaj dhe falenderojeni Atë. I mrekullueshëm është vendi juaj dhe Falës i madh është Zoti juaj! Por ata nuk ua vunë veshin (fjalëve Tona), prandaj, Ne lëshuam mbi ta ujërat e degës dhe dy kopshtet e tyre ua zëvendësuam me kopshte të tjera, me fruta të idhta marine dhe pak lotusa. Ne i dërguam kështu si pasojë e mosbesimit dhe mosmirënjohjes së tyre. Vallë, a dënojmë Ne tjetërkënd, përveç mosmirënjohësve? Midis atyre dhe qyteteve që i kemi bekuar, Ne vendosëm vendbanimeve të dukshme buzë rrugës dhe e bëmë të lehtë udhëtimin, duke u thënë: Udhëtoni të sigurt nëpër to natë e ditë. Por, ata thanë: O Zoti ynë, bëje më të madhe largësinë e udhëtimeve tona. Kështu ata e ngarkuan veten me gjynahe dhe Ne i bëmë ata rrëfenja dhe i përndamë plotësisht. Sigurisht, në këtë ka shenja si mësime për çdo të durueshëm dhe falenderues. Me të vërtetë, hamendja e Iblisit për ata u vërtetua; ata shkuan pas tij, përveç një grupi besimtarësh të vërtetë. Por ai (Iblisi) nuk ka pasur kurrfarë pushteti mbi ta. Ne vetëm kemi dashur të zbulojmë se kush beson në jetën tjetër e kush dyshon në të. Zoti yt është Mbikëqyrës i çdo gjëje. ”[19]

2 – Marrja për mbrojtës e tiranëve dhe diktatorëve në vend të Allahut: Një gjë e tillë është një sëmundje mjaft e rrezikshme, madje një veprim i tillë shpie drejt paganizmit. Allahu i Lartësuar thotë: “Vallë, a nuk kanë udhëtuar nëpër Tokë, për të parë përfundimin e atyre që qenë përpara tyre!? Allahu i shfarosi ata plotësisht, e kështu do të përfundojnë edhe mohuesit e tjerë. Kjo për shkak se Allahu është mbrojtës i atyre që besojnë, kurse për mohuesit nuk ka mbrojtës”.[20]

3 – Mendjemadhësia dhe kryeneçësia: Mendjemadhësia dhe kryeneçësia janë urë kalimi për tek paganizmi. Një njeri mendjemadh e kryeneç ishte edhe Karuni, i cili tha: “Kjo më është dhënë vetëm prej diturisë sime? Vallë, a nuk e dinte ai, se Allahu kishte zhdukur para tij shumë brezni, që kishin qenë më të fuqishëm dhe që kishin grumbulluar më shumë pasuri se ai?”[21]

Mendjemadhësia është mohim i mirësive të Allahut, të cilat shtohen duke e falenderuar Allahun. Allahu i Lartësuar thotë: “Allahu ka bërë shembull qytetin (e Mekës), i cili ishte i sigurt dhe i qetë. Atij i arrinin ushqime të bollshme nga të gjitha anët, por pastaj banorët e tij i mohuan dhuntitë e Allahut dhe i bëri të shijojnë urinë dhe frikën, si ndëshkim për atë që bënë.”[22]

4 – Moszbatimi i programit hyjnor: Edhe kjo gjë është një prej sëmundjeve më të rrezikshme dhe më shkatërruese të qytetërimeve. Allahu i Lartësuar thotë: “Vallë, a nuk udhëtojnë nëpër botë e të shohin se si kanë përfunduar popujt e mëparshëm? Ata kanë qenë më të fortë se këta dhe tokën e kanë shfrytëzuar dhe punuar më mirë se sa e punojnë këta, e të dërguarit e tyre u kanë sjellë prova të qarta. Nuk ishte Allahu që u bëri atyre padrejtësi, por ata i bënë vetvetes padrejtësi Pastaj përfundimi i atyre që punuan keq, ka qenë e keqja e madhe, ngase i mohonin shpalljet e Allahut dhe talleshin me to”.[23]

Duke bërë një përmbledhje të asaj që cituam më lart, themi se: falenderimi i Allahut është sekreti i vazhdimësisë së qytetërimit, sepse nëse njerëzit tregohen mirënjohës ndaj mirësive dhe begative të Allahut, Ai do t’ua shtojë akoma më tepër begatitë. Ndërsa e kundërta ndodh, nëse njeriu i mohon mirësitë dhe begatitë e Allahut.

Falenderimi i takon vetëm Allahut të Lartësuar për të gjitha mirësitë që na ka dhuruar.

3 – Vlera e namazit:

Çdo qenie e gjallë që jeton mbi sipërfaqen e Tokës, e adhuron dhe e madhëron Allahun e Lartësuar sipas mënyrës së vet. Namazi është adhurimi bazë i fesë Islame, që i përmbledh në vetvete të gjitha llojet e adhurimeve, që krijesat i bëjnë Allahut. Profeti (a.s) e ka quajtur atë shtyllë të Islamit, për shkak se ai është adhurimi më i rëndësishëm i fesë Islame.

Namazi është takimi i besimtarit me Allahun e Lartësuar. Me anë të namazit, besimtari del përpara Allahut pesë herë në ditë. Namazi është shprehje e falenderimit ndaj Allahut. Me anë të namazit besimtarët falenderojnë Allahun për mirësitë e panumërta që u ka dhuruar.

Në këtë hadith, profeti (a.s) flet për vlerën e namazit duke thënë: “Namazi është dritë” Namazi është dritë, për arsye se ai në Ditën e Gjykimit do t’i bëjë dritë besimtarit, kur ai (besimtari) të dalë përpara Allahut të Lartësuar. Po ashtu namazi e udhëzon njeriun për tek e vërteta. Ai është shkaku kryesor, që e ndalon njeriun të kryejë veprat e pamoralshme e të këqija, e nxit njeriun që të përshkruhet me moralet më të mira, ia zgjeron atij kraharorin, duke e parë jetën me një këndvështrim ndryshe dhe njeriu fizikisht dhe shpirtërisht i përkushtohet adhurimit të Allahut.

Namazi është dritë për besimtarin, sepse e udhëzon atë në rrugën e drejtë dhe e fton atë tek vlerat e moralit dhe tek parimet e shëndosha. Namazi rrit tek besimtari ndjenjën e frikës ndaj Allahut. Besimtari, i cili falet, nuk mund të ndërmarrë një veprim të ndaluar, sepse ai e di mjaft mirë, se një ditë do të dalë përpara Allahut të Lartësuar, për të dhënë llogari. Allahu i Lartësuar thotë: “Vërtet që namazi të ruan nga shthurja dhe nga çdo vepër e shëmtuar.”[24]

Allahu i Lartësuar e ka bërë obligim për robërit e Tij që të falen pesë herë në ditë. Namazi është kushti themelor i udhëzimit dhe devotshmërisë. Allahu i Lartësuar thotë: “Elif, Lam, Mim. Ky është Libri në të cilin nuk ka dyshim. Ai është udhërrëfyes për të devotshmit, të cilët besojnë në të fshehtën, falin namazin dhe japin nga ajo që u kemi dhënë Ne”.[25] “I shpëtuar është ai që pastrohet, që e përmend emrin e Zotit të vet dhe që fal namaz”.[26]

Pra, falja e namazit është obligim për çdo mysliman dhe myslimane që kanë mbushur moshën e pubertetit e që gëzojnë logjikë të shëndoshë. Falja e namazit është obligim për njeriun e lirë dhe skllavin, për të pasurin dhe të varfrin, për të shëndoshin dhe të sëmurin, për atë që është rezident apo udhëtar. Obligimi i faljes së namazit nuk bie asnjëherë, ndryshe nga agjërimi i Ramazanit, dhënia e Zekatit dhe kryerja e Haxhit. Madje falja e namazit është obligim edhe në fushëbetejë. Allahu i Lartësuar thotë: “Kur të udhëtoni, nuk është gjynah që ta shkurtoni namazin nëse druheni që jobesimtarët do t’ju bëjnë ndonjë dëm. Me të vërtetë, jobesimtarët janë armiqtë tuaj të hapur. Kur të jesh ti (o Muhamed) në mes të besimtarëve dhe të prish faljen e namazit (në luftë), atëherë njëri grup prej tyre le të falet me ty dhe le t’i mbajnë pranë edhe armët e veta! Pastaj këta, le të rrinë pas jush dhe le të vijë grupi tjetër, i cili nuk është falur dhe, le të falet me ty! Le të jenë syçelë dhe t’i mbajnë armët e veta! Jobesimtarët dëshirojnë që të jeni të pakujdesshëm ndaj armëve dhe pajimeve tuaja, që t’ju sulmojnë me tërë fuqinë. Nuk ka gjynah për ju, nëse hasni në ndonjë shqetësim prej shiut ose sëmundjes e i lini armët, por edhe atëherë, bëhuni syçelë. Allahu, me të vërtetë, ka përgatitur dënim poshtërues për jobesimtarët. Pasi ta kryeni namazin, përmendni Allahun duke qëndruar në këmbë, ulur dhe shtrirë. Kur të jeni jashtë rrezikut, atëherë faleni namazin të plotë, sepse namazi është detyrë për besimtarët në kohë të caktuar.”[27]

4 – Vlera e sadakasë:

Sadakaja është argument i besimit dhe dëshmi e sinqeritetit të atij që e jep atë. Pikërisht për këtë argument dhe dëshmi flet profeti (a.s), kur thotë: “Sadakaja është argument”. Sadakaja është argument i besimit, sepse punët e mira që besimtari i kryen me fjalë dhe vepra, janë shumë të thjeshta, ndërsa nxjerrja e parasë dëshmon për forcën e besimit të atij që e shpenzon atë, për të fituar kënaqësinë e Allahut. Allahu i Lartësuar thotë: “Merr nga pasuria e tyre lëmoshë me të cilën t’i pastrosh ata dhe t’ua rrisësh veprat e mira![28] Ajo ç`ka thotë Allahu, se sadakaja (lëmosha) është pastrim për besimtarët, përfshin edhe individët por edhe shoqëritë. Sadakaja e pastron individin nga papastërtitë e koprracisë, poshtërsisë, ashpërsisë, egoizmit, lakmisë e sëmundjeve të tjera të zemrës që nxisin smirën dhe armiqësinë. Sadakaja e pastron zemrën e besimtarit, duke e ngritur atë në gradët më të larta, duke qenë kështu i lumtur në këtë botë dhe në botën tjetër.

Sadakaja ndikon drejtpërdrejt në zhdukjen e varfërisë, që është një ndër sëmundjet më të rrezikshme të shoqërisë. Me zhdukjen e varfërisë mbrohen shoqëritë nga degradimi dhe shkatërrimi i çfarëdo lloj përmase qoftë ai. Varfëria mbizotëron ndaj atij që është nën kthetrat e saj, duke e shtyrë njeriun që të përdorë të gjithë format e këqija, për të arritur nevojat minimale të jetës. Nëse njeriu është i uritur, do të bëjë çmos qoftë edhe duke kryer një krim (që mund të konsiderohet si legjitim) për t’u ushqyer. Në ato shoqëri ku varfëria ka shpalosur petkun e saj, partitë, rrymat, organizatat dhe grupacionet e ndryshme pasurohen sa të munden nën kurrizin e shoqërive.

5 – Vlera e durimit:

Kryerja e adhurimeve dhe mosveprimi i gjërave të ndaluara ka nevojë për sakrificë të madhe dhe durim nga ana e njeriut. Prandaj, në shumë raste, Allahu i Lartësuar veprën e mirë e ka bashkëshoqëruar me durimin. Allahu i Lartësuar thotë: “Për ata që durojnë dhe bëjnë vepra të mira do të ketë falje dhe shpërblim të madh”.[29]

Duke qenë se durimi ka ndikim të drejtpërdrejtë në jetën e njeriut, profeti (a.s) e përshkruan atë duke thënë: “Durimi është shkëlqim” që do të thotë se durimtari është vazhdimisht në të vërtetën, sepse rruga e tij është e ndriçuar.

Durimi ndaj adhurimit të Allahut apo lënies së mëkateve manifestohet tek zbatimi i menjëhershëm i njeriut, i cili vepron urdhrin e Allahut. Ndërsa durimi ndaj fatkeqësive duhet të jetë bashkëshoqërues i njeriut në çastet kur ato bien, sidomos qysh në momentin e parë kur njeriu përballet me fatkeqësinë. Tregohet se njëherë profeti (a.s) po kalonte, kur pa një grua që po qante mbi një varr. Ai (a.s) i tha: “Ki frikë Allahun dhe duro! Ajo i tha: Largohu prej meje, sepse ty nuk të ka ndodhur ajo që më ka ndodhur mua! Ajo i tha këto fjalë pa e ditur se ai ishte profeti (a.s). Disa i thanë: “Ai ishte profeti i Zotit”. Ajo shkoi tek shtëpia e profetit (a.s) ku nuk gjeti roje. Ajo i tha: “Nuk të njoha”. Profeti (a.s) tha: “Me të vërtetë, durimi duhet të jetë në momentin e parë.”[30]

Nuk ka fatkeqësi më të madhe, kur njeriu humb njeriun e zemrës?! Mirëpo besimtari i vërtetë beson në caktimin e Allahut, beson se çdo e mirë dhe e keqe ndodh me vullnetin e Allahut. Prandaj, për këtë arsye besimtari është i kënaqur me caktimin e Allahut dhe duron, duke shpresuar të fitojë kënaqësinë e Allahut të Lartësuar. Pikërisht, për këtë gjë flet ajeti kuranor: “S’ka fatkeqësi që godet Tokën dhe ju, që të mos jetë e shënuar në Libër (Leuhi Mahfudh) më parë se ta krijojmë atë. Kjo për Allahun është vërtet e lehtë. Këtë përcaktim e kemi bërë që ju mos të dëshpëroheni për atë që ju ka kaluar, por edhe për mos t’u gëzuar së tepërmi për atë që Ai ju ka dhënë. Allahu nuk i do kryelartët mburravecë”.[31]

Ky është fryti i besimit në caktimin e Allahut; zbutja në maksimum e dhimbjes që shkakton fatkeqësia si rezultat i besimit të besimtarit, se çdo gjë ndodh me vullnetin e Allahut. Ndërkaq, jobesimtari e humbet durimin dhe mund edhe të shkojnë deri aty, sa të vrasë veten nga depresioni i thellë. E gjitha kjo ndodh, ngase ai nuk ka ku të gjejë ngushëllim. Prandaj shpërblimi i durimtarit është mjaft i madh, sepse durimtari nuk vepron diçka me të cilën Allahu zemërohet. Allahu i Lartësuar thotë: “Prandaj, përgëzoji durimtarët, të cilët, kur i godet ndonjë fatkeqësi thonë: Të Allahut jemi dhe vetëm tek Ai do të kthehemi. Ata do të shpërblehen me bekim dhe mëshirë nga Zoti i tyre; ata janë në rrugë të drejtë”.[32]

6 – Vlera e zbatimit të Kuranit dhe rrezikshmëria e moszbatimit të Tij:

Pas përshkrimit që profeti (a.s) i bën pastërtisë, dhikrit të Allahut, namazit, sadakasë dhe durimit, e mbyll përshkrimin e tij me Kuranin duke thënë: “Kurani është dëshmi, pro ose kundër teje”.

Kurani është Libri i Allahut, që bën dallimin ndërmjet të vërtetës dhe të shtrembrës. Ai është dëshmia e Allahut për robërit e Tij. Nëpërmjet Tij njeriu gjen lumturinë ose mund të shkatërrohet. Kurani është dëshmi pro njeriut, nëse ai (njeriu) i zbaton urdhëresat e Tij dhe largohet nga ato që Ai ka ndaluar për t’u vepruar. Kurani është dëshmi pro njeriut në momentet më të vështira; dëshmi pro njeriut kur në varr i vijnë dy melekët, dëshmi pro njeriut tek peshoja e veprave, dëshmi pro njeriut në pengesat që has gjatë rrugës së Siratit. Por nëse njeriu nuk i zbaton urdhëresat e Tij, atëherë ai (Kurani) kthehet në dëshmi kundra njeriut. Profeti (a.s) thotë: “Lexojeni Kuranin, sepse Ai në Ditën e Gjykimit do të jetë ndërmjetësues për ithtarët e Tij..”[33]

Njeriu duhet t’i zbatojë me përpikmëri urdhëresat e Kuranit, duhet të shmanget nga veprimet që Ai i ka ndaluar dhe duhet të ndjekë porositë e Tij. Çdo njeri duhet t’i zbatojë urdhëresat e Kuranit, përpara se të jetë shumë vonë.

7 – Motivimi dhe qortimi:

Si në shumë hadithe të profetit (a.s) edhe në këtë hadith, profeti (a.s) ka përdorur metodën e motivimit dhe qortimit. Në këtë hadith, profeti (a.s) i ka motivuar besimtarët, për të qenë të pastër, për ta përmendur sa më shumë Allahun, për ta falur namazin, për të dhënë sadaka, për të duruar dhe për të zbatuar me rigorozitet urdhëresat e Kuranit. Gjithashtu ai na ka tërhequr vëmendjen, që të bëjmë kujdes nga braktisja e mësimeve të Kuranit. Si Kurani, po ashtu edhe profeti (a.s) i kanë kushtuar një kujdes mjaft të madh metodës së motivimit dhe qortimit. Kjo metodë është përdorur shumë herë në Kuranin Fisnik dhe në traditën profetike, çka dëshmon qartë, se kjo metodë është shumë e rëndësishme dhe thirrësi në rrugë të Allahut me deomos duhet ta përdorë atë për t’i ftuar njerëzit që të ndjekin rrugën e Allahut. Po ashtu, thirrësi në rrugë të Allahut, nuk duhet të neglizhojë aspak në përdorimin e kësaj metode.

8 – Dhënia e shembujve:

Në përfundim të këtij hadithi, profeti (a.s) jep një shembull, duke i shëmbëllyer veprat që kryen njeriu me marrëdhëniet tregtare. Ka prej atyre njerëzve, të cilët fitojnë në tregtinë e tyre, por ka edhe të tjerë që tregtia nuk u ecën për shkak të dembelizmit dhe si rrjedhojë falimentojnë. “Çdo njeri e fillon ditën e tij duke qenë tregtar i vetes së vet, mund ta çlirojë ose mund ta shkatërrojë”.

Dhënia e shembujve konsiderohet prej metodave efikase të thirrjes islame, sepse shembujt ndikojnë pozitivisht tek njerëzit, sepse ata (njerëzit) mundohen që të bëjnë përputhjen ndërmjet realitetit dhe shembullit.

Dhënia e shembujve kuranorë dhe profetikë nuk mund të konsiderohen thjesht të mirë vetëm në aspektin artistik, por përkundrejt kësaj ato përcjellin mesazhe edukative. Një prej këtyre shembujve është fjala e Allahut në Kuran: “Ai e zbret shiun nga qielli, prandaj rrjedhin lumenjtë me masë dhe rrjedha bart mbeturinat mbi sipërfaqen e ujit. Edhe zgjyra, kur e shkrijnë njerëzit në zjarr që të bëjnë stoli ose vegla, është mbeturinë, si ajo. Kështu, Allahu jep shembullin e të vërtetës me të pavërtetën. Mbeturinat hidhen, ndërsa ajo që u shërben njerëzve mbetet në tokë. Kështu, Allahu i shpjegon shembujt”.[34]

9 – Vlera e punëve të mira:

Vepra e mirë e ngre njeriun në gradë të larta dhe e shpëton atë nga rreziqet e Ditës së Gjykimit. Në këtë hadith, profeti (a.s) flet për vlerën e disa prej veprave të mira dhe në fund e pason me fjalët “Çdo njeri e fillon ditën e tij duke qenë tregtar i vetes së vet, mund ta çlirojë ose mund ta shkatërrojë”. Përse profeti (a.s) i thotë këto fjalë? I thotë që besimtari mos të rrijë duarkryq, por përkundrazi ai ditën duhet ta fillojë me vepra të mira, që të mund ta çlirojë veten e tij. Allahu i Lartësuar thotë: “Në të vërtetë, Allahu ka blerë nga besimtarët jetën dhe pasuritë e tyre, në këmbim të Xhenetit”.[35]

10 – Nxitja për të bërë punë të dobishme:

Veprimi më i mirë që mund të bëjë thirrësi, është që t’i nxisë njerëzit të bëjnë vepra të mira, t’i shmangë nga veprat e këqija, t’i ftojë ata që të pastrojnë dhe përmirësojnë zemrat, të kenë ndërgjegje të pastër, t’i orientojë njerëzit drejt parimeve të larta dhe adhurimit të saktë të Allahut të Lartësuar. Shembulli më i mirë për këtë ka qenë vetë profeti (a.s), i cili ka bërë ç`është e mundur për t’i nxitur njerëzit, që të bëjnë vepra të mira. Një gjë të tillë e dëshmon edhe ky hadith i profetit (a.s).

Autor: Elton Harxhi

[1] Këtë hadith e kanë transmetuar imam Buhariu dhe imam Muslimi.

[2] Imam Ibnu Haxher në librin e tij “El Isabeh” thotë: Imam En Neueuiju ka gabuar kur ka thënë se emri i tij është El Harith ibnu Asim.

[3] Sipas ndërtimit të fjalisë në gjuhën arabe.

[4] Sure Esh Shems: 9.

[5] Sure El Haxh: 30.

[6] Marrë nga libri “Fikhus Sire” i dijetarit të shquar Muhamed Gazali.

[7] Transmetojnë imam Buhariu dhe imam Muslimi.

[8] Sure Esh Shems: 9-10.

[9] Sure Et Teube: 103.

[10] Transmeton imam Muslimi.

[11] Transmeton imam Muslimi.