Si i kuroi Kurani Fisnik sëmundjet e fanatizmit në periudhën e xhahilijes

Web Admin

Sprova (fitneja) në çdo shoqëri – Zoti i ruajtë vendet tona prej saj – çon në prishjen e rendit të saj, në trazimin e gjendjes, në humbjen e stabilitetit, në shpërbërjen e strukturës së saj dhe në zhdukjen e sigurisë brenda saj. Aq e rëndë është ajo saqë edhe të mençurit, të urtët dhe njerëzit e arsyeshëm të asaj shoqërie mbeten të hutuar, nuk dinë çfarë të bëjnë dhe nuk gjejnë rrugëdalje. Për këtë arsye, ajo është “më e rëndë se vrasja” dhe “më e madhe se vrasja”, ashtu siç ka thënë Allahu i Lartësuar në Librin e Tij: “Sprova është më e rëndë se vrasja”[1] dhe “Sprova është më e madhe se vrasja”[2] Sprova është më e rëndë dhe më e madhe se vrasja, sepse dëmet e saj përsëriten, pasojat e saj janë të gjera, rezultatet e saj janë të rënda dhe është shumë e vështirë të trajtohet, të kontrollohen pasojat dhe fundi i saj. Ndryshe ndodh me dhimbjen e vrasjes dhe pasojat e saj – pavarësisht tmerrit dhe krimit të madh që përfaqëson vrasja e një njeriu.

Pikërisht për këtë arsye, krimi i atij që ndez zjarrin e fitnes (sprovës, trazirës) në shoqëri dhe e shkakton atë me një fjalë, veprim, qëndrim ose ligj është më i madh se çdo gjë tjetër. Po ashtu, ai që nxit dhe që dëshiron që ajo të përhapet, të zgjasë dhe të vazhdojë, ka kryer një prej mëkateve të mëdha shkatërruese.

Në aspektin tjetër, ai që e mban larg fitnen nga shoqëria, ia mbyll derën asaj, e shuan zjarrin e saj, e shkul nga rrënjët, dhe e trajton shkakun dhe burimin e saj, ka një shpërblim të madh, sepse një gjë e tillë është prej veprave më të mira nëpërmjet të cilës njeriu afrohet tek Allahu i Lartësuar.

Ai që studion historinë e lashtë dhe bashkëkohore, e kupton se ndër farërat dhe shkaqet më të rrezikshme të fitneve në një shoqëri është fanatizmi i kohës së xhahilijetit me të gjitha format dhe shfaqjet e tij, i mishëruar në thirrje raciste, familjare, fisnore, klanore apo nacionaliste, në mënyrë të tepruar, të dhimbshme madje të rrezikshme. Kjo, sepse fanatizmi mund të çojë në pasoja të pakëndshme, si ofendime me nofka, përçmim të prejardhjes, mohim të së drejtës së tjetrit, përplasje, grindje, përçarje e armiqësi — ç’ka mund të ndezë zjarrin e fitnes në shoqëri.

Për këtë arsye, kurimi i fitnes kërkon një trajtim rrënjësor dhe efektiv. Kjo nënkupton një trajtim gjithëpërfshirës, që bazohet në largimin dhe refuzimin e fanatizmave të xhahilijetit dhe nxitjeve raciste me të gjitha format dhe mënyrat e tyre, duke u distancuar prej tyre dhe duke e shkulur nga rrënjët. Nuk mjaftojnë zgjidhje të përkohshme dhe lehtësuese, sepse mbetja e rrënjëve dhe farërave të saj paralajmëron rrezikun e ndezjes së zjarrit të saj dhe përhapjes së të keqes së saj, sa herë që fryjnë erërat e fitnes. Prandaj, është e domosdoshme që trajtimi i saj të jetë i plotë, rrënjësor dhe i gjithanshëm, që të mos shndërrohet në një fatkeqësi shoqërore.

Duke iu referuar Kuranit Famëlartë – kushtetutës për ndërtimin e shoqërive të ndriçuara – vërejmë se ai i ka kushtuar një vëmendje të jashtëzakonshme kësaj problematike të rrezikshme, e cila ishte e rrënjosur thellë në periudhën xhahilijetit, dhe e ka trajtuar atë në mënyrë të plotë.

Kjo vëmendje e veçantë u shfaq me caktimin e një sureje të tërë – ose shumicës së saj – për të sqaruar metodologjinë e trajtimit të kësaj çështjeje që nga rrënjët e saj, duke trajtuar pasojat e saj dhe gjithçka që mund të rrjedhë prej saj. Kjo është Sure el-Huxhurat, e cila ka një numër të vogël ajetesh, por e madhe në thellësinë e domethënieve të saj, në vlerën e përfitimeve të saj dhe në cilësinë e zgjidhjeve që ofron, veçanërisht për problemin që po trajtojmë.

Kjo sure ka përcaktuar një sistem vlerash shoqërore, e cila synon të ruajë unitetin, kohezionin, harmoninë dhe pastërtinë e shoqërisë, duke e mbrojtur atë nga sprovat, urrejtja, përçarjet, trazirat si dhe nga sëmundjet e tjera shoqërore.

Është e udhës që të meditojmë mbi vlerat, këshillat dhe udhëzimet e kësaj sureje fisnike dhe t’i forcojmë ato me dëshmi të tjera nga Kurani dhe me hadithe profetike të ndërlidhura me këtë temë. Kështu, mund të nxjerrim hapat e një zgjidhjeje rrënjësore për këtë problem të rrezikshëm, duke u mbështetur në disa tefsire dhe studime të lidhura me Kuranin.

Madje, nga kjo sure mund të nxjerrim një metodologj kuranore për të rregulluar “botën e marrëdhënieve” brenda shoqërisë, për të trajtuar sëmundjet e saj sociale dhe për ta mbrojtur atë nga mikrobet shkatërruese që rrezikojnë kohezionin e saj, në mënyrë që të mos bëhet shkak për trazira shoqërore.

Së pari: Respektimi i autoritetit më të lartë (Shpalljes) dhe kthimi tek Allahu dhe i Dërguari i Tij

Dhe të mos paraprihet ndaj tyre me mendime, dëshira apo tradita fisnore të periudhës së injorancës dhe të tjera që bien ndesh me udhëzimin hyjnor. Allahu i Lartësuar thotë: “O ju që keni besuar, mos bëni asgjë para (se të orientoheni në udhëzimet e) Zotit dhe të Dërguarit të Tij dhe kini frikë Allahun. Vërtet, Allahu është Dëgjuesi, i Dijshmi.”[3] Kushdo që i vendos përpara urtësisë hyjnore mendimet, opinionet apo zakonet fisnore, ai ka treguar mungesë respekti ndaj Allahut dhe të Dërguarit të Tij, duke rrezikuar veten me një mëkat të madh dhe duke dalë nga rruga e të devotshmëve. Ky qëndrim i drejtë bazohet në dorëzimin e plotë ndaj urdhrit të Allahut dhe të Dërguarit të Tij në çdo situatë, si dhe në marrjen e tyre si gjykatës në çdo mosmarrëveshje. Ai që është i vetëdijshëm për këtë, largohet nga çdo kundërshtim ndaj tyre, duke pasur frikë Allahun dhe duke besuar se “Allahu është Dëgjuesi, i Dijshmi.”

Nga ana tjetër, të kërkosh gjykim në kundërshtim me këtë autoritet hyjnor është një kthim në periudhën e injorancës. Allahu i Madhëruar thotë: “A mos kërkojnë ata gjykimin e kohës së injorancës? E kush është më i mirë në gjykim sesa Allahu për një popull që janë të bindur?”[4]

Së dyti: Verifikimi i lajmeve të dëmshme dhe mospranimi i menjëhershëm i tyre apo besimit të tyre pa u siguruar për saktësinë e tyre, veçanërisht kur burojnë nga ata që kanë dobësi në përkushtimin fetar. Kjo sepse “dobësia e kësaj ndjenje e bën njeriun të guximshëm në shpërfilljen e ndalesave dhe në përcjelljen e informacionit në dëshmi apo lajme,” gjë që mund të sjellë pasoja dhe veprime që dëmtojnë të tjerët apo interesin e përgjithshëm, me një përfundim të hidhur për të cilin pendimi nuk sjell dobi: Allahu i Madhëruar thotë: “O ju që keni besuar! Nëse ju vjen ndonjë njeri i pandërgjegjshëm me ndonjë lajm, hulumtoni me kujdes, që të mos dëmtoni ndokënd nga padituria dhe të pendoheni për atë që keni bërë.”[5]

Qëllimi i verifikimit është sigurimi i fortë për saktësinë e lajmit. Ky gjykim nuk vlen vetëm për mëkatarët, por përfshin edhe të tjerët. Rregulli këtu është të sigurohet vërtetësia e lajmit, siç është shqyrtimi i drejtësisë së transmetuesit të lajmit. Nëse ai e përcjell lajmin nga dikush tjetër, nuk mjafton drejtësia e tij, por duhet verifikuar edhe drejtësia e burimit origjinal e kështu me radhë. Madje edhe transmetuesi i panjohur, për të cilin nuk dihet nëse është mëkatar apo jo, përfshihet në këtë rregull.

Në këtë ajet është përmendur mëkatari (njeriu i pandërgjegjshëm) për të tërhequr vëmendjen se, në thelb, lajmet e dëmshme për bashkësinë muslimane zakonisht përhapen nga njerëzit e prishur dhe gënjeshtarët. Megjithatë, nëse një musliman përcjell një lajm të tillë, kjo nuk është domosdoshmërisht dëshmi e mëkatit të tij, por mund të jetë për shkak të pakujdesisë ose besimit të tij ndaj burimit nga i cili e ka marrë. Allahu e di më së miri.

Ky urdhër për verifikim është një parim madhor që tregon detyrimin për të qenë të kujdesshëm në vendimet gjyqësore dhe për të mos ndjekur thashethemet apo dyshimet dhe iluzionet që sillen nëpër mendje.

Në dritën e kësaj, bëhet e qartë gabimi i çdo kujt që nxiton në përhapjen e lajmeve të dëmshme dhe propagandimin e tyre pa verifikim. Nuk përjashtohet nga ky gabim as ai që, pas përcjelljes së lajmit pa hulumtim dhe siguri, thotë: “siç thuhet”, ose “nëse është e vërtetë”, ose “e përcjellur”, ose “a është kjo e saktë?”, ose “e mora nga dikush që besoj se është i kujdesshëm”, apo shprehje të ngjashme justifikuese. Kjo për shkak se edhe vetë përhapja e lajmit mund të shkaktojë dëm, konfuzion ose trazira, veçanërisht në epokën e rrjeteve sociale, ku informacioni qarkullon me shpejtësi të madhe.

Nëse përhapja e thashethemeve është një gabim në lajmet që mund të shkaktojnë ndonjë dëm të përgjithshëm, atëherë është një mëkat edhe më i madh dhe një krim më i shëmtuar kur bëhet fjalë për lajme të rreme dhe shpifje dashakeqe të çdo lloji. Këto përfshijnë ato që ndezin flakët e përçarjes në shoqëri dhe ato që përdoren si mjete të luftës psikologjike nga organizata apo grupe të specializuara me qëllime të liga, qofshin ato armiqësore apo hipokrite.

Vlen të përmendet se shpifjet mund të klasifikohen sipas qëllimeve të tyre në katër kategori kryesore:

1 – Shpifje që largojnë dhe frikësojnë – Këto kanë për qëllim mashtrimin e audiencës së jashtme, e cila nuk ka dijeni të drejtpërdrejtë për atë që ndodh brenda një komuniteti apo vendi. Për shkak të mungesës së informacionit të saktë, shpifjet mund të ndikojnë fuqishëm tek ata dhe të arrijnë qëllimin e tyre me efekt të lartë.

2 – Shpifje përçarëse – Këto përdoren për të përçarë dhe dobësuar kohezionin e brendshëm të shoqërisë, për të nxitur konflikte dhe trazira. Një metodë e preferuar nga hipokritët dhe grupet destabilizuese në çdo epokë, të cilët përpiqen të shpërndajnë lajme të rreme për të krijuar mosmarrëveshje dhe konfuzion brenda komunitetit.

3 – Shpifje demoralizuese – Këto synojnë të thyejnë moralin dhe vullnetin e shoqërisë, ta demotivojnë dhe ta zhytin në pesimizëm. Kjo lloj shpifjeje është një nga armët më të rrezikshme të luftës psikologjike, pasi efektet e saj shpesh janë të menjëhershme dhe nuk lejojnë kohë të mjaftueshme për të zbutur pasojat e tyre.

4 – Shpifje të ulëta dhe të turpshme – Këto përfshijnë shpifjet që cenojnë nderin dhe moralin, duke përfshirë përgojimin dhe fyerjet mbi prejardhjen e dikujt. Rreziku i tyre qëndron në faktin se ato prekin drejtpërdrejt integritetin dhe reputacionin e individëve, mund të çojnë në përçarje dhe konfuzion të madh në shoqëri, të dëmtojnë vullnetin dhe të shkaktojnë dhimbje të thellë psikologjike dhe morale.

Për shkak të rrezikut të madh që paraqesin këto lloje të ndryshme të shpifjeve, Allahu i Lartësuar në Librin e Tij të Urtë ka paralajmëruar ashpër kundër fabrikimit dhe përhapjes së tyre. Ai ka qortuar rëndë ata që i përhapin dhe i ka kërcënuar me mallkim dhe ndëshkim të madh si në këtë botë ashtu edhe në ahiret, në mënyrë që të ndihen të frikësuar dhe të largohen nga ky veprim, duke u penduar sinqerisht. Allahu i Madhëruar, në suren Nur, dënon rëndë ata që shpifin kundër nderit të njerëzve të pafajshëm dhe përhapin gënjeshtrat e tyre: “Me të vërtetë, ata që shpifin kundër grave të ndershme, të pafajshme dhe besimtare, janë të mallkuar në këtë botë dhe në botën tjetër, dhe ata do të kenë një ndëshkim të madh. Atë ditë, gjuhët e tyre, duart e tyre dhe këmbët e tyre do të dëshmojnë kundër tyre për atë që kanë bërë.”[6]

Po ashtu, në suren Ahzab, Allahu i kërcënon hipokritët me ndëshkim dhe mallkim nëse nuk ndalin përhapjen e lajmeve të rreme dhe shpifjeve që dëmtojnë besimtarët: “Nëse hipokritët, ata që kanë sëmundje në zemrat e tyre dhe ata që shpërndajnë thashetheme në Medinë nuk ndalen, Ne do të të japim pushtet mbi ta, dhe pastaj ata do të qëndrojnë aty vetëm për pak kohë. Të mallkuar do të jenë, kudo që të gjenden, do të kapen dhe do të vriten pa mëshirë.”[7]

Për më tepër, Allahu i Lartësuar ka ndaluar edhe thjesht përhapjen e këtyre shpifjeve dashakeqe dhe ka qortuar rëndë ata që dëshirojnë që ato të përhapen. Ai i ka paralajmëruar me ndëshkim të dhembshëm në këtë botë dhe në botën tjetër. “Me të vërtetë, ata që dëshirojnë që imoraliteti të përhapet te besimtarët, ata do të kenë një ndëshkim të dhembshëm në këtë botë dhe në ahiret. Allahu e di, e ju nuk dini.”[8] Fjala “fahisha” (imoralitet) në këtë kontekst nënkupton një vepër jashtëzakonisht të neveritshme dhe të turpshme, dhe zakonisht përdoret për të përshkruar vepra si zinaja dhe akte të tjera të rënda të pamoralshme.

Pavarësisht këtij paralajmërimi të rreptë për përhapjen e thashethemeve dhe dënimit të ashpër për ata që dëshirojnë përhapjen e tyre, Kurani vë në dukje se një nga shkaqet më të rrezikshme të përhapjes së tyre është: “pranimi i informacionit pa dije dhe përhapja e tij pa u menduar gjatë”. Kjo është një dukuri shoqërore e përhapur, veçanërisht kur bëhet fjalë për lajme të çuditshme që ngjallin kureshtje dhe interes tek njerëzit. Allahu i Lartësuar thotë: “Kur e përcollët me gjuhët tuaja dhe thatë me gojët tuaja atë që nuk e dinit, duke menduar se ishte diçka e lehtë, por ajo ishte diçka madhështore tek Allahu.”[9]

Ajeti përmbyllet me këtë qortim të ashpër: “Dhe ju menduat se ishte diçka e lehtë, por ajo është e madhe tek Allahu.” Kjo do të thotë se ata e konsideruan të parëndësishëm përhapjen e shpifjes, sepse e nënvlerësuan përgojimin dhe njollosjen e njerëzve, duke vazhduar zakonet e kohës së injorancës (xhahilijetit), kur nuk kishin një udhëzues fetar që t’i frenonte. Kjo ishte arsyeja pse ata e konsideruan shpifjen si diçka të lehtë. Islami erdhi për të zhdukur veset e periudhës së injorancës dhe për të përmbushur moralin e lartë.

Kurani Fisnik ka vendosur një rregull të artë për të luftuar të gjitha llojet e thashethemeve dhe për t’i çrrënjosur ato sa më shpejt përpara se të përhapen në shoqëri. Ky rregull është: përgënjeshtrimi i menjëhershëm i thashethemeve, duke u mbështetur në dy parime: dyshimi ndaj burimit të tyre dhe mendimi i mirë për besimtarët.

Këtë gjë Kurani e thekson në rastin e trajtimit të shpifjes ndaj Aishes (r.a). “Sikur, kur e dëgjuat atë, besimtarët dhe besimtaret të kishin menduar mirë për veten e tyre dhe të kishin thënë: Kjo është një shpifje e hapur!”[10] “Dhe sikur, kur e dëgjuat atë, të kishit thënë: Nuk na lejohet të flasim për këtë. I lartësuar qofsh Ti! Kjo është një shpifje e madhe!”[11]

Këtu, Kurani na nxit të refuzojmë menjëherë shpifjet dhe të jemi të sigurt se ato janë një trillim i hapur dhe një shpifje e madhe. Për më tepër, Kurani e përmbys çështjen dhe e vendos në vendin e duhur: nuk është detyrë e atyre që mohojnë shpifjen të sjellin prova, por është detyrë e atyre që e përhapin atë. Allahu i Lartësuar thotë: “Pse nuk sollën për të katër dëshmitarë? Meqë nuk sollën dëshmitarë, atëherë ata te Allahu janë gënjeshtarë.”[12]

Kështu, bëhet e qartë se është gabim të mendosh se metoda islame për përballjen me shpifjet e përhapura nga armiku është hetimi dhe procesi gjyqësor. Kushdo që njeh dinakërinë e shpifësve dhe qëllimet e tyre, si dhe natyrën e luftërave psikologjike, e kupton se kjo nuk është e drejtë.

Në shumë raste, shpifja ka dhënë tashmë efektin e saj negativ dhe ka ndikuar në mendjet e njerëzve përpara se të zbulohet e vërteta nga hetuesit. Për këtë arsye, thashethemet nuk mund të luftohen vetëm përmes hetimeve, sepse çështja është çështje kohe. Armikut nuk i intereson më nëse njerëzit e zbulojnë të vërtetën ose jo pasi ai të ketë arritur qëllimin e shpifjes së tij.

Së treti: Pajtim i drejtë mes besimtarëve në rast të mosmarrëveshjeve dhe shmangia e luftës mes tyre

Allahu i Lartësuar thotë: “Nëse dy grupe besimtarësh luftojnë mes vete, pajtojini ato! Por nëse njëra nga to vazhdon të sulmojë tjetrën, luftoni kundër asaj që kryen padrejtësi derisa të kthehet në urdhrin e Allahut. E nëse kthehet, atëherë pajtoni ato me drejtësi dhe veproni drejt, sepse Allahu i do të drejtët.”[13]

Lidhja e këtij orientimi me atë që u përmend më parë qëndron në faktin se nga lajmet e rreme më të rrezikshme janë ato që nxisin përçarje mes fiseve, të cilat kanë pasoja më të rënda sesa ato mes individëve. Këto lajme janë më të vështira për t’u sqaruar, dhe shpeshherë e vërteta zbulohet vetëm pasi zjarri i përçarjes është ndezur dhe pendimi nuk ka më dobi.

Urdhri për pajtim mes besimtarëve është detyrim para se të ndodhë përplasja. Ky pajtim duhet të bëhet që në shfaqjen e shenjave të para të konfliktit, sepse është më e udhës të parandalohet përleshja sesa të pritet shpërthimi i saj. Për këtë arsye, Allahu i Lartësuar ka thënë: “Nëse njëra nga grupet sulmon tjetrën, atëherë luftoni kundër asaj që bën padrejtësi.”

Kjo nënkupton se, nëse një grup fillon agresionin dhe refuzon pajtimin, atëherë është e domosdoshme të luftohet kundër tij derisa të kthehet në rrugën e drejtësisë dhe të heqë dorë nga padrejtësia e tij.

Gjithashtu, ndëshkimi i grupit që kryen padrejtësi duhet të vazhdojë derisa ai t’i kthehet urdhrit të Allahut, i cili përfshin ndalimin e padrejtësisë dhe zbatimin e drejtësisë. Nëse ky grup pendohet dhe kthehet nga rruga e tij e gabuar, atëherë detyrë e myslimanëve është të pajtojnë të dyja palët me drejtësi dhe të sigurojnë që ndjenja e urrejtjes të mos vazhdojë. Allahu i Lartësuar thotë: “Nëse ai kthehet, atëherë pajtoni ata me drejtësi dhe veproni drejt, sepse Allahu i do të drejtët.”

Ky është një pajtim i dytë pas pajtimit të parë që duhet bërë që në shenjat e para të konfliktit. Arsyeja për këtë është se grupi që dorëzohet pas një lufte të detyruar mund të ndihet i mposhtur dhe i lënduar, duke pasur një ndjenjë armiqësie ndaj grupit tjetër. Për këtë arsye, myslimanët janë të detyruar të ndërmjetësojnë në mënyrë të drejtë për të eliminuar ndasitë dhe për të rikthyer vëllazërinë islame, në mënyrë që përçarja të mos rishfaqet më.

Një mesazh i rëndësishëm që nxirret nga ky ajet është se ndonëse lufta mes besimtarëve është e mundshme, ajo nuk ua heq atyre përshkrimin e besimit. Për këtë arsye, obligimi i myslimanëve është që të ndërmjetësojnë me drejtësi kur të shfaqen shenjat e përçarjes. Nëse një grup refuzon pajtimin dhe vazhdon të bëjë padrejtësi, atëherë është e domosdoshme të detyrohet me forcë që të ndalojë agresionin e tij. Nëse ai kthehet nga padrejtësia, atëherë është detyrë të ndërmjetësohet mes palëve në mënyrë të drejtë, për të shuar zjarrin e përçarjes dhe për të eliminuar rrënjët e saj.

Për të realizuar këtë, është e domosdoshme të ekzistojnë institucione pajtimi, gjyqësore dhe të sigurisë që janë të afta ta zbatojnë këtë proces.

Së katërti: Forcimi i vëllazërisë në besim dhe përpjekja për të eliminuar çdo gjë që e dobëson atë

Lidhja e vëllazërisë në besim duhet të mbetet më e fortë se çdo lidhje tjetër, pasi ajo bazohet në kontratën më të fuqishme të marrëdhënieve – besimin në Allahun. Ky besim ka krijuar mes besimtarëve një lidhje të shenjtë që nuk krahasohet me asnjë tjetër. “Sa më shumë që madhërohet besimi në zemrat e njerëzve, aq më shumë respektohen dhe nderohen ndjenjat e besimtarëve ndaj njëri-tjetrit.”

Prandaj, është detyrë që në çdo shoqëri islame të punohet për pajtimin mes besimtarëve sa herë që shfaqen shenja të përçarjes dhe konflikteve, me qëllim që të forcohet ajo vëllazëri në besim, e cila bazohet në devotshmëri dhe mëshirë. Allahu i Lartësuar thotë: “Besimtarët janë vëllezër, prandaj pajtoni vëllezërit tuaj dhe kini frikë Allahun që të mund të mëshiroheni.”[14]

Së pesti: Përmbajtja nga keqpërdorimi i gjuhës

Pas theksimit të lidhjes së vëllazërisë në besim dhe domosdoshmërisë së forcimit të saj në ajetin e mëparshëm – e cili kërkon sjellje dhe marrëdhënie të mira mes besimtarëve – ajeti pasues tërheq vëmendjen ndaj çështjeve që lidhen me komunikimin verbal. Këto janë çështje për të cilat njerëzit shpesh neglizhojnë, pasi ishin të përhapura gjerësisht në periudhën e injorancës paraislamike:

Ndalimi i përqeshjes dhe përçmimit:

Allahu i Lartësuar thotë: “O ju që besuat! Mos e përqeshë një grup njerëzish një grup tjetër, se ndoshta ata janë më të mirë se këta, dhe as gratë (të mos përqeshin) gra të tjera, se ndoshta ato janë më të mira se këto…”[15] Komentuesit e Kuranit shpjegojnë se “mos përqeshni” do të thotë të mos tallni dhe të mos përçmoni të tjerët. Ky ndalim është dhënë në formë të përgjithshme për të ndaluar atë që ishte zakon mes fiseve arabe, ku një fis përqeshte tjetrin. Ky ndalim vjen në formë të prerë dhe ndalohet për çdo individ të fyejë një tjetër, qoftë burrë apo grua.

Përqeshja dhe përçmimi lindin nga arroganca dhe vetëkënaqësia, ndaj Kurani tërheq vëmendjen për një kriter të drejtësisë: Shumë prej atyre që ndihen superiorë ndaj të tjerëve, në realitet mund të jenë më të ulët se ata në vlerë dhe devotshmëri.

Ndalimi i të metave dhe ofendimeve:

Allahu i Lartësuar thotë: “Dhe mos e ofendoni njëri-tjetrin…” Ofendimi është përmendja e një gjëje që një person e konsideron të metë, qoftë në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë. Nëse kjo është e vërtetë, është mungesë edukate dhe padrejtësi; nëse është e pavërtetë, është gënjeshtër dhe shpifje. Ky veprim ishte i zakonshëm mes arabëve në kohën e injorancës paraislamike.

Në këtë ajet, Kurani përdor një shprehje që barazon të fyerin me vetë personin që fyen, duke e bërë të qartë se ai që përçmon dhe fyen të tjerët në të vërtetë po e dëmton veten e tij, sepse vëllazëria islame e trajton shoqërinë si një trup të vetëm, ku dinjiteti i një individi është pjesë e dinjitetit të gjithë shoqërisë.

Ndalimi i thirrjes me nofka fyese:

Allahu i Lartësuar thotë: “Dhe mos e thërrisni njëri-tjetrin me nofka (fyese)…” Thirrja me nofka poshtëruese ishte një zakon i përhapur në shoqërinë paraislame, ndaj Kurani ndalon rreptësisht përdorimin e emrave apo mbiemrave që nënçmojnë dhe fyejnë dikë. Besimtari ka të drejtë të mos quhet me një emër që e ofendon, dhe është pjesë e edukatës që të mos i shkaktohet lëndim vëllait të tij me fjalë të tilla.

Paralajmërimi kundër mosrespektimit të këtyre ndalesave:

Allahu i Lartësuar thotë: “Sa e keqe është që pas besimit të quheni mëkatarë! E kush nuk pendohet, ata janë mizorë.” Ky ajet tregon qartë se kush i kryen këto vepra – përqeshjen, ofendimin dhe nofkat fyese – është fajtor dhe mëkatar, dhe për të shpëtuar nga ky mëkat duhet të pendohet dhe të heqë dorë nga sjellje të tilla.

Ai që vazhdon në këto mëkate është i padrejtë tek Allahu, dhe nëse ai vepron kështu këtë ai ka bashkuar dy cilësi të këqija: mëkatin dhe padrejtësinë.

Së gjashti: Shmangia e sjelljeve të këqija e të padukshme

Pas ndalimit të keqtrajtimit përmes fjalës, Kurani ndalon edhe lloje të tjera të sjelljeve të këqija, të cilat janë të padukshme dhe mund të mos vihen re nga ai që preket prej tyre, prandaj nuk mund t’i kundërshtojë, dhe as ta largojë ndjesinë e keqe që i shkaktohet. Ky ndalim është përmendur në një ajet të vetëm, i cili fillon me një thirrje të ngrohtë dhe të dashur: “O ju që keni besuar…”. Kjo thirrje përkujton besëlidhjen e imanit dhe vëllazërisë në fe, duke nënkuptuar se besimtarët e vërtetë duhet të shmangin këto lloje sjelljesh të fshehura në marrëdhëniet e tyre:

“Shmangni shumicën e dyshimeve, sepse disa dyshime janë mëkat…” – Kjo është një urdhëresë madhështore që e ndalon një zakon të përhapur në xhahilijet: dyshimet e këqija dhe akuzat e pabaza. Dyshimet e këqija çojnë në xhelozi të tepruar, kurthe, vrasje, shpifje ndaj familjeve, dhe madje edhe në fillimin e luftërave nga frika e një sulmi të pabazuar.

Kurani pastron zemrën nga këto ndotje të dyshimit të keq, duke e mbajtur atë të pastër dhe të lirë nga shqetësimet dhe dyshimet e pajustifikuara. Në një shoqëri ku njerëzit i besojnë njëri-tjetrit dhe nuk mbizotëron dyshimi i keq, jeta bëhet më e qetë dhe më e lumtur.

Urdhri për të shmangur “shumicën e dyshimeve” tregon se dyshimet e gabuara nuk janë të pakta, prandaj duhet të shqyrtohen dhe të dallohen nga ato të vërtetat. Dyshimi i pabazë është mëkat, sepse shpesh çon në përgojim, spiunim, akuzim të rremë, ose në trajtim të padrejtë ndaj dikujt që nuk e meriton. Sipas dijetarëve, është e ndaluar të kemi dyshim të keq për dikë që ka një reputacion të mirë, sepse parimi themelor është që besimtari të mendohet mirë dhe të mos akuzohet pa prova.

Megjithatë, në raste kur dyshimi mbështetet nga shenja të dukshme, si në rastin e kriminelëve apo atyre që janë të njohur për padrejtësi dhe mashtrim, është e nevojshme të tregohet kujdes. Këta individë nuk duhet të akuzohen pa prova, por mbikëqyrja e tyre nga organet përkatëse mund të jetë e domosdoshme për të mbrojtur shoqërinë.

“Mos spiunoni (mos hulumtoni për të metat e të tjerëve)…” – Spiunimi, që do të thotë kërkimi i fshehtë i mangësive të të tjerëve, është një formë e pabesisë dhe e ndërhyrjes në jetën private të njerëzve. Ky veprim shkakton konflikte, urrejtje dhe përçarje në shoqëri, duke dëmtuar vëllazërinë besimtare.

Kurani e dënon këtë sjellje jo vetëm nga aspekti moral, për të ruajtur pastërtinë e zemrës, por edhe si një parim kryesor në rregullimin e shoqërisë islame. Në një shoqëri të ndërtuar mbi parimet islame, njerëzit duhet të jetojnë të sigurt për privatësinë e tyre, për shtëpitë, sekretet dhe nderin e tyre. Nuk ka asnjë justifikim për shkeljen e privatësisë së dikujt pa arsye të ligjshme.

Ndalimi i spiunimit lidhet me ndalimin e dyshimeve të këqija. Nëse një spiunim sjell dëm të përgjithshëm për shoqërinë, ai bëhet një mëkat madhor. Megjithatë, kur bëhet për të mbrojtur sigurinë publike, si monitorimi i planeve të kriminelëve apo armiqve, atëherë është i ligjshëm, por vetëm në kuadrin e institucioneve përkatëse dhe pa abuzuar përmes këtij pushteti.

“Mos e përgojoni njëri-tjetrin…” – Pas ndalimit të spiunimit, Kurani ndalon një tjetër sjellje të dëmshme: përgojimin. Përgojimi është të flasësh për dikë pas shpine me diçka që ai nuk do e pëlqente, edhe nëse është e vërtetë. Nëse ajo që thuhet nuk është e vërtetë, atëherë është shpifje dhe një mëkat edhe më i rëndë.

Pejgamberi (a.s) e shpjegoi këtë në një hadith: “A e dini çfarë është përgojimi?” Sahabët thanë: “Allahu dhe i Dërguari i Tij e dinë më së miri.” Ai tha: “Është të përmendësh vëllain tënd me diçka që ai e urren.”
Dikush e pyeti: “Po nëse ajo që themi për të është e vërtetë?” Ai u përgjigj: “Nëse është e vërtetë, ti e ke përgojuar, e nëse nuk është e vërtetë, ti e ke shpifur.”[16]

Përgojimi është një mëkat që dëmton vëllazërinë islame dhe krijon armiqësi. Kurani e përshkruan përgojimin me një imazh të neveritshëm: “A do të donte ndokush prej jush të hante mishin e vëllait të vet të vdekur? Ju do ta urrenit një gjë të tillë!” Ky krahasim tregon se përgojimi është i neveritshëm dhe i urryer, njësoj si të hash mishin e dikujt që nuk mund të mbrohet.

Megjithatë, ka raste kur përmendja e dikujt në mungesë mund të jetë e lejuar, si për shembull:

Në raste të nevojshme, si kritikimi i dëshmitarëve të pabesueshëm ose vlerësimi i transmetuesve të haditheve.

Kur dikush kërkon këshillë për një person, si në martesë ose partneritet biznesi.

Kur paralajmërohet një shoqëri nga një person i njohur për korrupsion.

Gjithsesi, edhe në këto raste duhet të bëhet me kujdes dhe pa e kaluar kufirin e nevojës.

“Kini frikë Allahun! Vërtet, Allahu është Falës dhe Mëshirues.” – Pas ndalimeve të lartpërmendura, ajeti

përfundon me një urdhër për devotshmëri, e cila përmbledh të gjitha urdhrat dhe ndalimet.

Nëse dikush është larg këtyre mëkateve, ky urdhër do ta ndihmojë që të vazhdojë të qëndrojë i pastër prej tyre. Nëse dikush është i zhytur në to, ky urdhër është një ftesë për pendim dhe për largim nga këto vese.

Kështu, ky ajet përmban rregulla thelbësore për të ndërtuar një shoqëri të shëndetshme, të mbushur me dashuri, respekt dhe besim të ndërsjellë, duke na udhëzuar që të jetojmë me pastërti të zemrës dhe të fjalës.

Së shtati: Zhdukja e rrënjëve të racizmit të xhahilijetit

Pasi u shpjeguan rregullat e sjelljes dhe marrëdhënieve në shoqërinë myslimane, ajeti i 13-të i sures El-Huxhurat vjen për të zhdukur rrënjët e racizmit të xhahilijetit. Në atë kohë, çdo fis lavdëronte virtytet e veta dhe e konsideronte veten më të lartë se të tjerët, ndërsa disa fise përçmoheshin. Kjo çonte në armiqësi dhe luftë, dhe nga kjo rridhnin tallja, përgojimi, etiketimi, dyshimet, spiunimi dhe thashethemet. Ky ajet erdhi për t’i edukuar besimtarët që të shmangin praktikat e epokës së xhahilijetit dhe të pastrojnë shpirtrat nga mbetjet e saj.

Kuptimi i ajeteve:

Thirrja fillon me “O njerëz” dhe jo “O besimtarë”, për të treguar se të gjithë njerëzit kanë një origjinë të përbashkët dhe janë të barabartë në krijim. Kjo synon të theksojë se vlera dhe krenaria duhet të bazohen në virtytet dhe se në Islam, dallimi mes njerëzve bëhet vetëm nëpërmjet devotshmërisë.

“Ne ju krijuam nga një mashkull dhe një femër” do të thotë se të gjithë njerëzit janë pasardhës të Ademit dhe Havasë, dhe se kjo lidhje i bën të barabartë pavarësisht racës, etnisë apo ngjyrës së lëkurës. Ky ajet vendos parimin e barazisë njerëzore në Islam.

“Dhe ju bëmë popuj dhe fise” Fjala “shuūb” (popuj) i referohet grupeve të mëdha të njerëzve që ndajnë një paraardhës të përbashkët, ndërsa “kabā’il” (fis) i referohet grupeve më të vogla që dalin nga këto popuj. Në ajet përmenden vetëm këto dy nivele, duke përfshirë edhe nëngrupet e tjera që ndahen sipas sistemit fisnor.

“Që të njiheni me njëri-tjetrin” Kjo do të thotë se qëllimi i ndarjes në popuj dhe fise është njohja dhe bashkëpunimi mes tyre, e jo diskriminimi apo ndarja. Kjo njohje ndodh në nivele të ndryshme, nga familja te fisi, nga fisi te populli, duke krijuar një sistem të natyrshëm për të lidhur shoqërinë.

Njohja mes njerëzve është bazë për krijimin e marrëdhënieve, shkëmbimin e përvojave dhe bashkëpunimin për të mirën e përbashkët. Civilizimet u përhapën dhe u zhvilluan përmes këtij ligji të urtë hyjnor. Prandaj, të përdoret dallimi mes popujve si justifikim për përçarje dhe armiqësi është një shkelje e këtij sistemi hyjnor.

Gara në devotshmëri, jo në prejardhje

“Vërtet më i nderuari ndër ju është ai që është më i devotshëm” Ky ajet përcakton kriterin e vetëm të dallimit mes njerëzve: devotshmërinë. Nuk ka vlerë krenaria mbi baza etnike apo fisnore, sepse të gjithë njerëzit ndajnë të njëjtën origjinë. I vetmi matës i vërtetë i nderit dhe suksesit është devotshmëria ndaj Zotit.

Ky kuptim është përforcuar edhe në fjalët e Profetit (a.s) gjatë Çlirimit të Mekës: “O njerëz, Allahu ka zhdukur arrogancën dhe krenarinë e epokës së xhahilijetit. Njerëzit janë dy llojesh: një njeri i devotshëm dhe fisnik para Allahut dhe një njeri mëkatar e i pavlerë para Tij. Të gjithë njerëzit janë pasardhës të Ademit, dhe Ademi është krijuar nga dheu.”[17]

Në hutben e lamtumirës, Profeti (a.s) theksoi të njëjtën gjë: “O njerëz, Zoti juaj është një dhe babai juaj është një. Nuk ka përparësi arabi ndaj jo-arabit, as jo-arabi ndaj arabit, as i bardhi ndaj të ziut, as i ziu ndaj të bardhit, përveçse me devotshmëri.”

Vlera e njohjes së prejardhjes, por jo si kriter superioriteti

Kjo nuk do të thotë se Islami e nënvlerëson rëndësinë e njohjes së prejardhjes. Njohja e familjes dhe fisit është e dobishme për ruajtjen e lidhjeve farefisnore dhe për të përmbushur të drejtat dhe detyrimet që dalin prej saj. Profeti (a.s) ka thënë: “Mësoni prejardhjen tuaj që të mbani lidhjet farefisnore!”[18] Megjithatë, prejardhja nuk mund të jetë shkak për epërsi apo krenari. Profeti (a.s) ka thënë:
“Atë që e vonon vepra e tij, nuk do ta shpejtojë prejardhja e tij.”[19]

Madje, ai e paralajmëroi edhe fisin e tij më të afërt: “O fis i Kurejshëve, shpëtoni veten tuaj! Nuk mund t’ju ndihmoj tek Allahu. O bij të Abdul Menafit, nuk mund t’ju ndihmoj tek Allahu. O Abas, biri i Abdul Muttalibit, nuk mund të të ndihmoj tek Allahu. O Safije, halla e të Dërguarit të Allahut, nuk mund të të ndihmoj tek Allahu. Oj Fatime, bija e Muhamedit, kërko ç’të duash nga pasuria ime, por nuk mund të të ndihmoj tek Allahu.”[20]

Dënimi i fanatizmit fisnor

Nëse lidhjet fisnore çojnë në fanatizëm të verbër që e shtyn njeriun të mohojë të drejtën, të jetë i padrejtë apo të shkaktojë përçarje, atëherë ky është nga zakonet e xhahilijetit që Islami e dënoi ashpër. Allahu thotë për jobesimtarët që pengonin myslimanët nga Xhamia e Shenjtë: “Kur ata që mohuan vendosën në zemrat e tyre arrogancën e xhahilijetit…”[21]

“Vërtet, Allahu është i Gjithëdituri dhe i Gjithëinformuari (i asaj që veproni)” Ky ajet shpjegon pse devotshmëria është kriteri i vetëm i vlerësimit: Allahu është i Gjithëdituri dhe i Gjithëinformuari. Ai e di saktësisht se kush është më i devotshëm dhe kush ka më shumë vlerë tek Ai. Kjo është një thirrje që njerëzit të pastrojnë qëllimet e tyre dhe të synojnë devotshmërinë, sepse Allahu e di çfarë kanë në zemrat e tyre dhe do t’i gjykojë sipas saj.

Së teti: Moslavdërimi i vetes

Pas vendosjes së një standardi të drejtë për garën dhe epërsinë mes njerëzve në ajetin e mëparshëm, ajeti pasues ndalon lavdërimin e vetes dhe pretendimin e diçkaje që nuk është e vërtetë:
“Beduinët thanë: Ne besuam. Thuaj: Ju nuk keni besuar, por thoni: Ne u dorëzuam, sepse besimi ende nuk ka hyrë në zemrat tuaja. Nëse i bindeni Allahut dhe të Dërguarit të Tij, Ai nuk do t’ju pakësojë asgjë nga veprat tuaja. Vërtet, Allahu është Falës dhe Mëshirëplotë.”[22]

“Këta beduinë, erdhën duke shprehur Islamin me gojë, por zemrat e tyre ende nuk ishin të qeta me bindjet e imanit, pasi ishin të rinj në fe, Allahu i mohoi ata në pretendimin e tyre “Ne besuam” për t’u bërë të qartë se e fshehta e tyre nuk ishte e panjohur për Allahun. Dhe që Islami nuk ka vlerë nëse nuk shoqërohet me besim të vërtetë. As Islami pa imanin nuk vlen, as imani pa Islamin; të dyja bashkohen në bindjen ndaj Allahut dhe të Dërguarit të Tij.

“Dhe besimi ende nuk ka hyrë në zemrat tuaja” – kjo shpjegon mohimin e besimit të tyre në fjalinë “Thuaj: ‘Ju nuk keni besuar”, duke treguar se mohohet jo ekzistenca e deklarimit me gojë, por mungesa e rrënjosjes dhe lidhjes së zemrës me të. Ata ende kishin dyshime, siç sugjerohet nga fjalia në ajetin vijues:
“Besimtarët e vërtetë janë vetëm ata që besuan në Allahun dhe të Dërguarin e Tij dhe pastaj nuk dyshuan kurrë, por luftuan me pasuritë dhe jetët e tyre në rrugën e Allahut – të tillët janë të sinqertët.”[23]

Fjala “Lemâ” tregon se mohimi vazhdon deri në kohën e të folurit, duke nënkuptuar se ajo që mohohet mund të ndodhë në të ardhmen.

Ndalimi i lavdërimit të vetes

Ky ndalim është theksuar edhe në ajetin “Mos e lavdëroni veten tuaj! Ai e di më së miri se kush është i devotshëm.”[24] Do të thotë se vetëm Allahu e di nivelin e devotshmërisë tuaj, e cila është lavdia e vërtetë.”

I Dërguari i Allahut (a.s) ka thënë: “Ai që tregohet si i pasur me atë që nuk ka, është si ai që vesh dy petka të rreme.”[25] Kjo nënkupton atë person i cili shfaq para njerëzve devotshmëri dhe përkushtim më të madh se sa ka në realitet, duke i mashtruar ata ose duke dashur të lavdërohet për diçka që nuk e ka bërë. Një person i tillë është sikur të veshë dy rroba false, duke pretenduar se janë të tij.

Së nënti: Rikthimi i mirësisë së besimit – e cila është më e madhja – te Allahu

Në përfundim të sures el-Huxhurat, vjen e vërteta madhështore se besimi është më e madhja mirësi që Allahu u ka dhuruar besimtarëve:

“Ata të kujtojnë ty mirësinë që e pranuan Islamin. Thuaj: Mos ma përmendni si mirësi pranimin tuaj të Islamit! Përkundrazi, Allahu ju ka dhuruar mirësinë që ju udhëzoi në besim, nëse jeni të sinqertë. Vërtet, Allahu i di të fshehtat e qiejve dhe të tokës, dhe Allahu sheh çdo gjë që veproni”[26]

Besimi është një mirësi më e madhe se vetë ekzistenca që Allahu ia ka dhuruar njeriut, madje edhe më e madhe se çdo gjë tjetër që lidhet me ekzistencën. Është mirësi që i jep ekzistencës njerëzore një kuptim të veçantë dhe një rol të rëndësishëm në sistemin e gjithësisë.

Gjëja e parë që besimi sjell tek njeriu, kur rrënjoset në zemrën e tij, është zgjerimi i perceptimit të tij për këtë ekzistencë. Ai nuk e sheh më veten si një qenie e kufizuar, por e shikon veten në lidhje me të gjithë ekzistencën. Ai e kupton se është pjesë e njerëzimit që vjen nga një burim i vetëm dhe, gjithashtu, se është pjesë e umetit besimtar, që ecën në një rrugëtim fisnik të udhëhequr nga Nuhu, Ibrahimi, Musai, Isai dhe Muhamedi, paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi ta.

Nga kjo pikëpamje e gjerë, ai fiton kritere të reja dhe të vërteta për vlerësimin e gjërave, ngjarjeve, njerëzve dhe qëllimeve. Ai e kupton rolin e tij të vërtetë në këtë ekzistencë dhe nga kjo njohuri ai merr qetësi, siguri dhe kënaqësi për gjithçka që ndodh rreth tij.

Kjo është një fitore e madhe në botën e ndjenjave dhe mendimit, si dhe një fitore e madhe për trupin dhe nervat, përveçse është një fitore e madhe në moralin dhe veprimtarinë e njeriut. Besimi është gjithashtu një forcë shtytëse dhe një energji bashkuese. Dhe e gjithë kjo është një mirësi e madhe nga Allahu i Madhërishëm: “Por Allahu ju ka dhuruar mirësinë që ju udhëzoi në besim.”

Në përmbylljen e kësaj sureje theksohet se lidhja e besimit është më e lashta nga të gjitha lidhjet dhe se përkatësia ndaj umetit besimtar është më e nderuara ndër të gjitha përkatësitë.

Një poet ka thurrur këto vargje:

Të gjithë ne e kemi nisur historinë tonë…

Si “Umeti i Islamit” nga ky “Profet”.

Kjo është përkatësia jonë e përbashkët…

Mjafton për ne si lidhje e fisnikërisë.

Këtu kemi arritur majën e lavdisë…

Dhe nesër do të ngjitemi në shkallët më të larta.

Mos u mburr me një trashëgimi të vdekur…

Që nuk u ndërtua mbi udhëzimin e Profetit.

Krenoju me fenë, sepse pa të…

Njeriu nuk do të arrinte synimin më të lartë!

Përfundim dhe porosi

Kjo metodologji Kuranore meriton të jetë një projekt kombëtar në çdo vend islam, i cili duhet të zbatohet në kurrikulat arsimore, programet kulturore, veprimtaritë mediatike dhe artistike, si dhe në ligjet dhe vendimet administrative. Kështu, do të shndërrohet në një kulturë shoqërore që e bën gjithë komunitetin një shoqëri të shëndoshë, të bashkuar, të fortë dhe të ndriçuar, ku mbizotërojnë dashuria, vëllazëria, siguria dhe bashkëjetesa paqësore mes të gjithë komponentëve të saj.

Autor: Muhamed Ebu Bekër Muslih

Përktheu: Elton Harxhi

[1] – Sure Bekare: 191.

[2] – Sure Bekare: 217.

[3] – Sure Huxhurat: 1.

[4] – Sure Maide: 50.

[5] – Sure Huxhurat: 6.

[6] – Sure Nur: 23 – 24.

[7] – Sure Ahzab: 60 – 61.

[8] – Sure Nur: 19.

[9] – Sure Nur: 15.

[10] – Sure Nur: 12.