“Allahu e di më së miri se ku e vendos mesazhin e Tij”[1]
Gjeografia është gjurma e Allahut mbi tokë, ndërsa historia është vepra e njeriut në udhëtimin e tij në kohë e hapësirë.
Në këtë hartë hyjnore, Meka nuk është një rastësi. Ajo është një përzgjedhje e Zotit, një zgjedhje e bekuar në një vend ku, në dukje, jeta nuk do të kishte rrënjë. Allahu i Madhëruar e zgjodhi atë luginë të ngushtë dhe të thatë, për ta bërë strehë të Shtëpisë së Lashtë, Qabes, dhe më pas e udhëzoi Ibrahimin (a.s) të udhëtonte drejt saj, për të mbjellë aty farën e ekzistencës njerëzore dhe për të ngritur strukturën e parë shoqërore përreth Shtëpisë së Shenjtë.
Ishte zgjedhje hyjnore vendi dhe pozita, sepse pa këtë përcaktim askush nuk do të kishte zbritur aty, dhe nuk do të kishte lulëzuar jeta. Vetë Ibrahimi (a.s) e përshkruan këtë realitet me lutjen e tij: “O Zoti ynë! Unë i vendosa disa nga pasardhësit e mi në një luginë të pabanuar…”[2], një luginë e thatë, në zemër të shkretëtirës, e rrethuar nga male të zhveshura e të heshtura.
Sot, kur studiojmë këtë përzgjedhje nga një këndvështrim strategjik dhe historik të thelluar, kuptojmë me qartësi urtësinë e zgjedhjes së Allahut të Plotfuqishëm. Sepse revelata e fundit hyjnore nuk mund të lindte askund tjetër veçse në Mekë, në atë kohë dhe në atë vend të bekuar: “Allahu e di më së miri se ku e vendos mesazhin e Tij.”
Rrëfimin për Mekën do ta nisim nga fillimi i shekullit të V pas erës së re. Ky ishte shekulli që dëshmoi lindjen e strukturës politike dhe shoqërore, të njohur më vonë me emrin Kurejsh. Shumica e transmetimeve për Mekën para këtij shekulli lidhen me legjenda, mite dhe interpretime të pabazuara.
Edhe pse burimet dhe librat historikë paraqesin versione të ndryshme të ngjarjeve që ndodhën në këtë periudhë, mund të themi se pikat kryesore dhe themelore që çuan në krijimin e një strukture shoqërore me bazë politike në Mekë lidhen ngushtë me lindjen e figurës së Kusaj ibn Kilabit, një nga personalitetet më të shquara në historinë e qytetit.
Kusaj ibn Kilabi dhe statusi i jashtëzakonshëm i Kurejshëve
Të gjithë historianët bien dakord se Meka, ku u dërgua Profeti (a.s), u themelua në aspektin e strukturës politike dhe shoqërore nga gjyshi i tij i katërt, Kusaj ibn Kilabi ibn Murre ibn Fihr. Edhe pse është e vështirë të përcaktohet me saktësi data e lindjes dhe e vdekjes së tij, mendohet se ai ka lindur në fillim të shekullit të V pas Krishtit dhe ka jetuar rreth tetëdhjetë vjet. Ibn Abasi e përshkruan atë duke thënë: “Nderi i banorëve të Mekës nuk kundërshtohej prej askujt.”[3] Kjo pozitë e lartë u arrit për shkak të shumë arritjeve të Kusajit. Pa to, fisi Kurejsh nuk do të ishte ai që njohim sot.
Arritja më e rëndësishme e Kusajit është se ai konsiderohet themeluesi i vërtetë i sundimit të Kurejshëve mbi Mekën. Ai e mori pushtetin nga fisi Huza. Historianët tregojnë se babai i Kusajit ishte nga fisi Kurejsh, ndërsa Kusaji ishte martuar me vajzën e udhëheqësit të fisit Huza, Hulejl Huzaijun.
Kur Hulejli vdiq, Kusaji dhe populli i tij (Kurejshët) e panë veten si më meritorë për të menaxhuar çështjet e Shtëpisë së Shenjtë (Qabes) dhe të Mekës. Ai përfaqësoi grupet fisnore që pasonin Fihr ibn Malik ibn en-Nadr ibn Kinane, të njohur si Kurejsh, dhe i udhëhoqi ata në përballjen e armatosur kundër fisit Huza.
Kjo përballje midis dy fiseve përfundoi me marrjen e një vendimi nga arabët, të cilët në raste të tilla zakonisht vepronin si arbitër. Si rezultat i këtij vendimi, Kusaji mori pushtetin mbi Mekën dhe Qaben, ndërsa fisi Huza u detyrua të paguante gjakun për ata që ishin vrarë gjatë përplasjes midis dy palëve.
Në atë çast vendimtar, Kurejshët dolën në skenën e historisë arabe si kujdestarë të Qabes dhe të shenjtërisë së saj. Që prej asaj dite, ata zunë një pozitë të lartë ndër arabë, dhe merita për këtë i takon Kusajit, vendimit dhe vizionit të tij largpamës. Ai e kuptoi se kontrolli mbi Qaben nuk ishte thjesht një nder fetar, por edhe një themel i ekzistencës arabe në Gadishullin Arabik: qendër adhurimi, burim të ardhurash ekonomike dhe pikë graviteti politik. Kushdo që mbante në dorë administrimin e Qabes, fitonte një pozitë dhe status të pakundërshtueshëm.
Nga burimet historike kuptojmë se Kusaji e kuptoi herët domethënien strategjike të Qabes dhe synoi t’i siguronte Kurejshëve një status të veçantë. Ai dëshironte t’i bënte ata “fisin e Qabes”, duke i dalluar e ngritur mbi të gjitha fiset e tjera. Për këtë arsye, Kusaji ndërhyri drejtpërdrejt në gjykimin e konfliktit ndërmjet Kurejshëve dhe fisit Huza, ku ndërmori disa hapa vendimtarë që ndryshuan rrjedhën e ngjarjeve.
Hapi i parë i Kusajit për të themeluar këtë pozitë të veçantë ishte dhënia e një statusi unik për Kurejshët, status që asnjë fis tjetër nuk e kishte pasur më parë. Kjo ndodhi pas përfundimit të sundimit shumë shekullor të fisit Huza mbi Mekën, që kishte zgjatur rreth dy apo tre breza. Kusaji mblodhi të gjithë anëtarët e Kurejshëve, si ata që banonin në periferi të Mekës, ashtu edhe beduinët e afërt dhe banorët e luginave përreth, dhe i vendosi rreth Qabes, brenda Haremit. Ai urdhëroi që ata të qëndronin aty për t’u kujdesur për burimet dhe shenjtërinë e saj. Para tij, askush nuk kishte marrë guximin të banonte përherë në Harem, pasi ajo tokë e shenjtë vizitohej vetëm gjatë ditës për falje dhe tubime, ndërsa natën njerëzit ktheheshin në shtëpitë e tyre jashtë qytetit.
El-Jakubi tregon: “Meka nuk kishte shtëpi brenda Haremit. Njerëzit shkonin atje gjatë ditës, ndërsa natën largoheshin. Por kur Kusaji i mblodhi Kurejshët – pasi ai ishte më i mençuri ndër arabët – i vendosi ata rreth Qabes dhe i bëri të qëndronin aty edhe gjatë natës. Kështu, ata u bënë banorë të Haremit dhe shtëpitë e tyre e rrethuan Qaben. Kur ai ndërmori këtë hap, fisnikët e Benu Kinanes i thanë: Kjo që ke bërë është një ngjarje madhore në mesin e arabëve. Dije se edhe po të lejojmë ne të qëndrosh këtu, arabët e tjerë nuk do të të lënë. Por Kusaji tha: Pasha Allahun, nuk do të largohem, dhe qëndroi i vendosur.”[4]
Është e qartë se ndërtimi i shtëpive të Kurejshëve brenda Haremit përbënte një veçanti dhe një epërsi që asnjë fis tjetër para tyre nuk e kishte pasur. Ky status u rrit dhe u fuqizua falë vendbanimit të tyre në këtë tokë të shenjtë. Ai nuk erdhi për shkak të prejardhjes apo numrit të madh të tyre, sepse Kurejshët nuk ishin as fisi më i madh, as më i fuqishëm ndër arabët; madje nuk ishin as më të bashkuarit. Por Kusaji, me zgjuarsinë e tij, e ngriti pozitën e tyre mbi baza të tjera, duke zgjedhur kritere që i përshtateshin më së miri garës ndërfisnore. Ai nuk u mbështet në krenarinë për gjak apo në forcën e numrit, sepse në këto sfera Kurejshët nuk mund të rivalizonin fiset e tjera. Përkundrazi, ai e lidhi epërsinë e tyre me afërsinë me Qaben dhe me kujdesin ndaj saj. Pikërisht ky u bë standarti i ri i nderit, të cilin nuk e gëzonte asnjë fis tjetër. Dhe kush do të mund t’ua mohonte atyre një privilegj kaq madhështor?
Qëllimi i Kusajit për të marrë nën sundim Qaben nuk ishte thjesht i ngarkuar me emocione, por i menduar në mënyrë strategjike. Ai synonte të bashkonte të gjitha degët e shpërndara të Kurejshëve nga malet, luginat dhe shkretëtirat, për t’i vendosur rreth Qabes. Në këtë mënyrë, ata do të bëheshin një trup i vetëm, të lidhur me një solidaritet të fuqishëm dhe të mbushur me krenari për identitetin e tyre fisnor.
Por ky hap i guximshëm ishte në kundërshtim me traditën e zakonshme të administrimit të Qabes. Meqë arabët e shihnin Qaben si simbol fetar, ajo nuk konsiderohej pronë e një fisi të caktuar, prandaj nuk ishte e lehtë që dikush ta ndërmerrte një veprim të tillë si ai i Kusajit. Sipas transmetimit të el-Jakubit, pleqtë e fisit Kinane, fisi kryesor i Kurejshëve, e kundërshtuan këtë nismë dhe i thanë se, edhe sikur ata të mos i dilnin kundër, arabët e tjerë nuk do ta linin të qetë dhe nuk do ta pranonin këtë ide të tij. Megjithatë, Kusaji kishte hartuar një plan të menduar mirë: ai synonte t’i bindte arabët se vendosja e fisit të Kurejshëve pranë Qabes ishte në dobinë e tyre. Nëse ata do ta kuptonin këtë dhe do ta shihnin si të dobishme, do ta pranonin dhe do të bashkëpunonin me të.
Ja si e përshkruan el-Jakubi këtë: “Kur erdhi sezoni i haxhit, Kusaji iu drejtua Kurejshëve: “Ju e dini se arabët e nderojnë mikpritjen, dhe nuk ka nder më të madh për Zotin sesa të ushqeni njerëzit.” Ai i nxiti të gjithë që të kontribuonin sipas mundësive të tyre, dhe ata e bënë këtë me vullnet të plotë. Gjatë sezonit të haxhit, u therën deve në dy rrugët që çonin në Mekë, dhe u vendos një kamp ku shpërndaheshin bukë, mish dhe ujë për udhëtarët. Më pas, Kusaji mori detyrën e kujdestarit të çelësave të Qabes dhe vendosi të banojë në një shtëpi pranë saj, e cila më vonë u bë shtëpia e parë e ndërtuar në Mekë, e njohur si “Dar en-Nedve” (Shtëpia e Këshillimit).
Kusaji vendosi përfundimisht një rregull të ri për Kurejshët, që ua jepte atyre kontrollin e drejtpërdrejtë mbi shërbimet për haxhilerët. Papritmas, të gjithë udhëtarët e haxhit filluan t’u varen nga ata për ushqim, ujë dhe vendet e pushimit, gjë që nuk kishte ndodhur më parë. Gjatë sundimit të Kusajit, u krijua një sistem i rregullt që shpërndante detyrat: sigurimi i ushqimit, i ujit dhe i akomodimit për haxhilerët, me ndihmën e njerëzve që kishin përgatitur shkretëtirat për javë të tëra për të sjellë furnizime. Kjo bëri që Kurejshët të fitonin një pozitë të qëndrueshme, duke u vendosur si përgjegjës për Qaben dhe shërbimet rreth saj. Në atë kohë, askush nuk i kundërshtoi këto zhvillime, dhe arabët i pranuan ato.
Nisma e dytë e rëndësishme e Kusajit ishte kthimi i pranisë fisnore të Kurejshëve në një organizim politik të strukturuar. Për herë të parë, në Mekë u krijua një sistem administrativ i integruar, që ngjante me një qeveri moderne. Ministritë e tij qëndronin rreth rolit të shquar të Kurejshëve përreth Qabes: mbrojtja e Qabes dhe kujdesi për haxhilerët. Kusaji caktoi pozicione të përhershme për njerëz të ndryshëm: përgjegjësit për ushqimin e haxhilerëve, të njohur si “rifada”; ata që shpërndanin ujë dhe qumësht, të quajtur “sikaje”; dhe ata që kujdeseshin për çështjet e Qabes, të njohur si “Hixhabe”. Pranë Qabes ai ndërtoi një shtëpi të madhe, që u bë qendra e jetës publike të Kurejshëve.
Në këtë mënyrë, Kurejshët krijuan një parlament për prijësit e tyre të lartë dhe përfaqësuesit, të quajtur Dar en-Nedve (Shtëpia e Këshillimit), e cila u bë seli për gjykimet dhe udhëheqjen. Ai krijoi edhe një funksion tjetër, që lidhej me çështjet e luftës, i quajtur “liua” (komandant i flamurit). Të gjitha këto funksione ishin nën drejtimin e tij të drejtpërdrejtë, si lider i vetëm i Kurejshëve. Megjithatë, ai nuk shpalli veten mbret, edhe pse mbante gjithë pushtetin. Siç përmend el-Jakubi, “ai (Kusaji) jetoi si mbret.” Pas vdekjes së tij, urdhrat e Kusajit u ndoqën si ligje, dhe Dar en-Nedve u bë qendra e jetës së Kurejshëve në çdo aspekt.
Ibn Abasi ka thënë: “Në shtëpinë e tij (Darun-Nedue), e cila kishte derën që të nxirrte drejt Qabes, organizohej çdo çështje e Kurejshëve dhe çdo gjë që ata dëshironin kur vendosnin për të lidhur martesat, luftërat ose konsultimet për punët e tyre. Madje edhe nëse një skllave vajzë arrinte moshën e pjekurisë, ajo nuk martohej veçse aty, dhe pastaj dërgohej tek burri i saj. Ata nuk ngrinin flamur lufte veçse aty, dhe nuk e lidhte atë flamur ndonjë popull tjetër përveç tyre. Po ashtu, nuk ia falnin askujt gjakun veçse aty. Asnjë djalosh nga fisi i Kurejshëve nuk shpallej i rritur (me moshë madhore) përveçse në Darun-Nedue, aty organizohej ceremonia e tij e rritjes dhe nderimit. Nuk pranohej që ndokush të hynte në Mekë për vizitë ose për çfarëdo qëllimi tjetër, përveçse me lejen e tyre. Ata nuk e çonin ndokënd për ndonjë mision ose përfaqësim, përveçse pasi ta kishin nderuar dhe e kishin pranuar mendimin e tij dhe njohuritë e tij. Në kohën e Kusajit, askush nuk vepronte në asnjë çështje pa urdhrin e tij, si gjatë jetës ashtu edhe pas vdekjes së tij. Ai ishte përgjegjës për hixhaben (kujdesin e Qabes), për sikajen (dhënien e ujit për haxhilerët), për rifaden (ushqimin), për flamurin (e luftës), për Darun-Neduen dhe për gjykimin në të gjitha çështjet e Mekës.”[5]
Ndër arritjet e Kusajit që lanë gjurmë në ndërtimin e Mekës ishte edhe vendosja e planit të parë urban për qytetin. Ai ndau tokat e Mekës në lagje (ose katër pjesë), dhe i shpërndau ato ndër degët e fiseve të Kurejshëve, në mënyrë që çdo degë e Kurejshëve të kishte një lagje ku të banonte. Thuhet se ndër veprat e tij ishte se, kur Kurejshët u vendosën në “El-Bitah” rreth Qabes, qyteti u bë i ngushtë për ta, prandaj deshën të zgjerojnë shtëpitë dhe të ndërtojnë të reja. Por tradita kërkonte që të mos prekej ndonjë bimë apo pemë që rritej brenda Haremit (zonës së shenjtë). Atëherë Kusaji u urdhëroi atyre që t’i prisnin ato, që toka të bëhej e përshtatshme për ndërtim. Ai vetë doli i pari dhe preu disa prej tyre vetë, dhe kur Kurejshët panë se nuk i ndodhi asnjë e keqe, u nxitën edhe ata dhe filluan të pastrojnë tokën për ndërtim dhe zhvillim të qytetit.
Kusaji vdiq, pasi kishte futur gjithë fisin Kurejsh brenda Haremit. Ata që u vendosën në tokën e sheshtë dhe të rrafshët të cilën Kurejshët e quajtën “el-Bitah”, ndërsa disa fise të tjera u vendosën në luginat dhe në kodrat përreth Mekës; të cilën Kurejshët e quajtën “Edh-Dheuahir”. Nga këta të fundit ishin vetëm dy degë nga pasardhësit e Fihr-it, të cilët ruajtën jetën beduine dhe zakonin e sulmeve (plaçkitjeve).
Ndërsa Kurejshët “el-Bitah ishin ata që do të merrnin rolin historik të udhëheqjes së arabëve, deri sa atyre iu dha epiteti i “sundimtarëve të arabëve”, saqë u quajtën “Familja e Allahut” dhe u bënë ndër më mençurit e arabët, më të arsyetueshmit ndër banorë të Tokës dhe më elokuentët më të mirë ndër njerëz.
Mençuria dhe rëndësia e Kusajit në historinë kurejshite mainfestohet qartë në atë se ai arriti të ndërtojë një forcë politike dhe organizative të qëndrueshme. Ai e kishte bërë të qartë se mbajtja e Çelësit të Shtëpisë së Shenjtë (Qabes) dhe shërbimi ndaj pelegrinëve përbënin dy baza themelore për legjitimitetin e tij unik për të drejtuar dhe për të qenë i nderuar. Ky ishte një legjitimitet që e kapërcente kufirin e lojalitetit fisnor dhe të përkatësive të ndërlikuara, sepse ai ishte një legjitimitet i veçantë për Kurejshët, të cilin nuk e kishte asnjë fis tjetër.
Qabja ishte e nderuar te të gjithë arabët; ndonëse disa fise kishin shtëpitë e tyre të shenjta që i madhëronin dhe i vizitonin për rituale, Shtëpia e Shenjtë (Qabja) në Mekë ishte e vetmja që tejkalonte çdo kufi fisnor dhe përbënte pikën e bashkimit të të gjithë banorëve të Gadishullit Arabik.
Kusaji kishte katër djem: Abdu Dar, Abdu Menaf, Abdul-Uzza dhe Abdu ose Abdu Kusaj. Dëshmitë historike tregojnë se para se të vdiste Kusai i la porosi djalit të tij të madh, Abdu Darit, për t’u kujdesur për pesë funksione: kujdestarinë e Qabes (Hixhabete), pritjen e pelegrinëve (Rifadete), ujin (sikajete) udhëheqjen (Liua) dhe mbledhjen e këshillit (Neduete).
Historianët përmendin se Abdu Dari ishte më i dobët se vëllezërit e tij për nga rëndësia publike, por babai i tij deshi ta ngrinte pozitën e tij duke ia dhënë të gjitha këto funksione. Edhe pse këto poste kaluan tek Abdu Dari dhe pasardhësit e tij, Abdu Menafi ishte ai që u bë personaliteti më i shquar i Kurejshëve pas babait të tij. Ai vazhdoi themelimin dhe rregullimin e qytetit të Mekës dhe planifikimin e lagjeve të saj, duke i ndarë vendbanimet sipas fiseve.
Në “Et-Tabekat el-Kubra” thuhet: “Kur vdiq Kusaj bin Kilabi, Abdu Menafi mori përsipër çështjet pas tij dhe Kurejshët iu nënshtruan atij. Ai fitoi respektin e madh të popullit të vet dhe u bë udhëheqësi i tyre pas Kusajit.”
Nga dëshmitë historike arrijmë të kuptojmë se Abdu Dari, megjithëse kishte marrë amanetin e Kusajit, realisht nuk ishte në gjendje të përmbushte rolin udhëheqës në mesin e kurejshëve. Ai ishte i dobët dhe kjo bëri që Abdu Menafi të kishte më ndikim se ai. Kjo solli një konflikt mes legjitimitetit formal që kishte Abdu Dari dhe ndikimit real që fitoi Abdu Menafi. Këtu ndodhi një bipolaritet në çështjet e qeverisjes: Abdu Dari “Del juro” ishte udhëheqës, por “del fakto” ishte Abdu Menafi ai që udhëhiqte. Abdu Menafi arriti të jetonte në harmoni me këtë realitet për respekt ndaj vëllait të tij më të madh, dhe për nderim ndaj amanetit të babait, mirëpo e ardhmja do të rezervonte një konflikt midis fëmijëve të Abdu Menafit dhe fëmijëve të Abdu Darit.
Mbi këto themele do të ndërtohet ajo që do të konsiderohet si ndër dy zhvillimet më të rëndësishme në politikën fisnore kurejshite: Aleanca e të mirëve “Hilful Muttajebin” dhe Aleanca e Aleatëve “Hilful Ahlaf”
Pas kësaj, udhëheqja reale e Kurejshëve iu kalua Hashimit, birit të Abdu Menafit, të cilën e trashëgoi nga babai i tij udhëheqjen aktive të Kurejshëve. Kurse nga gjyshi i tij ai trashëgoi zgjuarsinë, mençurinë organizative dhe largpamësinë. Arritja më e madhe e Hashimit ishte forcimi i pozitës së Mekës si qendër tregtare tranziti për shkretëtirën, në fund të shekullit të V të erës sonë.
Burimet historike na përshkruajnë një tablo të zymtë të gjendjes ekonomike të Mekës në atë periudhë, dhe përmendin fillimin e “ilafit” tregtar në duart e Hashimit. Kjo rrëfenjë, e transmetuar nga historianët, bart në vetvete një kuptim të thellë dhe një pasqyrim të ndritshëm të realitetit të asaj kohe. Thuhet se:
“Hashimi ishte i pari që nisi dy udhëtimet tregtare (dimërore dhe verore) për Kurejshët. Kjo kishte një domethënie të veçantë, sepse ata më parë përballeshin me varfëri ekstreme. Kur njerëzit nuk gjenin ushqim për veten dhe familjet e tyre, kryetari i familjes e merrte me vete familjen e tij dhe shkonin në një vend të njohur, ngrinte një tendë dhe rrinin aty derisa vdisnin nga uria. Kjo dukuri quhej “I’tifar”. Asokohe ndodhi që njërën prej familjeve të Benu Mahzumit i goditi një varfëri ekstreme, kështu që ata vendosën të bënin “i’tifar”. Një lajm i tillë i mbërriti Hashimit, sepse njëri prej djemve të tyre ishte bashkëmoshatar me Esed ibn Hashimin. Më pas Hashimi u ngrit dhe i tha Kurejshëve: “Ju keni bërë një veprim të ri të paprecedentë, me të cilin do të pakësoheni ju dhe do të shtohen arabët, do të poshtëroheni ju dhe do të nderohen arabët. Ju jeni banorët e Shtëpisë së Shenjtë (Qabes), dhe njerëzit ju ndjekin juve si shembull. Ky “I’tifar” është afër t’ju zhdukë krejt. Pastaj (Hashimi) i mblodhi bijtë e Abdit (Benu Abd Menafin) për dy udhëtime tregtare, dhe fitimin që realizonte i pasuri e ndante me të varfrin nga fisi i tij, derisa i varfëri u bë si i pasuri.”
Nëse Kusaji ishte themeluesi i strukturës organizative kurejshite, Hashimi është themeluesi i saj në aspektin ekonomik dhe civilizues, me nismën, largpamësinë dhe me mençurinë e tij në administrim. Ai është themeluesi i epokës së artë të Mekës; është ai që e nxori atë nga varfëria e thellë në një jetë të mirë dhe të begatë, hapi dyert e tregtisë rajonale para karvaneve të saj, dhe që nga ajo kohë Meka doli nga gjendja e të qenit një fshat i vogël i largët që e vizitonin pelegrinët, për t’u bërë një qytet i gjallë dhe i përparuar, që e vizitonin beduinët nga shkretëtira, të mahnitur nga karvanet që udhëtonin nëpër hapësirat e gjera të shkretëtirës, të mbushura me mallra dhe të bartura me rrëfime e lajme nga vendet e Persisë, Bizantit, Abisinisë dhe Jemenit. Kështu, Meka u bë një qendër e gjallë e ndërveprimit pas një periudhe të gjatë gjumi letargjik.
Autor: Uedah Hanfer
Përktheu: Elton Harxhi
[1] – Sure En’am: 124.
[2] – Sure Ibrahim: 37.
[3] – “Tabakat” i Ibn Sa’dit.
[4] – “Tarih El-Jakubij”, fq: 1/209.
[5] – “Tarih El-Jakubij”.
