Autor: Doktor Jusuf El Kardavi
Ndër gjërat më të rrezikshme që kërcënojnë shoqëritë dhe që i shpien ato drejt përçarjes dhe armiqësisë, madje drejt shpërthimit të luftërave mes tyre dhe mes bijve të njëjtit lloj dhe të njëjtit atdhe, është edhe fanatizmi.
Në rastin konkret, me fanatizëm nuk kemi parasysh të qenit krenar me besimin dhe idetë, të cilave u besojmë në mënyrë krejt të pavarur. Kjo është diçka që nuk mund të fajësohet dhe kritikohet. Në këtë rast, me fanatizëm kemi për qëllim, mbylljen dhe izolimin e plotë të dikujt, në besimin dhe ideologjinë e tij, duke i konsideruar të tjerët si armiq dhe kundërshtarë, duke pritur çdo të keqe prej tyre, duke pasur opinion të keq për ta, duke folur për ta me gjuhën e urrejtjes dhe dhunës etj… të cilat ndikojnë negativisht në rehatinë dhe qetësinë e tyre. Siguria dhe qetësia, radhiten tek mirësitë më të mëdha që na ka fal Zoti, gjë të cilën Ai ua vë në dukje kurejshëve të Mekës:”Prandaj le të adhurojnë Zotin e kësaj shtëpie (Qabes), i Cili i ushqen ata në ditë urie dhe i siguron në ditë frike”. (Kurejsh: 3-4)
Zoti e konsideron parajsën, si shtëpinë dhe vatrën e sigurisë dhe stabilitetit. “Atyre do t’u thuhet: “Hyni atje me paqe dhe siguri”! (Hixhr: 46)
Sakaq, urinë dhe frikën, i ka konsideruar si sprovat më të rënda që mund të përjetojë një shoqëri. “Ai i bëri të shijojnë urinë dhe frikën, si ndëshkim për atë që bënë”. (Nahl: 112)
Ka njerëz të cilët e konceptojnë besimin fetar si të pandashëm nga fanatizmi, sepse besimtari beson, se vetëm ai është në të drejtë, ndërsa të tjerët janë në humbje, se besimi i tij është rruga e vetme e shpëtimit, se kush nuk kapet pas litarit të fortë (Kuranit), nuk është udhëzuar në rrugën e shpëtimit, se kush nuk beson në Librin dhe Profetin e tij, meriton xhehenemin, se nuk i bën dobi asnjë vepër e mirë që ka bërë, pasi nuk janë bazuar në besim të shëndoshë. Sipas këtij botëkuptmi kta persona rrjedhimisht e humbasin vlerën tek Zoti. Zoti thotë në Kuran: ”Sa për ata që nuk besojnë, veprat e tyre janë si mirazhi në shkretëtirë, të cilin i etshmi e kujton për ujë, por kur arrin tek ai vend, nuk gjen asgjë. Aty do të gjejë dënimin e Allahut, i Cili ia paguan llogarinë e tij të plotë, se Allahu është i shpejtë në llogari”. (Nur: 39)
“Vepra e atyre, që nuk besojnë Zotin e tyre, i shëmbëllen hirit, të cilin e shpërndan era në një ditë të stuhishme. Ata nuk do të kenë asnjë dobi nga veprat që kanë punuar. Kjo është humbja e madhe”. (Ibrahim: 18)
Perceptime të tillë për të tjerët, krijojnë armiqësi dhe urrejtje mes njerëzve, të cilat shpeshherë çojnë në luftëra të përgjakshme mes sekteve dhe popujve të ndryshëm në besim. Këtë e ka regjistruar historia në periudha të ndryshme, mes feve me njëra-tjetrën, mes myslimanëve dhe të krishterëve, apo mes sekteve të ndryshme të njëjtës fe, siç ndodh rëndom mes katolikëve dhe protestantëve, por dhe mes sunitëve dhe shiave.
Atëherë, cila është zgjidhja e këtyre problemeve ideologjike, e mishëruar në aktualitetin tonë dhe që përbën një sprovë, të cilës nevojitet t`i bëjmë rezistencë dhe t`iu japim përgjigje pyetjeve që ngrihen?!
Me këtë rast dua të them, se Islami i ka trajtuar këto perceptime teorike dhe probleme praktike nëpërmjet një kulture origjinale dhe të thellë, që është themeluar dhe konsoliduar prej këtij Islami, të cilën ua ka mësuar bijve të tij. Kjo kulturë kultivon tolerancën e jo fanatizmin, njohjen e jo refuzimin, dashurinë e jo urrejtjen, dialogun e jo përplasjen, butësinë e jo dhunën, mëshirën e jo ashpërsinë, kultivon paqen e jo luftën.
Burimet e kulturës së tolerancës tek myslimani:
Burimet e kulturës së tolerancës tek myslimani janë të shumta dhe origjinale, ku ndër më të rëndësishmet është Kurani fisnik, i cili hodhi themelet dhe bazat e tolerancës, e konsolidoi me metodat sqaruese në kapitujt e Mekës dhe të Medines, të cilat i drejtohen të gjithë qenieve njerëzore, duke bindur arsyen, duke përmbushur nevojën emocionale dhe duke vënë në lëvizje vullnetin.
Lexuesi i këtij artikulli do të vërejë, se shtyllat sheriatike dhe logjike, mbi të cilat bazohet ftesa për tolerancë, përhapje dhe konsolidim të saj, buron pikërisht nga Kurani.
Burimi i dytë është tradita profetike, e cila është interpretuese dhe shtjelluese teorike dhe praktike e Kuranit. Zoti thotë në Kuran:” (Të dërguarit i çuam) me prova të qarta dhe libra. Ndërsa ty (o Muhamed) të zbritëm Përkujtesën (Kuranin), me qëllim që t’u shpjegosh njerëzve atë që u është shpallur dhe që ata të mendojnë”. (Nahl: 44)
Tek burimi i tretë hyjnë veprat e shokëve të Profetit (a.s) (Zoti qoftë i kënaqur me ta), kryesisht ato të katër kalifëve të drejtë. Tradita e tyre është një shtrirje e traditës profetike. Ata ishin nxënësit e shkollës profetike, prej saj u edukuan, atë e praktikuan, sipas saj u orientuan, nga drita e saj nxorën ligjet dhe udhëzimet, të cilat i përdorën për udhëzimin e njerëzimit në udhën e drejtë.
Një burim tjetër janë dhe thëniet e imamëve, dijetarëve dhe juristëve të shquar, të cilët janë trashëgimtarët e profecisë dhe mbartësit e dijeve të saj. Ata janë busulla për mënjanimin e ekstremistëve, zhvlerësuesve dhe interpretuesve injorantë.
Një burim tjetër i kulturës së tolerancës së myslimanit, është dhe aktualiteti historik, pasi historia islame është e bazuar në tolerancën me kundërshtarët. Kjo nuk është shkelur nga ndonjë kalif, sulltan, komandant apo vezir nga lindja në perëndim të botës myslimane, as gjatë dinastisë omejade, as gjatë dinasitisë abasite dhe as gjatë perandorisë osmane. Për këtë, kemi dëshmitë e historianëve objektivë perëndimorë dhe joperëndimorë, si Tomas Arnold, Gustav Lë Bon e të tjerë.
Karakteristikat e kulturës së tolerancës islame
Kjo kulturë ka disa karakteristika dhe veçori, ku ndër më themeloret është, se ajo ka ngjyrim fetar me burim hyjnor. Ajo nuk është gjë tjetër, veçse një urdhër hyjnor dhe kërkesë profetike, e cila ushtron pushtetin e saj tek myslimanët, duke zënë vend në zemrat dhe ndërgjegjen e tyre. Ata e kanë pranuar dhe e praktikojnë, të motivuar nga besimi dhe frika prej Zotit.
Sigurisht, dallimi mes pushtetit njerëzor, të cilit shumë njerëz mundohen t`i shmangen dhe pushtetit të ligjeve hyjnore, është shumë i madh. Besimtarët janë përgëzuar me fitimin e kënaqësisë së Zotit, nëse i binden dhe respektojnë urdhrat dhe dispozitat hyjnore. Ata shpërblehen me xhenet në botën tjetër, por dhe me qetësi shpirtërore në këtë botë. Zoti thotë në Kuran: ”Cilindo mashkull apo femër që kryen vepra të mira, duke qenë besimtar, Ne do ta bëjmë që të kalojë jetë të bukur dhe do ta shpërblejmë sipas veprave më të mira, që ka bërë”. (Nahl: 97)
Bazat doktrinare dhe ideologjike të tolerancës islame
Kultura e tolerancës tek myslimanët, ngrihet mbi një kompleks bazash doktrinare dhe ideologjike, ndër të cilat përmendim:
Baza e parë: Pranimi i pluralizmit dhe fenomenit të diversitetit, si një fenomen i natyrshëm, si një ligj universal. Ashtu siç myslimani beson në njësimin e Zotit, ashtu beson edhe në diversitetin e krijesave dhe shumëllojshmërinë e tyre.
Kurani na flet për diversitetin racial, ku Zoti thotë: ”O njerëz! Në të vërtetë, Ne ju krijuam ju prej një mashkulli dhe një femre dhe ju bëmë popuj e fise, që ta njihni njëri – tjetrin”. (Huxhurat: 13)
Diversiteti gjuhësor: ”Ndërmjet shenjave të Tij janë krijimi i qiejve e i Tokës dhe shumëllojshmëria e gjuhëve dhe e ngjyrave (racave) tuaja. Pa dyshim, në këtë ka shenja për ata që dinë”. (Rrum: 22)
Diversiteti fetar: ”Sikur të kishte dashur Zoti yt, të gjithë njerëzit do t’i bashkonte në një bashkësi të vetme, por ata vazhdojnë të jenë të përçarë përveç atyre, që i ka mëshiruar Zoti yt. Për këtë qëllim Ai i krijoi ata”. (Hud: 118-119) Lidhur me fjalinë e fundit të këtyre ajeteve, interpretuesit e Kuranit, thonë: ”Zoti i krijoi njerëzit për diversitet, pra për të qenë të ndryshëm”.
Përderisa Zoti e pajisi çdo njeri me mendje dhe vullnet të ndryshëm nga tjetri, për rrjedhojë edhe qëndrimet e tyre, besimet dhe fetë do të ishin të ndryshme.
Diversiteti sektar dhe ideologjik brenda një feje të vetme. Zoti e ka shpallur fenë në tekste, të cilat pranojnë interpretime dhe këndvështrime të ndryshme. Nëse Zoti do të kishte dashur t`i bashkonte njerëzit në një mendim të vetëm, do e kishte bërë, duke sjellë tekste të prera, që nuk pranojnë asnjë interpretim.
Diversiteti dhe pluralizmi politik dhe partiak. Meqë rrymat dhe shkollat janë të pranuara në doktrinën e të drejtës islame (fikh), jemi të detyruar ta pranojmë atë edhe në politikë. Partitë nuk janë gjë tjetër, veçse shkolla dhe rryma politike, ashtu si medh-hebet që janë rryma dhe parti të fikhut.
Baza e dytë: diversiteti buron nga vullneti i Zotit dhe kjo është e lidhur ngushtë me urtësinë e Tij. Zoti bën çdo gjë që dëshiron. Kjo është e lidhur me një urtësi, pasi ndër emrat dhe Cilësitë e Tij është dhe “I gjithëurti”. Ai nuk krijon asgjë kot dhe nuk vendos ligje absurde.
Vetë Kurani pohon, se diversiteti fetar është një aktualitet, që ndodh me lejen dhe vullnetin e Zotit të lartësuar. Zoti thotë në Kuran: ”Sikur të donte Zoti yt, do të besonin të gjithë ata që gjenden në tokë. Vallë, ti do t’i detyrosh njerëzit të bëhen besimtarë?!” (Junus: 99) “Sikur Allahu të donte, do t’i kishte mbledhur ata në rrugë të mbarë, prandaj mos u bëj nga ata, që nuk e dinë këtë!” (En’am: 35)
Nëse do të donte Zoti, do i bënte të gjithë njerëzit besimtarë dhe të bindur, do i krijonte në një formë tjetër, ashtu siç krijoi melekët të prirur vetëm për t’iu bindur dhe për ta adhuruar. Zoti thotë në Kuran lidhur me cilësitë e melekëve: ”por e lavdërojnë (Atë) natën dhe ditën, pandërprerë”. (Enbija: 20)
“…të cilët kurrë nuk i kundërshtojnë urdhrat e Allahut, por i zbatojnë menjëherë ato…” (Tahrim: 6)
Nëse diversiteti fetar ndodh me vullnetin dhe dëshirën e Zotit, kush është ai që mund të dalë kundër këtij vullneti?! Kush është ai, që guxon t`i fshijë fetë e tjera nga faqja e dheut, për të triumfuar vetëm feja e tij?! Nëse do të ekzistonte një njeri i tillë, nuk do të kishte përfundim tjetër përveç dështimit dhe demoralizimit.
Baza e tretë: llogaria që pjesëtarët e këtij diversiteti me rrymat, fetë, shkollat dhe besimet fetare ku janë rritur, do të japin Ditën e Kiametit para Zotit dhe Krijuesit të gjithësisë. Duke iu drejtuar të dërguarit të Tij, Zoti thotë në Kuran: ”Nëse ata grinden me ty, thuaju: “Allahu e di më së miri atë që bëni ju. Ai do të gjykojë në Ditën e Kiametit për kundërshtitë, që keni pasur ndërmjet jush”. (Haxh: 68-69) Në një kontekst tjetër, Zoti thotë për ithtarët e Librit: ”Andaj, ti thirr dhe bëhu këmbëngulës, ashtu siç je urdhëruar, mos i ndiq epshet e tyre dhe thuaj: “Unë besoj çdo libër që e ka shpallur Allahu dhe jam urdhëruar që të gjykoj drejt midis jush; Allahu është Zoti ynë dhe Zoti i juaj. Veprat tona janë për ne, e veprat tuaja janë për ju. Midis nesh dhe jush nuk ka kurrfarë mosmarrëveshjeje. Allahu do të na tubojë të gjithëve dhe tek Ai do të kthehemi të gjithë”. (Shura: 15)
Më poshtë radhiten ithtarët e feve të ndryshme, me qëllim që t’ju tregojë se Zoti do i gjykojë të gjithë Ditën e Gjyqit të madh. “Vërtet, si ata që kanë besuar, ashtu dhe hebrenjtë, sabi’inët, të krishterët, mexhusitë e idhujtarët, Allahu do t’i gjykojë drejt të gjithë Ditën e Kijametit. Nuk ka dyshim, se Allahu është dëshmitar për çdo gjë”. (Haxh: 17)
Ky besim dhe perceptim ndaj tjetrit ndikon drejtpërdrejt, që tjetri të mos shihet nën optikën e zezë, cilado qoftë feja e tij, këndvështrimi për veten dhe për të tjerët. Çdo fetar beson, se ai është i udhëzuar në udhë të drejtë, sakaq të tjerët janë në rrugë të gabuar, se vetëm ai ka sy dhe shikon, kurse të tjerët janë të verbër. Në fakt, llogaria dhe gjykimi i drejtë i përket vetëm Zotit, atë Ditë kur të publikohet çdo e fshehtë. “Allahu do t’ju shpagojë dënimin e merituar dhe ata do ta marrin vesh, se Allahu është e Vërteta e qartë”. (Nur: 25)
Baza e katërt: Konsiderimi i njerëzimit si një familje e vetme. Islami e sheh të gjithë njerëzimin, pa përjashtim racash, gjuhësh, rajonesh dhe shtresash, si një familje të vetme, ku të gjithë pjesëtarët identifikohen me një Krijues të vetëm. Ata ndajnë të njëjtën origjinë dhe të njëjtin prind fillestar, Ademin (a.s). Bazuar në këtë, Zoti u drejtohet njerëzve me këto fjalë: ”O njerëz! Frikësojuni Zotit tuaj, i Cili ju krijoi prej një njeriu, ndërsa prej atij krijoi bashkëshorten e tij, kurse prej këtyre të dyve krijoi shumë meshkuj e femra. Dhe frikësojuni Allahut, me emrin e të Cilit ju kërkoni të drejtat e ndërsjella dhe ruani lidhjet farefisnore. Se vërtet, Allahu është përherë Mbikëqyrës mbi ju”. (Nisa: 1)
Lidhjet farefisnore, në këtë kontekst përfshijnë të gjithë lidhjet njerëzore. Poeti arab thotë:
Nëse dheu është origjina ime si njeri
E gjithë toka është vatani, kurse njerëzit, farefisi
Thirrja “O njerëz” ishte edhe thirrja e fundit përballë turmave të shumta gjatë Haxhit të lamtumirës. Profeti i Islamit ua konfirmoi pjesëmarrësve në atë ritual të shenjtë, se babai i tyre ishte i përbashkët, pasi të gjithë njerëzit janë bij të Ademit dhe Ademi ishte krijuar nga dheu. Një arab nuk është më i mirë se një joarab dhe as një joarab më i mirë se një arab. Diferencimi i vetëm është devotshmëria. “O njerëz! Në të vërtetë, Ne ju krijuam ju prej një mashkulli dhe një femre dhe ju bëmë popuj e fise, për ta njohur njëritjetrin. Më i nderuari prej jush tek Allahu është ai që i frikësohet më shumë Atij. Vërtet, Allahu është i Gjithëdijshëm dhe për Atë asgjë nuk është e fshehtë”. (Huxhurat: 13)
Mashkulli dhe femra që përmenden në këtë ajet, janë Ademi (a.s) dhe Havaja, dy prindërit e parë të njerëzimit. Për ta mbështetur këtë ajet, po sjellim dhe një lutje profetike, të cilën Profeti (a.s) e citonte pas çdo namazi. “O Zoti ynë dhe Zoti e Sunduesi i gjithçkaje tjetër. Unë dëshmoj se Ti je i Vetëm dhe i Pashoq. O Zoti ynë dhe Zoti e Sunduesi i gjithçkaje tjetër. Unë dëshmoj se Muhamedi është robi dhe i dërguari Yt. O Zoti ynë dhe Zoti e Sunduesi i gjithçkaje tjetër. Unë dëshmoj se të gjithë robërit (njerëzimi) janë vëllezër”.
Kurani pohon gjithashtu, se ekziston dhe vëllazëria fetare dhe e besimit, për të gjithë pjesëtarët e një religjioni. Zoti thotë në Kuran: ”Në të vërtetë, besimtarët janë vëllezër”. (Huxhurat: 10)
“në sajë të dhuntisë së Tij, u bëtë vëllezër”. (Al Imran: 103)
Po ashtu, Kurani pohon se ekziston dhe vëllazëria nacionale dhe kombëtare, siç është vëllazëria që ka pohuar mes profetëve dhe popujve të tyre. “Fisit Ad i dërguam vëllanë e tyre – Hudin”. (A`raf: 65) “Ne i dërguam fisit të Themudit, vëllanë e tyre – Salihun”. (Neml: 45) Në këtë rast, siç shihet qartë, nuk flitet për vëllazëri fetare, por për vëllazëri kombëtare dhe nacionale. Profetët e lartpërmendur, e fillonin komunikimin e mesazhit hyjnor me fjalët: ”O populli im! Adhuroni Allahun, ju nuk keni zot tjetër përveç Tij!” (A`raf: 59)
S’ka asgjë të keqe të pohohet edhe vëllazëria njerëzore, bazuar në faktin se të gjithë jemi të Ademit (a.s), babait të njerëzimit. Që këtu, i gjithë njerëzimi thirret pesë herë në Kuran me togfjalëshin: ”O bij të Ademit”.
Baza e pestë: Nderimi dhe vlerësimi i njeriut, thjesht sepse është njeri, pa marrë parasysh ngjyrën e lëkurës apo të syve, formën e hundës apo të fytyrës, gjuhën që flet, rajonin ku ka lindur dhe jeton, racën të cilës i përket, shtresës sociale nga e cila rrjedh, apo qoftë dhe fenë të cilës i beson.
Baza dhe thelbi i nderimit që i bëhet njeriut në këndvështrimin e Kuranit, i referohet faktit, që ai i përket racës njerëzore. “Në të vërtetë, Ne i kemi nderuar bijtë e Ademit: ua kemi bërë të mundur që të udhëtojnë në tokë dhe në det, u kemi dhënë ushqime të mira e të lejuara dhe i kemi ngritur lart mbi shumë prej atyre që kemi krijuar”. (Isra: 70)
“Në të vërtetë, Ne e krijuam njeriun në trajtën më të përkryer”. (Tin:4)
“I Gjithëmëshirshmi ua ka mësuar Kuranin (robërve të Tij), ka krijuar njeriun dhe i ka mësuar atij të folurit e qartë”. (Rrahman: 1-4)
“Lexo! Zoti yt është Bujari më i madh, i Cili, me anë të penës ia mësoi, ia mësoi njeriut ato që nuk i dinte”. (Alak: 3-5)
“Kur Zoti yt u tha engjëjve: “Unë do të krijoj një mëkëmbës (që do të zbatojë ligjet e Zotit) në tokë”, ata thanë: “A do të vësh atje dikë, që do të bëjë çrregullime e do të derdhë gjak në të, ndërkohë që Ne të madhërojmë, të lavdërojmë dhe të lartësojmë ashtu si të takon Ty?!” Ai tha: “Unë di atë që ju nuk e dini”. (Bekare: 30)
Ishte një rivalitet mes Ademit (a.s) dhe melekëve, ku u ekspozuan vlerat më të mira të babait të njerëzimit. Bazuar në këtë, Islami kërkon që njeriu të respektohet, të mos lëndohet, të mos fyhet, të mos përgojohet, edhe sikur ato që thuhen të jenë të vërteta. Edhe pas vdekjes së tij, nuk lejohet të përmendet ndryshe, por vetëm për virtytet dhe cilësitë e tij të mira. Trupi i njeriut është i shenjtë dhe nuk lejohet të përdhoset si i gjallë ashtu dhe i vdekur. Profeti a.s thotë në një hadith: ”Thyerja e një kocke të një të vdekuri, është njëlloj si thyerja e kockës të një të gjalli”. (Ahmedi)
Një hadith i saktë i cili përcjell mesazhin e lartpërmendur, është dhe ai që transmetojnë imam Buhariu dhe Muslimi, ku pranë Profetit (a.s) dhe myslimanëve kalojnë disa njerëz, të cilët po përcillnin një xhenaze për në varreza. Profeti (a.s) menjëherë u ngrit në këmbë për të respektuar të vdekurin. Dikush i tha: ”O i dërguar i Zotit! Ishte xhenazja e një çifuti”. (donte t`i tërhiqte vëmendjen, se i vdekuri ishte një çifut dhe jo një mysliman), por Profeti a.s ia ktheu: ”A nuk ishte njeri?!”
Sa qëndrim i fisëm dhe i goditur dhe sa interpretim i mrekullueshëm “A nuk ishte njeri?!” Ai ishte njeri si të gjithë të tjerët dhe Islami e konsideron të shenjtë njeriun dhe jetën e tij. Ky qëndrim profetik, ishte i tillë me gjithë orvatjet dashakeqe të çifutëve të Medines ndaj vetë Profetit (a.s) dhe myslimanëve.
Baza e gjashtë: Respekt dhe drejtësi për jomyslimanët paqedashës. Ky është një parim, të cilin e kam regjistruar që në librin tim të parë që kam shkruajtur “Hallalli dhe Harami në Islam” që prej një gjysmë shekulli. Në kapitullin “Marrëdhëniet e myslimanit me jomyslimanin” kam shkruar: ”Nëse duam t`i përmbledhim të gjithë dispozitat islame, lidhur me marrëdhëniet me jomyslimanët, çfarë na lejohet dhe çfarë jo, na mjaftojnë dy ajete Kurani, ku Zoti thotë: ”Allahu nuk ju ndalon të silleni mirë dhe të jeni të drejtë ndaj atyre që nuk luftojnë kundër jush për shkak të fesë dhe që nuk ju dëbojnë prej shtëpive tuaja. Me të vërtetë, Allahu i do të drejtët. Allahu ju ndalon t’i bëni miq ata, që luftojnë kundër jush për shkak të fesë dhe ju dëbojnë nga vatrat tuaja, si dhe mbështesin të tjerët që t’ju dëbojnë. Kushdo që i bën miq ata, është punëmbrapshtë”. (Mumtehine: 8-9)
Ajeti i parë, jo vetëm që nxit për drejtësi me jomyslimanët, që nuk janë armiqësore dhe që nuk i kanë dëbuar myslimanët nga tokat e tyre (pra ata që nuk janë në gjendje lufte dhe armiqësie me myslimanët), por edhe ka nxitur që të respektohen. Fjala “respekt dhe sjellje e mirë” (në arabisht birrun) përfshin çdo formë mirësie, pra shpreh më shumë sesa thjesht drejtësi. “Birrun” është e njëjta fjalë respekti dhe mirësjelljeje, e cila kërkohet për respektin e prindërve.
“Me të vërtetë, Allahu i do të drejtët”. Besimtari gjatë gjithë kohës rend për të fituar kënaqësinë dhe dashurinë e Zotit të lartësuar.
“Allahu nuk ju ndalon të silleni mirë..” Ajeti fillon me këto fjalë, për të për të luftuar besimin e fiksuar në mendjet e shumë njerëzve, se kundërshtari në fe nuk meriton respekt, drejtësi, miqësi dhe mirësjellje. Kështu ajeti tregoi, se Zoti nuk ua ndalon myslimanëve dhe besimtarëve të manifestojnë mirësjellje ndaj jomyslimanëve. Diçka e tillë është e ndaluar vetëm ndaj agresorëve dhe armiqve të Islamit dhe myslimanëve.
Baza e shtatë e njohur prej Islamit dhe që ua ka kultivuar myslimanëve në ndërgjegje dhe mendje është: Armiqësitë nuk janë të përjetshme. Njerëzit mund të armiqësohen me njëri-tjetrin për arsye të ndryshme, fetare apo jofetare. Ajo që duhet ditur është, se këto armiqësi – të drejta apo jo – nuk janë të përhershme. Zemrat dhe rrethanat janë në ndryshim sistematik, armiku i djeshëm mund të bëhet miku i sotëm, ai që deri dje ishte i largët, sot mund të bëhet shumë i afërt dhe e anasjellta. Ky është një rregull i rëndësishëm në marrëdhëniet ndërnjerëzore, prandaj duhet të përmbahemi në armiqësinë që manifestojmë ndaj të tjerëve. Nuk është mirë të tejkalohet me armiqësi, duke mos i lënë vend paqes dhe pajtimit. Është pikërisht kjo, ajo që ndalon Kurani në fillim të sures Mumtehine, teksa u kërkon myslimanëve të mos miqësohen me armiqtë e Zotit dhe armiqtë e tyre. Ai sjell shembullin e Ibrahimit (a.s) dhe atyre që besuan bashkë me të, që thanë: ”Shembull i mrekullueshëm për ju është Ibrahimi dhe ata që kanë qenë me të, kur i thanë popullit të vet: “Ne shkëputemi nga ju dhe nga ato që ju i adhuroni në vend të Allahut; ne ju mohojmë dhe armiqësia e urrejtja midis nesh është e përhershme, derisa të besoni tek Allahu Një dhe i Vetëm”. (Mumtehine: 4)
Më poshtë, Zoti thotë: ”Ndoshta Allahu do të lidhë miqësi midis jush dhe atyre me të cilët keni qenë armiq. Allahu është i Fuqishëm (për këtë). Ai është Falës dhe Mëshirëplotë”. (Mumtehine: 7)
“Ndoshta” (në arabisht asa) lë hapësira të mjaftueshme për të besuar, se zemrat mund ta zëvendësojnë urrejtjen me dashuri. Zemrat janë në dorën e Zotit dhe Ai i orienton sipas dëshirës dhe vullnetit të Tij. Zoti i fal mëritë dhe armiqësitë e kaluara dhe i mëshiron robërit e Tij, kur u pastrohen zemrat. Kjo ka bërë, që mes myslimanëve të përdoret rëndom shprehja:”Urreje armiku me masë, se mund të bëhet miku yt dhe duaje mikun me masë, se mund të bëhet armiku yt!”
Baza e tetë: Thirrja për dialog me kundërshtarët, në mënyrën me të pranueshme. Zoti thotë në Kuran: ”Thirr në rrugën e Zotit tënd me mençuri dhe këshillë të bukur dhe diskuto me ata në mënyrën më të mirë! Me të vërtetë, Zoti yt i di më së miri ata, që janë shmangur nga rruga e Tij, e di më së miri ata, që janë të udhëzuarit”. (Nahl: 125)
Zakonisht, mençuria dhe këshilla e bukur është me ata, që ndajnë të njëjtin besim me ty, kurse diskutimi në mënyrën me të mirë, është me kundërshtarët. Kështu, myslimanët janë të urdhëruar nga Zoti i tyre, që të diskutojnë me kundërshtarët në besim, në formën më të mirë dhe më të pranuar nga kundërshtarët.
Diskutimi në mënyrën më të mirë është dialogu, i cili nuk përmban provokim dhe nuk shkakton largim mes zemrave, nuk krijon urrejtje dhe nuk ndez zjarrin e konfliktit. Përkundrazi, dialogu në mënyrën me të mirë, është ai që i afron zemrat me njëra-tjetrën, siç thotë Zoti në Kuran për ithtarët e Librit: ”Diskutoni me ithtarët e Librit vetëm me mënyrën më të mirë, por jo me keqbërësit e tjerë. Dhe thoni: “Ne besojmë në atë që na është zbritur neve dhe në atë që ju është zbritur juve. Zoti ynë dhe Zoti juaj është një – dhe ne Atij i nënshtrohemi si myslimanë”. (Ankebut: 46)
Ajeti fokusohet tek të përbashkëtat mes besimtarëve të dy kampeve, jo tek pikat që i ndajnë dhe kjo është nga bazat e dialogut konstruktiv. Shohim që Islami i beson fuqishëm rëndësisë së dialogut mes kundërshtarëve dhe nuk sheh me optikën e konfliktit dhe përplasjes, siç bën thirrje Hantingtoni në librin e tij “Përplasja e qytetërimeve”.
Dialogu mes myslimanëve dhe të krishterëve ka mbi dyzet vite që ka nisur dhe vazhdon edhe në ditët tona. Unë personalisht kam marrë pjesë në disa konferenca, ndër të cilat mund të citoj atë “Samiti islam-i krishterë në Romë”, të cilin e organizoi Organizata San Xhedio, ku merrnin pjesë kardinalë dhe dijetarë myslimanë; Samiti islam-i krishterë në Barcelonë 2003; Konferenca e dialogut islam-kristian me kishat lindore në Kajro. Por, pas fjalëve fyese të Papës Benedikt XVI për profetin Muhamed (a.s) dhe Islamin, ky dialog është ndërprerë deri në një qëndrim të ri, në të cilin të distancohen nga ai i mëparshmi.
Baza e nëntë: Niveli më i lartë i tolerancës gjendet vetëm tek myslimanët. Vetëm tek myslimanët do të hasësh nivelin më të lartë të tolerancës fetare. Në këtë kontekst, vlen të them se toleranca fetare dhe ideologjike ndahet në disa nivele:
Niveli i ulët i tolerancës, ku kundërshtarit në fe i lejohet të ketë besimin dhe fenë e tij, pa e detyruar me forcë të pranojë fenë apo ideologjinë tënde. Por, nuk i lejon të praktikojë ritualet fetare të fesë dhe besimit të tij.
Niveli i mesëm: Ta lejosh të besojë ç’të dojë dhe të mos e kufizosh në praktikimin e riteve fetare, pra ta lësh të praktikojë ato që i sheh si detyrë dhe të distancohet nga ato që i mendon si të ndaluara. Kështu, nëse një çifut beson, se puna ditën e shtunë është haram, s’ke përse ta obligosh të punojë këtë ditë, sepse ai nuk punon të shtunën, pasi mendon se në të kundërtën ka thyer dhe shkelur dispozitat e fesë së tij. Nëse të krishterët besojnë, se vajtja në kishë ditën e diel është detyrë dhe obligim fetar, nuk lejohet që të pengohen nga ky ritual.
Niveli i lartë i tolerancës: Të mos ushtrohet presion në ato gjëra, që i mendojnë si të lejueshme në fenë e tyre, edhe pse në fenë tënde janë haram dhe të ndaluara. Një parim i tillë është respektuar nga myslimanët me kundërshtarët e tyre në fe, ithtarët e Librit, duke praktikuar nivelin më të lartë të tolerancës. Ata nuk kanë ushtruar asnjëherë presion ndaj të krishterëve dhe hebrenjve, në ato gjëra që janë të ndaluara tek myslimanët, por të lejuara tek ta. Ata e kishin në dorë t’ua ndalojnë shumë gjëra, në formë respekti për ligjet e sheriatit. Aq më tepër që diçka e lejuar nga një fe, nuk është detyrë që të veprohet nga ithtarët e saj. Kështu, nëse për mexhusët (adhuruesit e zjarrit) lejohet martesa me nënat dhe motrat, ai mund të detyrohet të martohet me gra të tjera dhe kjo nuk përbën asnjë shkelje për ta. Nëse një të krishteri i lejohet konsumimi i alkoolit, ai mund të bëjë dhe pa të. Ai mund edhe të mos konsumojë mish derri, duke konsumuar vetëm mish deleje, shpendësh dhe viçi. Nëse librat e të krishterëve ua kanë lejuar pirjen e alkoolit, ata edhe mund të mos e pijnë, pasi nuk e kanë obligim.
Prandaj, po qe se myslimanët do u thoshin ithtarëve të feve të tjera: “Hiqni dorë nga martesa me familjarë, hiqni dorë nga pirja e alkoolit dhe ngrënia e mishit të derrit, për të respektuar ndjenjat e vëllezërve tuaj myslimanë”, kjo nuk do të përbënte asnjë shkelje fetare për ta. Distancimi nga këto ushqime dhe vepra nuk përbën shkelje në fetë e tyre. Megjithatë, Islami nuk ua ka kërkuar diçka të tillë, ai nuk ka dashur të ndërhyjë në hapësirat e besimit të tyre, duke ua ndaluar diçka që ata besojnë se u lejohet.
Baza e dhjetë: Shpirti i tolerancës tek myslimanët. Disa gjëra nuk bëjnë pjesë tek të drejtat e sanksionuara nga ligjet, as tek detyrat e obliguara nga gjykata dhe as tek normat e kërkuara nga qeveritë. Këtu hyn vetë ajo që njihet si “shpirti dhe fryma e tolerancës”, e cila manifestohet dhe mishërohet tek mirësjellja, edukata, përkujdesi, fqinjësia e mirë, respekti i ndjenjave humane … Ato janë gjëra që hasen në mënyrë të përditshme në jetë dhe ku nuk ndërhyn dot ligji e institucionet e drejtësisë. Një frymë e tillë, pothuaj është inegzistente në një shoqëri joislame. Kjo frymë tolerance manifestohet qartë në Kuran, ku kërkohet respekti i prindërve idhujtarë, edhe pse orvaten ta nxjerrin fëmijën nga monoteizmi në idhujtari. “Nëse ata orvaten, që të më shoqërosh Mua (në adhurim) diçka, për të cilën ti nuk ke dijeni, mos i dëgjo, por sillu mirë me ata në këtë jetë..” (Lukman: 15)
Po ashtu, ajo manifestohet qartë në ajetin, që përshkruan cilësitë dhe virtytet e robërve të Zotit: ”Ata i ushqejnë të varfrit, jetimët dhe të zënët rob edhe pse vetë janë nevojtarë, duke thënë: “Ne ju ushqejmë vetëm për hir të Zotit. Për këtë, nuk duam shpërblim e as falënderim!” (Insan: 8-9)
Kurani u përgjigjet dhe pyetjes së shumë myslimanëve, lidhur me legjitimitetin e dhënies së sadakasë për të afërmit apo komshinjtë e tyre idhujtarë:”Ti (Muhamed) nuk e ke për detyrë t’i udhëzosh ata në rrugë të drejtë, por është Allahu Ai që udhëzon kë të dojë në rrugën e drejtë. Çfarëdo të mire që të jepni, është në dobinë juaj, nëse ju këtë e bëni vetëm për hir të Allahut! Çfarëdo që të jepni nga të mirat, do t’ju rikthehet e plotë dhe nuk do t’ju bëhet padrejtësi”. (Bekare: 272)
Muhamed ibnul Hasen, nxënësi i Ebu Hanifes dhe sekretari i tij, transmeton se në vitin e zisë, Profeti (a.s) dërgoi në Mekë ndihma ushqimore, me qëllim që t’u shpërndahen fukarenjve. Ai e bëri këtë, me gjithë vuajtjet dhe torturat çnjerëzore që banorët e Mekës patën ushtruar ndaj vetë Profetit (a.s) dhe myslimanëve.
Imam Ahmedi, Buhariu dhe Muslimi transmetojnë, se Esma bintu Ebi Bekr ka thënë: ”Kur myslimanët nënshkruan një marrëveshje paqeje me kurejshët, erdhi ime më, e cila asokohe ishte idhujtare. Unë vajta tek Profeti (a.s) dhe e pyeta:”O i dërguar i Allahut! Nëna ime është idhujtare dhe ajo kërkon të takohet me mua. A të takohem dhe t`i ruaj lidhjet me të?” Profeti (a.s) iu përgjigj: ”Po”.
Në Kuran na ofrohet një tablo e qartë e debatit me kundërshtarët në fe: ”Diskutoni me ithtarët e Librit vetëm me mënyrën më të mirë, por jo me keqbërësit e tjerë”. (Ankebut: 46)
Kjo tolerancë manifestohet edhe në komunikimin dhe trajtimin e profetit Muhamed (a.s) me të krishterët dhe hebrenjtë. Ai i vizitonte, i nderonte, vizitonte të sëmurët e tyre, merrte prej tyre dhe u jepte.
Ibnu Is’hak tregon, se një delegacion të krishterësh nga Nexhrani mbërritën në Medinë, për t`u takuar me Profetin (a.s). Ata hynë në xhaminë e Profetit (a.s) pas iqindie, koha e faljes së tyre, prandaj u falën në ambientet e xhamisë. Disa myslimanë deshën t`i ndalojnë nga kjo (që të falen në xhami), por Profeti (a.s) u tha:”Lërini të falen!” Ata u kthyen nga lindja dhe u falën”. (Ibnu Hisham)
Ibnul Kajjim e komenton këtë ndodhi, duke thënë: ”U lejohet ithtarëve të Librit të hyjnë në xhamitë e myslimanëve, si dhe u lejohet të falen në xhamitë e myslimanëve me raste, por jo ta bëjnë rrugë”. (Zadul Mead)
Ebu Ubejd transmeton nga Seid ibnul Musejjib, se i dërguari i Zotit i dha sadaka një familjeje çifute. (El-emval)
Imam Buhariu transmeton nga Enesi, se i dërguari i Allahut vizitoi një çifut, të cilit i propozoi të konvertohej në Islam dhe ai pranoi. Pasi doli, Profeti (a.s) tha: ”Falenderoj Zotin, që më bëri shkak që ai person të shpëtojë nga zjarri”.
Imam Buhariu transmeton, se Profeti (a.s) vdiq, ndërkohë që parzmoren e kishte lënë peng tek një çifut, pasi kishte marrë ushqime për familjen. Ai e kishte të mundur të kërkojë borxh edhe nga shokët e tij, të cilët nuk do të kurseheshin, por Profeti (a.s) donte t`i jepte një mësim umetit të tij, lidhur me marrëdhëniet me ithtarët e Librit.
Profeti (a.s) i pranonte dhuratat edhe nga jomyslimanët, siç ndodhi me Mukaukis. Ai hynte në aleancë me jomyslimanët në çështje paqeje dhe lufte, duke e pranuar besën e tyre, pa u frikësuar se mund ta presin në besë.
Kjo tolerancë manifestohet qartë edhe në komunikimin dhe trajtimin që shokët e Profetit (a.s) dhe brezi pas tyre u bënin jomyslimanëve. Kështu, Umer ibnu Hattabi (r.a) urdhëroi, që një plaku hebre t`i caktohet një përkrahje sociale nga thesari i shtetit për të dhe fëmijët. Mandej, ai citon ajetin: ”Lëmosha e zekatit është vetëm për të varfrit, për nevojtarët”. (Teube: 60)
Ky person bënte pjesë tek të varfrit dhe nevojtarët e ithtarëve të Librit. Teksa ishte nisur për në Sham, Umeri (r.a) kalon pranë një një populli të krishterë, që ishin të sëmurë. Ai urdhëroi që atyre t`u caktohej një përkrahje sociale nga pasuritë e shtetit mysliman.
Umer ibnul Hattabi (r.a) vdiq si pasojë e disa goditjeve me thikë të helmosur, nga Ebu Lulue El-Mexhusi, një jomysliman dhe idhujtar. E megjithatë, para se të ndërrojë jetë, ai i këshilloi pasardhësit e tij, që të kujdeseshin për jomyslimanët dhe ta respektonin besën e Zotit dhe të dërguarit të Tij me ata. Ai i këshilloi, që të mos i ngarkojnë me përgjegjësi dhe detyra, që nuk mund t`i kryejnë. (Buhariu)
Sakaq, Abdullah ibnu Amr, porosit djalin e tij, që t`i japë fqinjit çifut nga mishi i kurban Bajramit, duke ia përsëritur disa herë këtë. I biri, i çuditur nga ky insistim i të atit, e pyeti se ku qëndronte sekreti i këtij kujdesi për fqinjin çifut. I ati i tha: ”Profeti a.s na ka thënë: ”Xhibrili vazhdoi të më porosisë për fqinjin, saqë kujtova se do të jetë nga trashëgimtarët”. (Ebu Daudi, Tirmidhiu)
Kur nëna e krishterë e Harith ibnu Ebi Rebia ndërroi jetë, në varrim e përcollën të gjithë shokët e Profetit (a.s). (Abdurrezaku)
Disa persona nga brezi i Tabi’inëve, u jepnin murgjërve të krishterë nga sadakaja e Fitrit dhe nuk shihnin asgjë të keqe në këtë mes. Madje, disa prej tyre, si Ikrime, Ibnu Sirin dhe Zuhrij, mendonin se atyre mund t`u jepej dhe zekati. Ibnu Ebi Shejbe, xhaxhai i Xhabir ibnu Zejd transmeton, se është pyetur mbi përfituesit e sadakasë dhe ai është përgjigjur: ”Ithtarët e fesë tuaj, pra myslimanët dhe ithtarët e Librit (të krishterët dhe hebrenjtë)”. (Muhal-la Ibnu Hazmi)
Darukutni tregon, se veziri Abdun ibnu Said, i cili ishte i krishterë, vajti tek Kadiu Ismail ibnu Is’hak. Ai ishte veziri i kalifit abasit, El-Mutedid bilah. Me ta parë, Kadiu u ngrit në këmbë dhe e mirëpriti. Të pranishmit rrudhën buzët nga kjo pritje e Kadiut, gjë e cila nuk i shpëtoi këtij të fundit. Pasi veziri i krishterë u largua, Kadiu u tha: ”Unë e kuptoj përse i rrudhët buzët, por Zoti ka thënë: ”Allahu nuk ju ndalon të silleni mirë dhe të jeni të drejtë ndaj atyre që nuk luftojnë kundër jush për shkak të fesë dhe që nuk ju dëbojnë prej shtëpive tuaja. Me të vërtetë, Allahu i do të drejtët”. (Mumtehine: 8) Ky burrë u shërben interesave të myslimanëve dhe ai është ndërmjetësi mes nesh dhe Kalifit El-Mutedid”.
Përktheu: Elmaz Fida
