Të ngarkuarit me borxhe janë një nga tetë kategoritë për të cilat shlyhen borxhet e tyre nga fondet e zekatit, sipas fjalës së Allahut të Lartësuar: “Vërtet, lëmoshat janë për të varfërit, për nevojtarët, për ata që punojnë për mbledhjen e tyre, për ata që duhen pajtuar, për çlirimin e robërve, për të ngarkuarit me borxhe, për rrugën e Allahut dhe për udhëtarët e mbetur në rrugë. Ky është një detyrim nga Allahu. Allahu është i Gjithëditur dhe i Urtë.”[1]
Kush janë të ngarkuarit me borxhe?
Termi “el gaarim” në gjuhën arabe: Fjala “El gurmu” do të thotë borxh, ndërsa “el gaarim” është ai që ka borxh. Ndërkohë, “el gariim” mund të përdoret si për borxhliun, ashtu edhe për kreditorin. Në rrënjë gjuhësore, fjala “el gurmu” ka kuptimin e diçkaje që përcjell dhe rëndon mbi dikë në mënyrë të vazhdueshme, siç thuhet në fjalën e Allahut të Lartësuar: “Vërtet, dënimi i saj (Xhehenemit) është i përhershëm (garamen).“[2]
Prandaj, çdonjërin prej tyre (borxhliun dhe kreditorin) mund ta quajmë “el gariim”, sepse secili është i lidhur me tjetrin përmes borxhit. Disa dijetarë e kanë lidhur fjalën “elgurmu” me humbjen financiare, që do të thotë se “el gaarim” është ai që ka humbur pasurinë e tij.
Termi “el gaarim” në aspektin sheriatik: Ai është borxhliu që nuk ka mundësi të shlyejë borxhin e tij.
Kategoritë e të mbyturve në borxhe:
Borxhlinjtë e rënduar janë ata që u janë grumbulluar borxhet, qoftë sepse kanë marrë hua për të pajtuar njerëzit, apo sepse borxhet personale u janë shtuar për shkak të krizave ekonomike. Ata kanë nevojë për mbështetje financiare për të shlyer borxhet dhe për të dalë nga vështirësitë financiare që po përballen. Zekati u jepet për t’i ndihmuar të shlyejnë borxhet dhe të rikthehen në një jetë normale.
Dy kategoritë kryesore të borxhlinjve të rënduar:
1 – Borxhlinj për dobi personale: Ata që kanë marrë borxh për të përballuar shpenzimet e jetesës për veten dhe familjen e tyre, si blerja e ushqimit, veshjeve, trajtimeve mjekësore dhe nevojave të tjera jetike.
2 – Borxhlinj për dobi publike: Ata që kanë marrë borxh për të kryer një dobi për të tjerët ose për shoqërinë, si pajtimi i dy palëve në konflikt, parandalimi i trazirave ose shlyerja e një gjaku, etj.
Borxhlinjtë që kanë të drejtë të marrin zekat
Jo të gjithë borxhlinjtë kanë të drejtë të përfitojnë nga zekati. Ka disa kushte që duhet të plotësohen për t’u kualifikuar si përfitues të zekatit. Disa nga kushtet për përfitimin e zekatit për borxhlinjtë janë:
1 – Të jetë musliman
2 – Të mos jetë anëtar i familjes (sipas mendimit të xhumhurit të dijetarëve)
3 – Një nga kushtet për të qenë i kualifikuar për zekat si borxhli është që borxhi të jetë marrë për një qëllim të lejuar. Kjo do të thotë se borxhi duhet të jetë marrë për nevoja të ligjshme, si shpenzimet për familjen, humbjet në tregti ose për shkak të një fatkeqësie apo katastrofe.
Nëse borxhi është marrë për një qëllim të ndaluar, siç është bixhozi ose blerja e alkoolit, atëherë nuk ka të drejtë të përfitojë nga zekati.
Gjithashtu, nëse borxhi është rezultat i shpërdorimit apo luksit të tepërt, atëherë personi nuk përfiton nga zekati, sepse kjo do të ishte në dëm të kategorive të tjera që kanë më shumë nevojë. Ky është qëndrimi i juristëve të medhhebit Malikij.
Vlera e shlyerjes së borxhit për borxhlinjtë në nevojë
I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Kush ia largon një vështirësi një besimtari nga vështirësitë e kësaj bote, Allahu do t’ia largojë një vështirësi nga vështirësitë e Ditës së Gjykimit. Kush ia lehtëson borxhin një të vobekti, Allahu do t’ia lehtësojë atij në këtë botë dhe në botën tjetër. Kush e mbulon (fsheh) një musliman, Allahu do ta mbulojë atë në këtë botë dhe në botën tjetër. Allahu është në ndihmë të robit të Tij, për aq kohë sa robi është në ndihmë të vëllait të tij.”[3]
Në këtë hadith, Profeti (a.s) thekson rëndësinë e ndihmës ndaj të tjerëve:
Largimi i një vështirësie për një besimtar, qoftë edhe e vogël, sjell shpërblimin e largimit të një vështirësie në Ditën e Gjykimit.
Lehtësimi i borxhit për një nevojtar mund të bëhet në dy mënyra:
1 – Duke i dhënë afat për ta shlyer borxhin.
2 – Duke ia falur një pjesë ose të gjithë borxhin.
Në të dyja rastet, Allahu premton lehtësim në këtë botë dhe në botën tjetër.
Mbulimi i të metave të një muslimani, nëse ai ka bërë një gabim të fshehtë dhe nuk është i njohur si mëkatar, është një vepër e lartë morale dhe shpërblehet me mbulim nga Allahu në këtë dhe në botën tjetër.
Ndihma ndaj vëllezërve në fe garanton ndihmën e Allahut. Kush përpiqet për nevojat e të tjerëve, Allahu do të kujdeset për nevojat e tij.
Në dritën e këtij hadithi fisnik, shlyerja e borxhit për ata që janë në vështirësi ka shumë vlera dhe shpërblime të mëdha, si
Lehtësimi nga Zoti i gjithësisë, sepse ai ia ka lehtësuar barrën një të vobekti duke i shlyer borxhin.
Mbulimi nga Allahu në këtë dhe në botën tjetër, pasi ai e ka mbrojtur një musliman borxhli nga frika, shqetësimi, vuajtja, turpërimi dhe ndjekja ligjore.
Ndihma hyjnore, për aq kohë sa një musliman ndihmon vëllezërit e tij, përfshirë edhe borxhlinjtë në nevojë.
Efektet pozitive të shlyerjes së borxhit për borxhlinjtë:
Ruajtja e dinjitetit të borxhliut nga turpi i kërkimit të ndihmës dhe nga turpi i përgjegjësive ligjore që mund të lindin nga borxhi i tij i akumuluar.
Ndihma për borxhliun që të shlyejë borxhin me metoda të ligjshme, duke e parandaluar atë që të përdorë metoda të paligjshme ose të dëmshme për të shlyer borxhin, të cilat mund të sjellin pasoja të tjera negative.
Ndjenja e qetësisë dhe paqes për borxhlinjtë, duke i lehtësuar ata nga shqetësimet dhe presionet psikologjike të shkaktuara nga detyrimet financiare, duke i mundësuar atyre që të rifillojnë jetën e tyre me më shumë qetësi dhe fokus.
Ruajtja e familjes së borxhliut nga varfëria dhe problemet sociale dhe psikologjike që mund të shfaqen si pasojë e borxhit të akumuluar të mbajtur nga kryefamiljari.
Ndërtimi i një sistemi sigurie dhe mbështetjeje shoqërore, duke promovuar dashurinë dhe vëllazërinë midis anëtarëve të shoqërisë islame.
5 kushtet që lejojnë dhënien e zekatit për borxhlinjtë:
Sipas dispozitave islame, borxhliu është një nga kategoritë që kanë të drejtë të marrin zekatin. Ai është personi që i ka ardhur afati i shlyerjes së borxhit, por nuk është në gjendje ta paguajë atë. Dhënia e zekatit për borxhlinjtë lejohet vetëm nëse plotësohen kushtet e mëposhtme:
1 – Borxhi duhet të jetë marrë për një çështje të lejuar ose të dobishme – në këtë rast, personi konsiderohet si një borxhli i denjë për të marrë ndihmë nga zekati.
2 – Nuk duhet të jetë marrë borxh qëllimisht për të përfituar nga zekati – për shembull, nëse një person ka pasur të ardhura të mjaftueshme për veten dhe familjen, por ka marrë borxh me qëllimin që të përfitojë nga zekati, ai nuk ka të drejtë ta marrë atë. Megjithatë, nëse një i varfër ka marrë borxh nga nevoja ose urgjenca me synimin për të marrë zekatin për ta shlyer, ai ka të drejtë ta marrë atë.
3 – Afati i shlyerjes së borxhit duhet të ketë ardhur tashmë – nëse borxhi ka një afat të caktuar për pagesë në të ardhmen dhe nuk ka arritur ende koha për shlyerjen e tij, personi nuk konsiderohet ende si borxhli i denjë për zekat.
4 – Borxhi duhet të jetë i tillë që, nëse nuk shlyhet në afatin e caktuar, borxhliu mund të përballet me pasoja të rënda ligjore ose burgosje.
5 – Borxhliu nuk duhet të ketë asete të tepërta mbi nevojat e tij bazë që mund të përdoren për të shlyer borxhin – nëse ai ka pasuri të tepërta (qoftë pasuri për të cilën detyrohet zekati apo jo), ai duhet ta shlyejë borxhin nga ajo pasuri. Nëse pasuria e tij nuk është e mjaftueshme për të shlyer borxhin plotësisht, ai mund të marrë zekat për të plotësuar shumën e nevojshme. Nëse ai ka mundësi të fitojë të ardhura në të ardhmen për të shlyer borxhin dhe mund të shtyhet afati i pagesës, atëherë ai nuk ka të drejtë të marrë zekat.
Roli i borxhlinjve në krijimin e problemit të inflacionit të qëndrueshëm në ekonomitë konvencionale:
Në ekonomitë konvencionale, borxhlinjtë e rënduar nga detyrimet financiare mund të përjetojnë vështirësi ekonomike dhe sociale për shkak të krizave apo dështimeve në bizneset e tyre prodhuese. Kjo shpesh çon në dy probleme të mëdha njëkohësisht: inflacionin dhe papunësinë, të cilat ndikojnë negativisht në stabilitetin ekonomik të këtyre vendeve.
Shkaku kryesor i këtyre problemeve është varësia e ekonomive nga kreditë me interes (kamata). Këto kredi jo vetëm që rrisin barrën financiare mbi individët dhe bizneset, por gjithashtu kontribuojnë në përkeqësimin e krizave ekonomike. Kjo çështje mund të shpjegohet më qartë përmes një analize ekonomike më të detajuar:
Marrja e kredive me interes nga borxhlinjtë dhe më pas grumbullimi i borxheve së bashku me interesat e tyre pas kalimit të afatit të shlyerjes.
Akumulimi i kredive me interes çon në rritjen e kostove të faktorëve të prodhimit në shtet, duke shkaktuar kështu rritjen e kostos së Produktit të Brendshëm Bruto (GDP) dhe më pas Produktit Kombëtar Bruto (GNP), duke shkaktuar inflacion dhe përshkallëzim të tij për shkak të përhapjes së interesit në ekonomi.
Rritja e normave të interesit ul motivimin e biznesmenëve dhe investitorëve për të hyrë në aktivitete ekonomike, duke shkaktuar rënien e prodhimit. Kjo sjell një situatë ku kërkesa e përgjithshme tejkalon ofertën, duke bërë që çmimet të rriten dhe fuqia blerëse e qytetarëve të bjerë, duke shkaktuar inflacion.
Ndikimi i kredive me interes në inflacionin e qëndrueshëm
Akumulimi i kredive dhe interesave mbi borxhlinjtë çon njëkohësisht në papunësi dhe inflacion.
Rritja e kostove të prodhimit për shkak të barrës së interesave shkakton mbylljen e fabrikave dhe pushimin nga puna të punëtorëve, duke rritur papunësinë.
Mbyllja e fabrikave ose ulja e prodhimit çon në reduktim të ofertës së mallrave dhe shërbimeve, ndërsa masa monetare mbetet e pandryshuar, duke çuar në rritjen e çmimeve dhe zhvlerësimin e monedhës.
Kështu, interesi (kamata) bëhet shkaktar i dyfishtë për krijimin e papunësisë dhe inflacionit, duke sjellë problemin e inflacionit të qëndrueshëm në ekonomitë kapitaliste.
Roli i borxhlinjve në eliminimin e problemit të inflacionit të qëndrueshëm në ekonominë islame:
Në ekonominë islame, kur investitorët dhe prodhuesit përballen me kriza ekonomike dhe dështojnë në aktivitetet e tyre prodhuese, shteti islam ndërhyn për të kufizuar pasojat negative dhe krizat ekonomike, veçanërisht në sektorin e prodhimit. Për këtë qëllim, ai përdor mjetet financiare islame, të cilat janë pjesë e sistemit financiar islam.
Një nga mjetet më të rëndësishme në këtë drejtim është kredia e mire, e cila ka një ndikim të madh në zvogëlimin e krizave në sektorin e prodhimit. Ky instrument jo vetëm që ndihmon në shmangien e falimentimeve, por gjithashtu rikthen shpresën dhe sigurinë tek ata prodhues që dikur kontribuuan në zhvillimin e shtetit islam dhe në stabilitetin ekonomik e shoqëror të shoqërisë islame.
Për të kuptuar rolin e borxhlinjve (el-garimun) në eliminimin e inflacionit të qëndrueshëm dhe në përmbushjen e nevojave të tyre, duhet të bëjmë analizën ekonomike në vijim:
Kush janë borxhlinjtë (el-garimun)?Borxhlinjtë janë ata persona që kanë marrë hua për qëllime të lejuara (të dobishme apo bamirëse, jo për mëkat), por më pas janë bërë të paaftë për të shlyer borxhin, qoftë në para ose në mallra.
Nëse ata kanë pasuri të mjaftueshme për të shlyer borxhin e tyre, nuk konsiderohen të varfër dhe nuk kanë të drejtë të marrin ndihmë nga fondi i zekatit, përveç nëse pas shlyerjes së borxhit nuk do t’u mbetet asgjë për të jetuar.
Nëse ata kanë mallra që mund të shiten për të shlyer borxhin, por shitja do t’i dëmtonte ekonomikisht (për shembull, duke i lënë pa mjete jetese), atëherë mund të marrin ndihmë nga zekati për të shmangur humbjet.
Kategoritë e borxhlinjve (el-garimun)
1 – Borxhlinj për të tjerët: Ata që marrin hua për të ndërmjetësuar në pajtimin e konflikteve, për të ndalur trazirat ose për të ndihmuar dikë tjetër të shlyejë një borxh.
2 – Borxhlinj për veten: Ata që kanë marrë borxh për nevoja personale të ligjshme. Përjashtim bëhet nëse borxhi është marrë për qëllime të ndaluara (haram) ose për diçka të dëmshme.
Shpërndarja e zekatit tek të tetë kategoritë e përfituesve, përfshirë borxhlinjtë (el-garimun), sipas ajetit të zekatit, dhe ndarja e tij gjatë gjithë vitit, çon në atë se:
Borxhlinjtë sigurojnë të ardhura për nevojat e tyre dhe për shlyerjen e borxheve, duke u çliruar nga barra e kredive që kanë marrë për të rregulluar ekonominë e tyre familjare ose për të ndihmuar të tjerët, si pajtimi i konflikteve apo pagesa e dëmshpërblimeve (dije). Kjo krijon kërkesë efektive për mallra dhe shërbime, ashtu si edhe te grupet e tjera përfituese si të varfrit dhe nevojtarët.
Rritja e kërkesës çon në shtimin e ofertës së përgjithshme, duke nxitur prodhimin e mallrave dhe shërbimeve në ekonomi.
Kjo rritje e prodhimit krijon kërkesë për fuqi punëtore, duke ndihmuar në eliminimin e papunësisë gjatë gjithë vitit. Kështu, zgjidhet një nga aspektet kryesore të inflacionit të qëndrueshëm – papunësia.
Efekti forcohet nga ndikimi i të gjitha kategorive përfituese të zekatit, të cilët rrisin kërkesën efektive në ekonomi, duke ndihmuar në stabilizimin e tregut të punës dhe eliminimin e papunësisë në afatgjatë.
Një nga mjetet financiare të rëndësishme në sistemin financiar islam, përveç zekatit, është kredia e mirë (qard hasen), e cila nuk përmban kamatë. Kjo lloj kredie, e marrë nga borxhlinjtë (el-garimun), ndihmon në eliminimin e inflacionit, sipas analizës ekonomike islame:
Si hap i parë, borxhlinjtë marrin ndihmë për të mbuluar nevojat e tyre bazë përmes zekatit dhe mekanizmave të tjerë financiarë islamë.
Më pas, ata mund të marrin kredi të mira pa interes, të hyjnë në partneritete të ligjshme islame (musharaka, mudaraba) ose të përdorin mjete të tjera financiare islame. Kjo u mundëson atyre të sigurojnë kapitalin e nevojshëm për t’u rikthyer në aktivitete ekonomike, veçanërisht në sektorët prodhues dhe të shërbimeve.
Kapitali i investuar ndikon drejtpërdrejt në pesë faktorët kryesorë të prodhimit në ekonominë islame që janë: toka, puna, kapitali, organizimi dhe konsulta.
Rritja e investimeve nxit kërkesën efektive për këta faktorë, duke krijuar një rritje të përgjithshme të kërkesës në të gjithë shtetin islam.
Në këtë mënyrë, përdorimi i kredive të mira dhe mjeteve të tjera financiare islame ndihmon në rritjen e ofertës, eliminimin e inflacionit dhe stimulimin e ekonomisë pa rreziqet e sistemit tradicional me kamatë.
Kjo, nga ana tjetër, çon në krijimin e një oferte të përgjithshme të mallrave dhe shërbimeve të prodhuara, sipas parimit ekonomik që thotë:”Kërkesa krijon ofertën e saj dhe e barazon ose i afrohet asaj.” Në këtë rast, kërkesa totale efektive krijon ofertën totale dhe e barazon ose i afrohet, duke sjellë ekuilibrin ekonomik. Kjo do të thotë ruajtje e fuqisë blerëse të monedhës kombëtare, duke parandaluar shfaqjen e inflacionit dhe duke e eliminuar atë nga ekonomia kombëtare e shtetit islam.
Rezultati final: Eliminimi i papunësisë dhe inflacionit në të njëjtën kohë, ç’ka shmang dhe parandalon inflacionin e stagnuar (inflacionin e shoqëruar me rënie ekonomike) në ekonominë islame.
Autor: Abdullah Muhamed Kadir
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure Teube: 60.
[2] – Sure Furkan: 65.
[3] – Muslimi (2699).
